Η πρώτη ελληνική συνέντευξη του Ίαν Ράνκιν

Ένα από τα πολυτιμότερα δώρα που μας επιφυλάσσει η φετινή χρονιά, είναι η επίσκεψη του Ίαν Ράνκιν σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Ο σκοτσέζος συγγραφέας έχει αιχμαλωτίσει ορδές κοινού χάρη στους απαράμιλλους γρίφους και τους ακαταμάχητους ήρωές του –και είναι πραγματικό προνόμιο να τον γνωρίζουμε από κοντά στο απόγειο της δημιουργικότητάς του, και μάλιστα με ένα ολόφρεσκο βιβλίο, το «Άγιος ή αμαρτωλός» να κοσμεί τα ράφια των βιβλιοθηκών μας.

Κάμποσα χρόνια πίσω, το 2002, οι εκδόσεις Μεταίχμιο κυκλοφόρησαν τους «Καταρράκτες», ένα βιβλίο το οποίο διαβάστηκε μανιωδώς στη χώρα μας και θεμελίωσε τη διαχρονική πλέον σχέση του Ίαν Ράνκιν με το ελληνικό κοινό. Ακολούθησαν πολλά βιβλία, περισσότεροι αναγνώστες, άφθονα κείμενα, πολυάριθμες συνεντεύξεις, μα προπάντων, αστείρευτες συγκινήσεις στο σύμπαν του σκοτσέζου συγγραφέα και των εθιστικών χαρακτήρων του.

Η συνέντευξη που ακολουθεί, δημοσιευμένη για πρώτη φορά τον Οκτώβριο του 2002, είναι η πρώτη που παραχώρησε ο Ίαν Ράνκιν σε ελληνικό Μέσο. Την ανασύρουμε για επετειακούς λόγους, αλλά και σαν αφορμή για να γιορτάσουμε τη νέα επίσκεψη του συγγραφέα στη χώρα μας αυτές τις ημέρες. Για ευνόητους λόγους, διατηρήθηκαν τα στοιχεία και η επικαιρότητα της εποχής εκείνης.

Κάθε χρόνο ένα εκατομμύριο αντίτυπα των μυθιστορημάτων του Ίαν Ράνκιν εξαφανίζονται από τις προθήκες των βιβλιοπωλείων. Με όχημα τον επιθεωρητή Ρέμπους, τον πιο πετυχημένο ήρωα αστυνομικής σειράς των τελευταίων δεκαετιών, ο Ράνκιν ψηλαφεί το έγκλημα, τη βία, τις ακραίες πράξεις αγάπης και μίσους.

Τα αστυνομικά μυθιστορήματα γράφουν τη μυστική ιστορία της πόλης. Η αστική εμπειρία είναι ανάγλυφη μέσα τους, οι δρόμοι χαραγμένοι πάνω τους ανεξίτηλα σαν τατουάζ. Το ψυχολογικό νουάρ του Ράνκιν διαβάζεται μονορούφι: Όλες οι κυρίαρχες κοινωνικές, πολιτικές και θρησκευτικές δομές τίθενται υπό αμφισβήτηση. Εστιάζοντας στα διαρραγή τμήματα και τα υπόγεια ρεύματα της μητρόπολης του Εδιμβούργου, ο συγγραφέας ανασκαλεύει το υποσυνείδητο του ανθρώπινου τυφώνα. Το κακό, τη διαστροφή, την αποξένωση. Η ιστορία και η γεωγραφία δεν αποτελούν το φόντο του μύθου, αλλά την πεμπτουσία της υφής του, το αόρατο βέλος του χρόνου που αργά ή γρήγορα θα σημαδέψει τον πυρήνα του σήμερα. Με κάθε καινούργιο του μυθιστόρημα, ο Ράνκιν προωθεί την τεχνική του σε υψηλότερα επίπεδα. Γκάγκστερ εκατομμυριούχοι καταπατούν περιουσίες του κράτους, νεαροί άνεργοι επιστήμονες στριμώχνονται σε παράγκες, κακομαθημένα πλουσιοκόριτσα πεθαίνουν συμμετέχοντας σε επικίνδυνα παιχνίδια συναναστροφής στο Διαδίκτυο, ανασφαλείς άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους, επειδή στην πρωτεύουσα της Σκοτίας ποτέ δεν ένιωσαν σαν στο σπίτι τους. Σε μια τέτοια κοινωνία, εθισμένη στην επιθετικότητα, ο επιθεωρητής Τζον Ρέμπους είναι ο αστυνομικός που της αξίζει. Πικραμένος, μοναχικός, πιστός στο καθήκον, ο Ρέμπους είναι ο «αρνητικός» ήρωας, που ποτέ δεν κάνει ειρήνη με τον εαυτό του, παρά αναζητά τρόπους να συμβιώσει μαζί του.

