Συγγραφέας αλλά και μεταφραστής αστυνομικών μυθιστορημάτων, ο Ανδρέας Αποστολίδης, θα διδάξει στα εργαστήρια δημιουργικής γραφής του Ιανού «Η αστυνομική αφήγηση και τα μυστικά της». Τον συναντήσαμε για να βρούμε από κοινού το... δολοφόνο.
Θα διδάξετε την τέχνη του φόνου;
(γέλια) Όχι, ακριβώς. Θα διδάξω τι είναι αστυνομικό μυθιστόρημα, τα είδη και τα πρόσωπά του, τεχνικές στο γράψιμό του...
Το αστυνομικό είναι ίσως το μοναδικό λογοτεχνικό είδος που διέπεται από αυστηρότερους κανόνες;
Υπάρχουν κάποιες συμβάσεις από τις οποίες δεν μπορείς να ξεφύγεις. Υποχρεωτικά πρέπει να υπάρχει ένα έγκλημα –όχι αναγκαστικά φόνος– αλλά μια οποιαδήποτε παραβίαση. Αυτή η παραβίαση δεν πρέπει να είναι αυτονόητη αλλά να δημιουργεί ένα αίνιγμα. Πρέπει να θέλει κάποιος να λύσει το αίνιγμα και στο τέλος να υπάρχει μια λύση του αινίγματος. Από εκεί και πέρα υπάρχουν ένα σωρό παραλλαγές και τρόποι για το πώς θα κάνεις τη μείξη των υλικών, πού θα δώσεις το βάρος κ.λπ. Η συζήτηση πάντως είναι τι είδους πράγματα συνιστούν ένα καλό αστυνομικό μυθιστόρημα και τα μαθήματα εστιάζονται περισσότερο σε αυτό.
Είναι λανθασμένη η άποψη πως το αστυνομικό αφορά κυρίως τους άνδρες;
Δεν υπάρχουν στατιστικές να το πιστοποιούν, αν και νομίζω πως αρχίζει το γυναικείο αναγνωστικό κοινό να μεγαλώνει –το βλέπω να συμβαίνει στις λέσχες ανάγνωσης, στις εκδηλώσεις κ.ά. Ίσως το γυναικείο ενδιαφέρον αυξάνεται γιατί εμφανίζονται πλέον και πολλές γυναίκες ηρωίδες. Αυτό συνέβη με την επικράτηση της καλωδιακής τηλεόρασης και των αστυνομικών σειρών που προβάλλονται τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. Η επιτυχία τους έχει επηρεάσει εμφανώς τη συγγραφή. Σε αυτές, λοιπόν, τις σειρές βλέπουμε γυναίκες απίστευτα δυναμικές, με πρώτο παράδειγμα την ντετέκτιβ Τένισον της αγγλικής σειράς «Prime Suspect». Στην πορεία των χρόνων οι γυναίκες ηρωίδες αρχίζουν και αποκτούν ανδρικές συμπεριφορές, μοιάζουν σε hard boys. Στη σουηδο-δανέζικη σειρά «The Bridge» η αστυνομικίνα πρωταγωνίστρια αφήνει άναυδους τους εραστές της καθώς συμπεριφέρεται λες και είναι ένας σκληρός άνδρας. Για να επιμένουν σε αυτές τις ηρωίδες σημαίνει πως υπάρχει και μεγάλο γυναικείο κοινό. Οι σειρές έχουν φέρει ακόμα και ομοφυλόφιλους ντετέκτιβ, κάτι πολυ καινοφανές για το είδος.
Υπάρχει και ο Τούρκος συγγραφέας Τσετίν Αλτάν με την τρανσέξουαλ ντετέκτιβ του.
Και αυτός εμφανίστηκε μετά το 2000. Επιμένω πως η καλωδιακή τηλεόραση, που δεν υπόκειται σε λογοκρισίες, έφερε ένα νέο αέρα που επηρεάζει και θα επηρεάσει τη συγγραφή. Οι «Sopranos» και το «The wire» είναι δύο από τις σειρές που άλλαξαν τελείως το τοπίο.
