Ο Μιχάλης Μοδινός, η ερυθρά βασίλισσα και άλλες ιστορίες για τον χρόνο που δεν σταματά

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Μιχάλης Μοδινός καταπιάνεται με τον ΝτεΛίλλο, τον μεγάλο Αμερικανό συγγραφέα, σεναριογράφο κ.ά. Τον έχουμε ξανασυναντήσει στο πέμπτο, νομίζω, μυθιστόρημα του Μοδινού, την «Άγρια Δύση», στο οποίο –και λόγω θέματος– γίνεται μια εκτεταμένη αναφορά στον «ποιητή» που ενέπνευσε μια ολόκληρη γενιά λογοτεχνών, Αμερικανών και άλλων, μεταξύ των οποίων και τον Μιχάλη Μοδινό, για τον οποίο ο ΝτεΛίλλο είναι ένα είδος μέντορα. Αυτή τη φορά λοιπόν τον βρίσκουμε –ως πρόσωπο της μυθοπλασίας εδώ– στο τελευταίο βιβλίο του Μοδινού, «Η υπόθεση της ερυθράς βασίλισσας», στην Ελλάδα, καλεσμένο σ’ ένα σπίτι φίλων κάπου στον Λυκαβηττό, να αγορεύει, ανακατεύοντας ποτά, περί ελληνικού πολιτισμού, για τον οποίο πιστεύει ότι διαθέτει μια εξαιρετική παράδοση, η οποία έχει όμως διαρραγεί στις μέρες μας – αν και μένουν ακόμα πολλά ερεθίσματα σπαρμένα παντού σε έναν τόπο που «είναι το βιβλίο του κόσμου», όπως λέει ο κατά Μοδινόν ΝτεΛίλλο. Ένα βιβλίο γεμάτο από αναφορές, παραπομπές και υποσημειώσεις, πραγμάτα και θαύματα, που, καθώς τα σκορπίζει ο άνεμος, νομίζεις ότι τα έχεις ξαναζήσει αλλού.

Θα μπορούσε να πει κανείς πολλά με αφορμή τον ελληνομαθή ΝτεΛίλλο, αλλά ας το αφήσουμε αυτό στον Μοδινό, για τον οποίο άλλωστε στην «Ερυθρά βασίλισσα», ο ΝτεΛίλλο είναι μια διαρκής πηγή έμπνευσης. Δηλαδή ο Ντελίλλο από μόνος του θα μπορούσε να είναι ένα ελληνοκεντρικό μυθιστόρημα, όπου ο ήρωας θα αφουγκράζεται την ιστορία μέσα στους σωρούς από σπασμένες πέτρες στα πεδία των ανασκαφών, για ν’ αποδείξει ότι «τη λέξη μπορούμε να την αναζητήσουμε πέρα απ’ τον προφορικό λόγο» (δείτε επ’ αυτού και το βιβλίο του «Ονόματα», εκδ. Εστία, 1996).

Το ΝτεΛίλλο ΙΙ είναι ένα από τα 14 διηγήματα που περιλαμβάνεται στην «Ερυθρά βασίλισσα» του Μοδινού, και φυσικά δεν είναι ο μόνος λόγος για ν’ αγοράσει κανείς το βιβλίο. Μπορεί κάποιος (ένας ανήσυχος αναγνώστης) να ανακαλύψει σχεδόν σε όλα σχέσεις, συνάφειες, αναφορές και δυνατότητες, όπου ένα τόσο δα διήγημα θα μπορούσε να αποτελέσει το πρόπλασμα για ένα μεγάλο μυθιστόρημα.

Πάρ’ τε για παράδειγμα το Περί ηρώων και ρόλων όπου σ’ ένα μικρό επαρχιακό καφενείο (το καφενείο του Μπάμπη) μπορεί κανείς να βρει όλους τους τύπους των νεοελλήνων, με τις χαρακτηριστικές του εμμονές, τις ροκανισμένες από τον χρόνο συνήθειες, τις μισές αλήθειες και κυρίως τα λάθη. Στο κομμάτι αυτό, πέρα από την παρέλαση των χαρακτήρων, πέρα από τον ανώδυνο πετροπόλεμο θεωριών που μεταφράζονται σε πολιτικές απόψεις, πέρα από τους επίσημους ρόλους τους οποίους εξαφανίζει η παρέα και το κρασί, υπάρχουν οι αιώνιες «κυρίαρχες αντιθέσεις» της καταγωγής, του φύλου και του θηρευτή-θηράματος. Γνωστές συνταγές, θα μου πείτε, τόσο παλιές όσο και ο δραματικός λόγος. Ναι, αλλά παντού θα υπάρχει –και στο μέλλον– η κρυφή ιδιαιτερότητα του απολύτως προσωπικού ύφους (του συγγραφέα) και τα διαρκώς μεταλλασσόμενα αλλά συγγενή πάθη του κυρίου Λεοντάρη, του Γκούρα, του αγροτικού γιατρού και της κυρίας Ρόζας από τη Ρουμανία.