Θα συμφωνούσες πως η αστυνομική νουβέλα είναι ο ιδανικός τρόπος, για να περιγράψουμε τη σύγχρονη ζωή, την ηθική και την κουλτούρα της; Ιδιαίτερα σήμερα, που το έγκλημα υπογραμμίζει κάθε διάσταση της καθημερινότητας;

Το αστυνομικό μυθιστόρημα είναι ένα μέσον που εμβαθύνει στις ανθρώπινες σχέσεις, την ανεργία, τη διαφθορά, τα ναρκωτικά, την τρομοκρατία. Ας μην ξεχνάμε ότι ακόμη και ο Ντίκενς και ο Ντοστογιέφσκι έγραψαν αστυνομικά. Προσωπικά, αν ήθελα να μάθω κάτι για τη σύγχρονη Βρετανία, την Ελλάδα, τη Γερμανία ή τις ΗΠΑ, θα ανέτρεχα στους αστυνομικούς συγγραφείς.

Στην Ελλάδα, όμως, η αστυνομική θεματολογία δεν αναγνωρίζεται σαν ισότιμη με τη συμβατική λογοτεχνία.

Το καλό γράψιμο είναι καλό γράψιμο. Αυτός ο σνομπισμός υπήρχε κι εδώ κατά το παρελθόν.

Στη δουλειά σου η παρουσία του Εδιμβούργου είναι τόσο εμφατική, ώστε η πόλη μοιάζει με χαρακτήρα.

Στην πραγματικότητα, το Εδιμβούργο είναι ο κυριότερος χαρακτήρας του έργου μου. Πρόκειται για μία πόλη που έχει διαμορφώσει τους ανθρώπους που ζουν εκεί, ανθρώπους σαν τον Τζον Ρέμπους. Κουμπωμένος, πότης, αγενής, ο Ρέμπους είναι ο τυπικός κάτοικος του Εδιμβούργου. Όχι πως θέλω να σε αποτρέψω από το να επισκεφτείς την πόλη! Το Εδιμβούργο δεν παύει ποτέ να με σαγηνεύει και να με κάνει να θέλω να μοιραστώ την ιστορία και τη γεωγραφία του με τους αναγνώστες.

Τι είναι αυτό που κάνει τη Σκοτία τόσο διαφορετική από την υπόλοιπη Βρετανία;

Υπάρχει μία μακρά ιστορία διαχωρισμού ανάμεσα σε εμάς και το υπόλοιπο Ηνωμένο Βασίλειο. Κάποιος είπε πως, γειτονεύοντας με μία τόσο μεγάλη χώρα, είναι σαν να είσαι ποντικός και να πλαγιάζεις πλάι σε έναν ελέφαντα!

Ο επιθεωρητής Ρέμπους είναι μία προέκταση του Ίαν Ράνκιν;

Επινόησα τον Ρέμπους σαν ένα χαρακτήρα διαφορετικό από μένα. Η ζωή του είναι πιο ενδιαφέρουσα, πιο γεμάτη από τη δική μου. Θα έλεγα πως ο Ρέμπους αντιπροσωπεύει αυτό που θα μπορούσα να είμαι, αν δεν επέλεγα να τελειώσω τις σπουδές μου και να γίνω συγγραφέας.

Ο Τζον Ρέμπους είναι ένας μοναχικός, καχύποπτος τύπος σε διαρκή σύγκρουση με τον εαυτό του. Πίνει πολύ, παθιάζεται με τη μουσική, ενώ η μοναδική του λύτρωση είναι η δουλειά του. Ταυτίζεσαι μαζί του; Είσαι τόσο σκοτεινός όσο κι αυτός;

Έχω κι εγώ τις σκοτεινές στιγμές μου και μοιράζομαι το πάθος του για το οινόπνευμα και τη μουσική. Ποτέ δεν έπαψα να έλκομαι από τα στενά σοκάκια της ζωής, αυτά τα σκοτεινά μέρη στα οποία καλούμαστε να αμφισβητήσουμε τα ιδανικά μας, τα πιστεύω και την ηθική μας. Ο Ρέμπους είναι ο οδηγός μου σε αυτά τα μονοπάτια.

Ποια είναι η στάση του Ρέμπους απέναντι στον έρωτα;

Ο Ρέμπους είναι δύσπιστος απέναντι στον έρωτα, επιφυλάσσεται να εμπλακεί στην αγάπη. Η ζωή του είναι η δουλειά, η πρώτη και πιο παθιασμένη ερωμένη του. Δυσκολεύεται να αγαπήσει τους ανθρώπους, φοβάται την απόρριψη, φοβάται τη συντριβή των σχέσεων. Κι έτσι, προσπαθεί να μην αναμιγνύεται. Για κάποιο παράξενο λόγο, πάντως, οι αναγνώστριες τον ερωτεύονται.