Αυτό πρακτικά σημαίνει πως οι συγγραφείς γράφουν αλληθωρίζοντας προς την τηλεόραση;
Είναι πάρα πολύ ευκρινές πλέον αυτό. Αρχίζεις να διακρίνεις σε βιβλία τηλεοπτικά εφέ και όχι λογοτεχνικό περιεχόμενο. Δυστυχώς, κατά την άποψή μου, ό,τι καινούργιο, ενδιαφέρον και πρωτότυπο εμφανίστηκε τα τελευταία χρόνια στο αστυνομικό είδος, αυτό έγινε από σεναριογράφους και όχι από συγγραφείς. Φαντάζομαι πως τα πράγματα πάλι θα αντιστραφούν κάποια στιγμή.
Αν και λάτρης των αστυνομικών θα πρέπει να ομολογήσω πως όλη αυτή η εκδοτική υπερπαραγωγή μου έχει πολτοποιήσει το μυαλό. Δεν θυμάμαι πλέον ποιος ντετέκτιβ είναι ποιανού, αρχίζουν και μου φαίνονται όλα ίδια...
Τελείως δικαιολογημένη αντίδραση. Επειδή έχει γίνει μόδα το αστυνομικό βγάζουν αφειδώς βιβλία, και πολλά εξ αυτών δεν αξίζουν καθόλου. Κλισέ, κακή τηλεοπτική οπτική,... Αναρωτιέμαι δε πολλές φορές με την επιτυχία που γνωρίζουν κάποια! Βλέπεις ας πούμε σε πάρα πολλά αστυνομικά, κυρίως σκανδιναβικά, ένα πανομοιότυπο στιλ γραφής. Είναι σαν έτοιμα σενάρια: πολλά ρακόρ και παράλληλη δράση. Έχω διαβάσει εξονυχιστικά το βιβλίο ενός πολύ επιτυχημένου εμπορικά συγγραφέα. Επειδή είναι γραμμένο με το στιλ που προανέφερα, στην πρώτη ανάγνωση, έχοντας στο μυαλό το τι θα γίνει παρακάτω, δεν έδινα μεγάλη σημασία στις λεπτομέρειες. Διαβάζοντάς το, όμως, ξανά και ξανά ανακάλυψα πολλές χωρίς νόημα και λόγo σκηνές, που σκοπό είχαν να ικανοποιήσουν μερίδα κοινού, αλλά το χειρότερο πάρα πολλές αναληθοφάνειες και ανακρίβειες.
Τις εκδόσεις τις συνοδεύουν συνήθως διθυραμβικά αποσπάσματα κριτικών και πολλές φορές μετά αναρωτιέσαι αν εσύ έχεις απωλέσει την αναγνωστική σου κρίση...
Μια μέθοδος μάρκετινγκ είναι αυτή που τα ίχνη της δεν είναι και τόσο εύκολο να βρεθούν. Μερικές φορές είναι σχόλιο ενός άλλου συγγραφέα, που μετά θα ανταποδωθεί –πρέπει να δεις σε ποια εφημερίδα ή περιοδικό έχει δημοσιευτεί– όπως και ξέρουμε πως είναι σύνηθες κριτικοί να γράφουν μια πρόταση για να την τσιμπήσει ο εκδότης, ενώ δίπλα γράφουν τα πιο ουσιαστικά. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που το απόσπασμα κριτικής ανταποκρίνεται στο περιεχόμενο.
Αν εξαιρέσω τον Λάρσον δεν υπάρχει συγγραφέας που να εμφανίστηκε τα τελευταία χρόνια και να τάραξε τα νερά…
Για μένα ο Ελρόι είναι ο τελευταίος και αυτός εμφανίστηκε τη δεκαετία του ’90.
