Κώστας Λαγουβάρδος: Τρεις απειλές για την Αθήνα, φωτιές, πλημμύρες, καύσωνες

«Οι καύσωνες είναι πιο μεγάλοι, πιο συχνοί και πιο έντονοι» σημειώνει ο Κώστας Λαγουβάρδος, μιλώντας για τα τρία μεγάλα προβλήματα της Αθήνας: τις πυρκαγιές, τις πλημμύρες και τον καύσωνα. Μόνιμοι και εντεινόμενοι είναι πλέον οι τρεις μεγαλύτεροι κίνδυνοι για τα μεγάλα αστικά κέντρα. «Δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να αναγνωρίσουμε ότι τα δεδομένα έχουν αλλάξει και πρέπει ν’ αλλάξουμε κι εμείς», τονίζει ο διευθυντής Ερευνών στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, Κώστας Λαγουβάρδος.

Το καιρικό μοτίβο αλλά ζει και οι πόλεις μοιάζουν αθωράκιστες. «Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Αθήνα είναι οι δασικές πυρκαγιές. Η Πεντέλη και η Πάρνηθα έχουν υποφέρει τα τελευταία χρόνια». Περιγράφοντας τη δύσκολη πραγματικότητα με την αποψίλωση του πρασίνου γύρω από την πόλη, σημειώνει: «Το 37% των δασών της Περιφέρειας Αττικής έχει καεί τα τελευταία οκτώ καλοκαίρια. Είναι τεράστιο ποσοστό. Και δυστυχώς φοβάμαι ότι δεν έχουμε δει το τέλος».

Κώστας Λαγουβάρδος: Η Πεντέλη κάηκε, ο Υμηττός περιμένει

Η μεγάλη φωτιά του Αυγούστου του 2024 στην Πεντέλη ήταν για τον ίδιο σοκ, καθώς οι φλόγες έφτασαν μια ανάσα από το Αστεροσκοπείο. «Την Κυριακή που ξεκίνησε η φωτιά την είδα απ’ το παράθυρό μου. Δεν μπορούσα να φανταστώ ότι 24 ώρες μετά θα έβλεπα τη φωτιά να φτάνει ακριβώς κάτω απ’ αυτό το παράθυρο. Μας άγγιξε. Ευτυχώς υπήρχε δεξαμενή με νερό και η Πυροσβεστική μπόρεσε να τη χρησιμοποιήσει».

Οι κάτοικοι δεν είναι συνηθισμένοι σε τέτοιας κλίμακας απειλή: «Η φωτιά μπήκε βαθιά στην πόλη». Σύμφωνα με τον ίδιο, «αν συνεχίσουμε έτσι, θα χάσουμε πολύ περισσότερα δάση. Ο Υμηττός χρειάζεται άμεση προσοχή – δεν έχει καεί ακόμα, αλλά είναι θέμα χρόνου, αν δεν προστατευτεί».

Ο διευθυντής του Αστεροσκοπείου Κώστας Λαγουβάρδος, τονίζει πως «δεν αρκεί να σβήνουμε φωτιές – πρέπει να καταλαβαίνουμε γιατί ξέφυγαν», αναγνωρίζοντας τη σημασία της πρόληψης: «Χρειάζονται έγκαιρες περιπολίες, σωστός εξοπλισμός, καλύτερη οργάνωση. Δεν αρκεί να πούμε ότι στείλαμε ελικόπτερα ή είχαμε επαρκείς δυνάμεις – πρέπει να ξέρουμε πώς λειτούργησαν όλα αυτά τη στιγμή της κρίσης».