Ο Χολμς επισκίαζε τον Κόναν Ντόιλ. Αυτός, με τη σειρά του, προσπαθούσε να τον ξεφορτωθεί και να αφοσιωθεί σε άλλα εγχειρήματα. Εσύ ζεις ειρηνικά με τον Ρέμπους;

Το να ζεις μέσα στο μυαλό του Ρέμπους δεν είναι και η ευτυχέστερη συγκυρία. Χαίρομαι που δεν είμαι υποχρεωμένος να βρίσκομαι μαζί του για διάστημα μεγαλύτερο από λίγους μήνες κάθε χρόνο. Η σειρά πλησιάζει στη φυσιολογική ολοκλήρωσή της, μια και ο Ρέμπους ζει στον υπαρκτό χρόνο και γερνάει. Στο ξεκίνημα της σειράς ήταν σαραντάρης. Τώρα είναι πενήντα πέντε, πράγμα που σημαίνει ότι σε πέντε χρόνια θα πρέπει να αποσυρθεί. Αν καταφέρει να μείνει ζωντανός ως τότε…

Στην εφηβεία σου επιθυμούσες να γίνεις ροκ σταρ. Όμως κι αυτό που κάνεις τώρα δεν διαφέρει ιδιαίτερα. Έχεις πιστούς αναγνώστες. Το κοινό αδημονεί για κάθε καινούργια ιστορία σου και ζητά όλο και περισσότερα.

Ω, μα υπάρχουν τόσο θεμελιώδεις διαφορές ανάμεσα σε ένα συγγραφέα κι ένα ροκ σταρ! Εσύ ποιος θα διάλεγες να είσαι; Ο Μικ Τζάγκερ ή ο Νόρμαν Μέιλερ; Εγώ θα έλεγα ο Τζάγκερ, όσες φορές κι αν με ρωτούσες. Η μουσική είναι η πιο οικουμενική γλώσσα που υπάρχει. Ανεξάρτητα από το αν οι στίχοι γίνονται κατανοητοί ή όχι, το μήνυμά της υπερβαίνει κάθε εμπόδιο.

Πόσο σημαντική είναι η φαντασία στη ζωή μας;

Όλοι μας θέλουμε να αποδράσουμε από την ανιαρή, πληκτική ύπαρξή μας. Όταν είμαστε παιδιά, επινοούμε δικά μας παιχνίδια, πλάθουμε φανταστικούς φίλους και εναλλακτικούς κόσμους, στους οποίους ζούμε μυθικές περιπέτειες. Έπειτα, μας ζητάνε να μεγαλώσουμε και να αφήσουμε αυτά τα «παιδιάστικα» πράγματα στην άκρη, να αλυσοδεθούμε και να εκχωρήσουμε τη φαντασία μας στους θεούς της δουλειάς και της κατανάλωσης. Τα μυρμήγκια δουλεύουν σκληρά και στο τέλος της μέρας ξεκουράζονται. Οι άνθρωποι θα έπρεπε να είναι ικανοί για κάτι περισσότερο από αυτό.

Θα μπορούσαμε να πούμε πως η καθημερινή ζωή προσφέρει ίσα ποσοστά έμπνευσης με τη μυθολογία;

Καθημερινά βλέπω γύρω μου ιστορίες και θαύματα. Βλέπω περίεργες συμπτώσεις, για τις οποίες οι άνθρωποι αδιαφορούν. Βλέπω ομορφιά και τρόμο, θλίψη και χείμαρρους αγάπης. Κάθε συγγραφέας δημιουργεί ένα δικό του κόσμο, στον οποίο ο αναγνώστης καλείται να συμμετάσχει. Σε αυτόν τον καινούργιο κόσμο τα πάντα μπορούν να συμβούν. Πιστεύω πως ποτέ δεν εγκαταλείπουμε τους μύθους μας, απλά τους ανανεώνουμε στο πέρασμα του χρόνου. Η μυθολογία της Ελλάδας παραμένει ο πιο δυνατός κορμός μυθοπλασίας που θα γνωρίσει ποτέ η ανθρωπότητα. Και κάθε καινούργιο βιβλίο ή ποίημα, κάθε σενάριο ή τηλεοπτικό δράμα αντλεί από το ίδιο γόνιμο έδαφος.