Ποιοι είναι οι κύριοι λόγοι καθιέρωσης των επιθεωρητών στα αστυνομικά;
Δύο είναι. Μια σειρά βιβλίων με τον ίδιο ήρωα δίνει την ευκαιρία να χτιστεί μια πιο στενή σχέση με το κοινό καθιστώντας τον ήρωα ένα οικείο πρόσωπο. Δυστυχώς, από την άλλη, η ύπαρξη ενός επιθεωρητή έχει γίνει η αναγκαία συνθήκη προκειμένου να υποστηρίξουν οι μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι του εξωτερικού έναν συγγραφέα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μη γνωρίζουμε σπουδαίους συγγραφείς, επειδή τα βιβλία τους δεν έχουν κάποιον ήρωα επιθεωρητή. Αλλά πως να ξέρεις και όλους τους συγγραφείς; Εγώ που ασχολούμαι ιδιαίτερα με το είδος δηλώνω πως δεν έχω ιδέα για πολλούς συγγραφείς, ας πούμε Αμερικάνους.
Το πρόβλημα με τους επιθεωρητές επίσης είναι λες και έχουν βγει με καρμπόν. Είναι πολύ ψαγμένοι μουσικά, είναι γερόλυκοι, έχουν ίσως πρόβλημα με το παιδί τους, τραύμα από μια παλιά αγάπη...
Η αλήθεια είναι πως εξαιρώντας τον μικροαστό ήρωα του Μάρκαρη, του Καμιλέρι ή την ηρωίδα της Λάγκμπεργκ, όλοι οι υπόλοιποι έχουν σχεδόν τα ίδια χαρακτηριστικά. Όμως και πάλι πιστεύω πως οι τηλεοπτικές σειρές αρχίζουν και τους αλλάζουν. Δεν είναι, για παράδειγμα, τόσο μισογύνηδες όσο παλιά γιατί μπήκε και το γυναικείο αναγνωστικό κοινό στην υπόθεση.
Έχουμε τελειώσει με το να θεωρούμε την αστυνομική λογοτεχνία, παραλογοτεχνία;
Ε, ναι, πλέον έχουμε τελειώσει από τη δεκαετία του ’80! Το πρόβλημα είναι πως εκδίδονται πολλά αστυνομικά που από μόνα τους είναι παραλογοτεχνία. Αυτό ειδικά συμβαίνει όταν οι συγγραφείς προσπαθούν να μιμηθούν μια επιτυχία. Ο ντετέκτιβ Μάρλοου ήταν πρωτότυπος. Το πρόβλημα αρχίζει όταν δημιουργήθηκαν μια σειρά από κακές ρεπλίκες του.
Έχετε ασχοληθεί ιδιαιτέρως με τον Μαρή. Μπορεί να θεωρηθεί πραγματικά καλός συγγραφέας;
Νομίζω ήταν καλός συγγραφέας και τόσο οι πλοκές όσο και οι αντιλήψεις του έχουν ενδιαφέρον. Ήταν πρωτότυπος για την εποχή του και φαίνεται να γνωρίζει καλά το είδος, αυτό του ελαφρού αναγνώσματος. Ωστόσο, μπορεί να χρησιμοποιεί τα στοιχεία του μελοδράματος της εποχής στα μυθιστορήματά του, αλλά το ανατρέπει! Αν πας, πάντως, να διαβάσεις τα βιβλία του ως κάτι βαθυστόχαστο θα κλωτσήσεις.
