Στη σκηνή του θεάτρου Σφενδόνη ένας μουσικός παίζει κρουστά και μία ηθοποιός αφηγείται, σε τοπικό ιδίωμα, παραμύθια. Μιλάει σαν να τραγουδάει κάποιο ξωτικό, μία παλιά, «άγνωστη» αλλά τόσο οικεία γλώσσα που την κατανοείς με το ένστικτο ενός μικρού παιδιού. Ένα παιδί όταν του διηγούνται παραμύθια ακούει λέξεις που δεν γνωρίζει αλλά παρασύρεται από την ιστορία και τη γλώσσα, σαν μουσική, και από τη φαντασία του. Καταλαβαίνει από ένστικτο. Πάντα έτσι συνέβαινε. Και πάντα έτσι μάθαιναν τη μητρική τους γλώσσα οι άνθρωποι.
Τα δύο λαϊκά παραμύθια που ακούγονται σε αυτή την παραμυθένια παράσταση είναι το “Ελλούι” και “Ο φτωχός και η κούτσα” και προέρχονται από τη λαογραφία της Καρπάθου. Όπως μας πληροφορεί η Ρίτα Λυτού που έχει στήσει και υπογράφει την όλη παράσταση, γνήσια Καρπαθιώτισσα και η ίδια:
«Το "Ελλούι", είναι ένα καρπαθάκι, και δεν είναι άλλο από τη "Γελλούδα", μια υπερφυσική δύναμη αντίθετη με την γέννηση και την ίδια την ζωή. Πρόκειται για ένα θηλυκό παιδοκτόνο δαιμονικό, που κλέβει παιδιά και ρουφά το αίμα τους, επίσης στεγνώνει τις λεχώνες από το μητρικό γάλα. Η παράδοση θεωρεί ότι αυτό το πλάσμα ήταν αρχικά μια νεαρή κόρη από τη Λέσβο, που πέθανε πάνω στον τοκετό. Από τότε έγινε ένα δαιμονικό φάντασμα με γυναικεία μορφή που προσπαθεί να βλάψει τις νεαρές μωρομάνες. Γι’ αυτό και όταν γελά ένα μωρό στον ύπνο του, η παράδοση έλεγε ότι πρέπει αμέσως να ξυπνήσει, γιατί υπάρχει φόβος να το ακούσει το Ελλούι (ή Γελλώ ή Γέλλου ή Γιλλού)! Ήταν γνωστή και τριγυρνούσε από την αρχαιότητα, αλλά τη συναντάμε και στους βυζαντινούς χρόνους, με το όνομα "Γελλώ".
Ο ήχος των παραμυθιών είναι κάπως έτσι:
"Είχε μιαβ βολά τσ ένα τσαιρό, έναβ βασιλιά τσαι μιαβ βασίλισσα τσ είχασι δώεκα παλληκάρια τσαι κόρη εν είχασι...."
Και ένα μικρό λεξικό αυτών των ξεχασμένων, γοητευτικών λέξεων:
αντιλασκιούμαι: αντηχώ
αφιαρεύγομαι: εμπιστεύομαι
εκαφαρτίζω: προγευματιζω
εσκιτζαμώνομαι: εξαφανίζομαι
κούννες: κουκούτσια
κούτσα: κούκλα
παριώ: ευπρεπίζω
πιταυτικού: επίτηδες
πουλλοξάνω: σε μαδώ σαν κότα
ραβαΐσι: ευκαιρία γλεντιού
συγκούκουλλος: λέγεται ο μπονέντης όταν φέρει ομίχλη και κουκουλώνει το χωριό
ταχράς: δρεπανοειδές όργανο προς κοπή των ξύλων
χάραμος: χαράδρα
χιεπέ: δισάκι
Η παράσταση βασίζεται σε προπολεμικές καταγραφές του λαογράφου Μιχαηλίδη Νουάρου. Το ερμηνευτικό ενδιαφέρον της τέχνης του παραμυθά συνδυάζεται με το λαογραφικό, αφού στην παράσταση καταδυόμαστε σε παμπάλαιο νησιωτικό γλωσσικό κοίτασμα. Στα παραμύθια όλα είναι αυθαίρετα — όλα έχουν συμβεί· όλα είναι παρελθόν που το αναβιώνει ο παραμυθάς. Η μνήμη αυτή που τίθεται σε λειτουργία είναι μνήμη όλου του ανθρώπινου γένους και στην περίπτωσή μας πιο συγκεκριμένα μιας αρχαίας θαλασσινής γωνιάς. Το λιτό θέαμα —ένας μουσικός, μια ηθοποιός— προορίζεται για ενήλικες κυρίως (λόγω της ντοπιολαλιάς), και σε συνάξεις ενηλίκων κυρίως λέγονταν τα παραμύθια.
Η Ρίτα Λυτού μεγάλωσε στην Κάρπαθο. Αποφοίτησε απο το τμήμα σκηνοθεσίας της Σχολής Κιν/φου Λυκούργου Σταυράκου και παρακολούθησε το θεατρικό εργαστήρι Stulker του Κ.Θεμελή. Έχει συνεργαστεί με πολλούς σκηνοθέτες σε θεατρικές παραστάσεις, φεστιβάλ και ταινίες, όπως τους Βίκο Ναχμία, Τάκη Τζαμαργιά, Δήμο Αβδελιώδη, Ζωή Λιανοστάθη, Ελένη Αλεξανδράκη, Άγγελο Μέντη, Μίρκα Γεμεντζάκη, Ρούλα Πατεράκη, Αργυρώ Χιώτη, Κάτια Γκουλιώνη, Άγγελο Φραντζή κ.ά., καθώς και με αρκετά θέατρα (Θέατρο Θησείον, Θέατρο Σφενδόνη, Εργοστάσιο, Θέατρο Επί Κολωνώ, Φεστιβαλ Αθηνων, κ.ά.).
Κάνει στροβιλισμούς τα τελευταία 15 χρόνια και βυζαντινή μουσική.
Στο βιβλίο του κτηνιάτρου Κλοντ Μπεατά, που μπήκε στη λίστα των πλέον ευπώλητων βιβλίων της Γαλλίας, μαθαίνεις πολλά και άγνωστα μυστικά για τη γάτα σου
12°