Μιχάλης Μοδινός

Ο τίτλος του βιβλίου τώρα: η Ερυθρά βασίλισσα πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τον Λιούις Κάρολ, εκεί όπου η Αλίκη (στη Χώρα των θαυμάτων) και η Κόκκινη Βασίλισσα, πιασμένες χέρι χέρι, τρέχουν ασταμάτητα, χωρίς να είναι προφανές το γιατί. Όταν η Αλίκη ρωτάει: «καλά, τόση ώρα τρέχουμε, αλλά γιατί τα σπίτια και τα δέντρα γύρω μας βρίσκονται στην ίδια θέση;», η βασίλισσα απαντάει με το αινιγματικό: «γιατί κι αυτά τρέχουν, εδώ, στη δική μου τη χώρα τουλάχιστον». Την αλληγορία αυτή την πήραν έπειτα οι βιολόγοι και πρωτίστως ο Αμερικανός Λι βαν Βάλεν (1970), για να διατυπώσει τη θεωρία του περί της «συνεξέλιξης»: κατ’ αυτή, η γενετική ποικιλότητα των ειδών θα πρέπει συνεχώς ν’ ανανεώνεται, χωρίς να υπάρχει κάποιο όριο στη διαρκή προσαρμογή, χωρίς η κατάσταση να καταλήγει σε μια σταθερή κατάσταση ισορροπίας. Τα είδη τροποποιούνται συνεχώς για να κρατηθούν στη ζωή, εκείνα που «αφήνουν το χέρι της Κόκκινης Βασίλισσας» θα μείνουν πίσω και θα χάσουν τη μάχη.

Η θεωρία της Ερυθράς Βασίλισσας είναι αντι-τελεολογική. Τα είδη, κι ο άνθρωπος, δεν έχουν μια εξασφαλισμένη θέση στο βασίλειο των όντων. Αργότερα, ένας άλλος εξελικτικός βιολόγος, ο Τζον Μέιναρντ Σμιθ (1920-2004), μέσω της θεωρίας των παιγνίων, διαφοροποίησε την προσέγγιση του Βαν Βάλεν, υποστηρίζοντας ότι ο ανταγωνισμός δεν υφίσταται τόσο μεταξύ των ειδών όσο μεταξύ των ατόμων του ίδιου πληθυσμού, μια και διεκδικούν τους ίδιους διατροφικούς πόρους. Και πρόσθεσε ότι: «το πιο σημαντικό σε ό,τι αφορά την τύχη των οργανισμών στη βιόσφαιρα, είναι η ανθεκτικότητά τους στις διαρκείς επιθέσεις των παρασίτων, σε τέτοιο μάλιστα βαθμό που να συνιστούν, μαζί με τους παθογόνους παράγοντες, τον βασικό (αρνητικό) συντελεστή στη διαδικασία της εξέλιξης».

Σχετικό Άρθρο

Βιβλιο Τα θαύματα του κόσμου: Ο Μιχάλης Μοδινός ξαναγυρίζει στα παλιά, αλλά μ’ έναν περίεργο τρόπο

Ηλίας Ευθυμιόπουλος 29.04.2023, 14:11

Ένας άλλος, σύγχρονος, επίσης Βρετανός, συγγραφέας και ηθολόγος, ο Ρίτσαρντ Ντόκινς, αναρωτήθηκε γιατί άραγε πρέπει η Αλίκη να τρέχει διαρκώς, αντί να βρεθεί ένα είδος συμβιβασμού μεταξύ των ειδών, ώστε να σταματήσουν αυτή την ξέφρενη κούρσα του ανταγωνισμού, με το τεράστιο κόστος. Κάτι αντίστοιχο δηλαδή με την κούρσα των εξοπλισμών, μεταφερμένη στο γενετικό επίπεδο. Η απάντηση που δίνει ο Ντόκινς στο βιβλίο που τον έκανε διάσημο («Το εγωϊστικό γονίδιο», 1970) είναι ότι τελικά, ο αλτρουισμός στη φύση δεν είναι η καλύτερη συνταγή για την επιβίωση. Κάπως έτσι, μεταξύ επιστήμης, κοινωνιολογικής θεωρίας και ενός Beaujolais Nouveau, οι ήρωες στο σχετικό διήγημα του Μοδινού (Νο 3), ένα ζευγάρι πρώην εραστών, διατρέχουν την κεντρική ευρωπαϊκή ύπαιθρο, από συνέδριο σε συνέδριο και από επιτροπή σε επιτροπή, χωρίς ο συγγραφέας να παραλείπει ν’ αναρωτηθεί αν «η ζωή μας σήμερα δεν είναι παρά ο μη-τόπος», όπως ακριβώς διερωτήθηκε ο Κάρολ διά της Αλίκης, και λαμβάνοντας την προαναφερθείσα απάντηση, ακυρώνοντας δηλαδή το προφανές και το εμπειρικό.

Συμπέρασμα: εμείς θα συνεχίσουμε να τρέχουμε κι ο Μοδινός θα γράφει βιβλία που κι αυτά θα τρέχουν, μέχρι η τεχνητή νοημοσύνη να καταργήσει τους συγγραφείς. Επειδή αυτό δεν θα γίνει τόσο γρήγορα όσο φοβόμαστε, αγοράστε το βιβλίο, χωρίς ενδοιασμούς (άλλωστε το παρελθόν είναι μια εγγύηση για την επένδυση σε γνήσια αντίτυπα – επί του παρόντος).