Δεν αποκλείει το ενδεχόμενο να ζήσουμε ξανά φέτος μεγάλες φωτιές στα όρια του αστικού ιστού. «Δεν θα φτάσει μέσα στις πόλεις – δεν υπάρχει τόσο πράσινο μέχρι εκεί», λέει, τονίζοντας πως οι περιφέρειες των πόλεων παραμένουν ευάλωτες. «Είναι απολύτως πιθανό να έχουμε φωτιές που θα φτάσουν σε κατοικημένες περιοχές. Το έχουμε ξαναδεί». Δεν μιλά για κινδυνολογία, ούτε για πανικό. «Τα δάση δεν είναι κάτι που πρέπει να μας φοβίζει – είναι πηγή χαράς και ζωής». Ωστόσο, η νέα πραγματικότητα που διαμορφώνεται με την κλιματική κρίση αλλάζει τα δεδομένα: «Οι πόλεις μας πλέον κινδυνεύουν. Αυτό πρέπει να το καταλάβουμε».

Η εξήγηση για την εξάπλωση των πυρκαγιών είναι πολυπαραγοντική, αλλά η κλιματική κρίση έχει αλλάξει τις συνθήκες. «Οι παρατεταμένες υψηλές θερμοκρασίες δημιουργούν ιδανικές συνθήκες για εξαιρετικά εύφλεκτα δάση. Ξεραίνονται γρήγορα, έχουν νεκρή βιομάζα, τα πεσμένα φύλλα γίνονται φιτίλια. Μια σπίθα αρκεί για να επεκταθεί η φωτιά αστραπιαία. Και με άνεμο, ακόμη χειρότερα».

Ο ίδιος είναι επικριτικός: «Δεν έχουμε κάνει την ανάλυση. Την αναγκαία αποτίμηση του τι πήγε λάθος. Πού ξεκίνησε η φωτιά, πώς εξαπλώθηκε, ποιες ήταν οι μετεωρολογικές συνθήκες, ποια ήταν η απόκριση των δυνάμεων. Δεν λέμε ότι φταίει κάποιος. Λέμε ότι πρέπει να μάθουμε, να το δούμε. Και δεν το έχουμε δει. Δεν είναι μόνο θέμα της Πυροσβεστικής», συνεχίζει, «είναι θέμα και της Πολιτικής Προστασίας και των Δήμων και των πολιτών και του κράτους. Πρέπει να δούμε πού υπάρχει πρόβλημα. Και υπάρχουν προβλήματα. Ο Υμηττός είναι εξαιρετικά ευάλωτος. Ειδικά στα νότια, αν ξεκινήσει φωτιά, η πυκνή βλάστηση και η εγγύτητα στον αστικό ιστό κάνουν την κατάσταση κρίσιμη. Πρέπει να υπάρξει προσοχή».

Δεν αντέχει η υποδομή
Το δεύτερο μεγάλο πρόβλημα είναι οι ισχυρές βροχοπτώσεις. «Οι πόλεις μας είναι χτισμένες με βάση ένα μοντέλο που δεν μπορεί ν’ αντέξει τα νέα δεδομένα. Τα έντονα καιρικά φαινόμενα –ιδίως οι ισχυρές βροχοπτώσεις– γίνονται πιο συχνά και πιο σφοδρά», σημειώνει ο Κώστας Λαγουβάρδος, δίνοντας την εξήγηση: «Όσο θερμαίνεται η θάλασσα, τόσο περισσότερο νερό εξατμίζεται και ανεβαίνει στην ατμόσφαιρα. Κι όσο περισσότερο νερό έχεις στα σύννεφα, τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα να πέσει απότομα και βίαια».

Το πρόβλημα όμως δεν είναι μόνο η ένταση της βροχής. Είναι και το πού πέφτει. «Η Αθήνα έχει μεγάλες περιοχές χωρίς φυσική απορροή. Το έδαφος είναι καλυμμένο με τσιμέντο και άσφαλτο. Το νερό δεν απορροφάται, λιμνάζει και μετατρέπεται σε πλημμύρα». Αντιπλημμυρικά έργα, λέει, έχουν γίνει, «αλλά είναι μελετημένα για να αντέχουν συγκεκριμένες ποσότητες – όχι ακραία φαινόμενα».