Είναι ο πατριάρχης του ελληνικού αστυνομικού μυθιστορήματος;
Αναμφίβολα. Υπήρξαν συγγραφείς που έγραφαν αστυνομικά μέχρι το 1950 και την εμφάνιση του Μαρή, αλλά μιμούνταν τους ξένους, έγραφαν με αγγλοαμερικάνικα ψευδώνυμα και η δράση των βιβλίων τους εξελίσσεται πάντα σε πόλεις του εξωτερικού. Οι ιστορίες τους δημοσιεύονταν στις εφημερίδες. Το πρώτο ελληνικό αστυνομικό, απ’ όσο γνωρίζουμε, είναι το «Ο Σέρλοκ Χολμς σώζων τον κ. Βενιζέλο» (σ.σ. κυκλοφορεί από τις εκδ. Άγρα). Γράφτηκε το 1913 από άγνωστο συγγραφέα, και μάλιστα ο συγκεκριμένος έκανε τα πάντα προκειμένου το κοινό να νομίζει πως το έχει γράψει ο Κόναν Ντόιλ, τον οποίο μιμείται πολύ καλά. Πάντως με το «Έγκλημα στο Κολωνάκι» το ’53 είναι που πλέον η σκηνογραφία ενός ελληνικού αστυνομικού όχι μόνο μένει μέσα στα σύνορα της χώρας αλλά και στην καρδιά της πρωτεύουσας. Βέβαια για την αποκατάσταση της αλήθειας έχει προηγηθεί η Ελένη Βλάχου, που γράφει από το 1938 σε συνέχειες στην Καθημερινή «Το μυστικό της ζωής του Πέτρου Βερίνη», ένα αστυνομικό με ελληνική σκηνογραφία.
Γιατί χρειάστηκαν τόσο πολλά πολλά χρόνια για να εμφανιστεί πάλι ένας επιθεωρητής, ο επιθεωρητής Χαρίτος του Μάρκαρη, μετά τον αστυνόμο Μπέκα του Μαρή;
Έχει να κάνει κυρίως με πολιτικούς λόγους και την επιβολή της δικτατορίας. Όταν ήρθε πλέον η μεταπολίτευση υπήρξε μεγάλη απέχθεια από το αναγνωστικό κοινό για το είδος και κυρίως για ό,τι είχε να κάνει με την αστυνομία και τους αστυνομικούς. Επιπλέον το ενδιαφέρον του κοινού για αστυνομικές ιστορίες το κάλυπτε και η εμφάνιση της τηλεόρασης. Αφήστε που και εκδοτικά δεν στηρίζονταν για χρόνια τα αστυνομικά βιβλία και αντιμετωπίζονταν ως παραλογοτεχνία. Μου έχει τύχει Τσάντλερ που εκδόθηκε πριν πολλά χρόνια στα ελληνικά και ήταν πετσοκομένος. Διαβάζοντάς τον δεν θα μπορούσες να αντιληφθείς πόσο σπουδαίος συγγραφέας είναι. Είχαν κρατήσει μόνο το πιστολίδι και είχαν πετάξει όλες τις περιγραφές.
Πάντως έξαλλος γίνεσαι και όταν για σελίδες παρακολουθείς την αναλυτική διαδικασία σκέψης του ήρωα και ξαφνικά λίγα κεφάλαια πριν το τέλος σου αποκρύπτει στοιχεία ο συγγραφέας…
Νομίζω πως, αν ξεψαχνήσει κανείς το είδος, θα δει πως αστυνομικό χωρίς απόκρυψη στοιχείων από τον αναγνώστη δεν υπάρχει. Το θέμα είναι αν το κάνει με κομψό ή άκομψο τρόπο ο συγγραφέας. Αν κάνεις μια εκτενή περίληψη των μυθιστορημάτων της Άγκαθα Κρίστι, ως αποτέλεσμα θα έχεις μια αφήγηση μετρίου ενδιαφέροντος. Εαν όμως δεις πώς εντάσσει τις πληροφορίες μέσα στη δράση αντιλαμβάνεσαι γιατί είναι μια σπουδαία συγγραφέας. Η διαχείριση των πληροφοριών και των αποκρύψεων είναι ένα από τα στοιχεία που ξεχωρίζει τους καλούς από τους κακούς συγγραφείς.
Ιnfo: ΙAnos/Eργαστήρια Βιβλίου, τέλη Απριλίου-τέλη Ιουνίου. €340 για νέες εγγραφές, 300 για φοιτητές, άνεργους και απόφοιτους προηγούμενων κύκλων. 210 3217929, ergastiria@ianos.gr
22°