Κώστας Λαγουβάρδος: Η Αθήνα στη σκιά του επόμενου φαινομένου

«Μακάρι να μη βρέξει πάρα πολύ», σημειώνει με έμφαση. «Όταν πέφτουν 150 χιλιοστά σε μερικές ώρες, έχουμε σοβαρό πρόβλημα». Τα προβλήματα δεν είναι θεωρητικά, αλλά υπαρκτά και επαναλαμβανόμενα. «Το βλέπουμε πια σε πολλές περιοχές: στη Βαλένθια, στη Θεσσαλία, σε συνοικίες της Αθήνας... δεν αντέχει η υποδομή».

Οι μήνες του φθινοπώρου είναι οι πιο κρίσιμοι. «Σεπτέμβριος και Οκτώβριος είναι περίοδοι με υψηλή πιθανότητα έντονων φαινομένων. Αν πέσει τέτοια βροχή σε ένα πυκνοδομημένο αστικό κέντρο, έχουμε σοβαρό ζήτημα». Το ερώτημα είναι αν μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε. «Δεν είναι εύκολο», παραδέχεται. «Χρειάζεσαι υποδομές αλλά και ελεύθερους χώρους για να μπορέσει να στραγγίξει το νερό. Και αυτοί οι χώροι σπανίζουν. Οι πόλεις μας δεν σχεδιάστηκαν με βάση αυτές τις ανάγκες».

Το θερμικό στρες και οι παρατεταμένοι καύσωνες
Το τρίτο πρόβλημα είναι ο καύσωνας, τονίζει ο Κώστας Λαγουβάρδος, σημειώνοντας ότι το φαινόμενο δεν είναι καινούργιο – «πάντα είχαμε θερμές αέριες μάζες από την Αφρική, αλλά τώρα οι θερμοκρασίες είναι πιο επίμονες και κρατούν για περισσότερες μέρες. Οι καύσωνες είναι πλέον πιο συχνοί, πιο έντονοι και μεγαλύτερης διάρκειας».

Παραθέτει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: «Το καλοκαίρι του 2021 και του 2024, στο κέντρο της Αθήνας, η θερμοκρασία δεν έπεσε κάτω από τους 30 βαθμούς επί 12 συνεχόμενες ημέρες. Τη μέρα έφτανε 38, 40 ή και παραπάνω». Αυτό σημαίνει ότι «ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού βρέθηκε σε συνθήκες θερμικού στρες για πολλές συνεχόμενες ώρες».

Η διαρκής έκθεση στη ζέστη, ιδίως για ευάλωτους πληθυσμούς, αποτελεί σοβαρή απειλή. «Είναι τεράστια επιβάρυνση για την υγεία» σημειώνει, προσθέτοντας ότι «ο καύσωνας είναι το σοβαρότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι μεγάλες πόλεις – όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς».

Το νέο αυτό μοτίβο, όπως το ονομάζει, έχει σαφή χαρακτηριστικά: «Δεν πρόκειται απλώς για ένα κύμα ζέστης. Πρόκειται για μια μακρά περίοδο με πολύ υψηλές θερμοκρασίες, χωρίς ανάπαυλα, μέρα και νύχτα». Οι αέριες μάζες από την Αφρική δεν άλλαξαν πορεία, «απλώς τώρα είναι θερμότερες και πιο ισχυρές», όπως επισημαίνει.

«Ζούμε σε νέο καιρικό καθεστώς. Η Μεσόγειος επηρεάζεται όλο και περισσότερο. Κι αυτό δεν είναι μελλοντικό σενάριο, συμβαίνει ήδη». Το αποτέλεσμα είναι ότι «ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού εκτίθεται συνεχώς σε συνθήκες επιβάρυνσης. Δεν προλαβαίνει το σώμα να αναρρώσει. Δεν προλαβαίνεις να δροσιστείς». Κι όπως εξηγεί, η υγεία επηρεάζεται άμεσα: «Οι επιπτώσεις είναι σοβαρές, ειδικά για τους πιο ευάλωτους».