Δεν είναι εντυπωσιακή η ικανότητά μας να κάνουμε κακό στους άλλους;

Πράγματι, με ενδιαφέρει πολύ η δυνατότητά μας να προκαλούμε το κακό. Πρόσφατα ολοκλήρωσα ένα ντοκιμαντέρ, για την υλοποίηση του οποίου ταξίδεψα σε όλο τον κόσμο αναζητώντας το κακό. Υπάρχει; Από πού προέρχεται; Ήταν μία εκπληκτική Οδύσσεια. Θα αναρωτιέσαι αν το βρήκα… Συνάντησα άφθονες διαβολικές πράξεις, αλλά ελάχιστα εγκληματικά άτομα. Κατά τον ίδιο τρόπο, οι νουβέλες μου εξερευνούν τη φύση του κακού: Η μία πραγματεύεται την παιδεραστία, η άλλη τα εγκλήματα πολέμου και ούτω καθεξής.

Η ανθρωπότητα γίνεται όλο και πιο άσπλαχνη. Πιστεύεις πως οι άνθρωποι γίνονται εφευρετικότεροι στους τρόπους να πληγώνουν και να σκοτώνουν ο ένας τον άλλον;

Όχι, δεν γινόμαστε χειρότεροι, όχι εγγενώς τουλάχιστον. Αυτό που κάνουμε είναι ότι επινοούμε μηχανές σχεδιασμένες να σκοτώνουν αντί για εμάς, απομακρύνοντάς μας από το ξεκοίλιασμα, το αίμα, τη δυσωδία και τα ουρλιαχτά. Όντας παρατηρητές αντί εκτελεστές, καταφέρνουμε να μένουμε μακριά από το κακό, για το οποίο είμαστε υπεύθυνοι.

Το 1992 κέρδισες το βραβείο Τσάντλερ - Φούλμπραϊτ. Τι συνέβη τότε;

Ήταν υπέροχα! Το ίδρυμα Ρέιμοντ Τσάντλερ μου έδωσε 20.000 δολάρια με μοναδικό όρο να τα ξοδέψω στις ΗΠΑ μέσα σε έξι μήνες. Η γυναίκα μου ήταν έγκυος, και καταλήξαμε να αγοράσουμε ένα τροχόσπιτο και να διασχίσουμε 18.000 χιλιόμετρα!

Τι είναι για σένα η Αμερική;

Η Αμερική είναι ένα τεράστιο αίνιγμα, ικανή για απεριόριστη σοφία και ταυτόχρονα παιδική αφέλεια. Γεμάτη πλούτο, αλλά την ίδια στιγμή γεμάτη φτώχεια, ναρκωτικά και εγκλήματα. Πατρίδα της ανεξαρτησίας αλλά και σπίτι των κακοποιών και των δολοφόνων κατά συρροή.

Τι σου προσφέρει το γράψιμο;

Το γράψιμο για μένα είναι θεραπεία. Οποιαδήποτε αμφιβολία κι αν έχω, οποιοδήποτε πρόβλημα, το δίνω στον Ρέμπους, για να το αντιμετωπίσει. Όταν ξεκίνησα να γράφω, στην εφηβεία μου, ζούσα σε μία οικονομικά εξαθλιωμένη πόλη ανθρακωρύχων. Το γράψιμο μου πρόσφερε μία απόδραση. Στο μυαλό μου γινόμουν θεός, μπορούσα να προσδιορίσω τον κόσμο όπως επιθυμούσα. Κι ετούτο, πάνω κάτω, είναι αυτό που κάνουμε εμείς οι συγγραφείς: Δεχόμαστε τον κόσμο πλάθοντάς τον από την αρχή.

Πώς είναι η καθημερινή ζωή σου;

Χμμμ… λοιπόν, έχω δύο γιους, αλλά δυστυχώς ο ένας από τους δύο είναι σοβαρά ανάπηρος. Τον σηκώνω από το κρεβάτι, του ετοιμάζω πρωινό, τον ταΐζω και τον ντύνω. Στις 8.30 πηγαίνει στο σχολείο του. Από κει και πέρα, χαλαρώνω για καμιά ώρα. Παίρνω το πρωινό μου, διαβάζω εφημερίδες, απαντώ σε γράμματα και e-mail. Έπειτα, πηγαίνω στο γραφείο μου, βάζω μουσική και ξεκινώ τη δουλειά. Φυσικά, περνάω κι ένα μεγάλο μέρος του χρόνου μου ταξιδεύοντας για δουλειές ή αναζητώντας ιδέες.

Τα τελευταία χρόνια, η Σκοτία παρουσιάζει σημαντική πρόοδο στις τέχνες, έτσι δεν είναι;

Η Σκοτία είναι σπουδαίο μέρος, για να ζεις τις ημέρες αυτές. Έχουμε σπουδαίους καλλιτέχνες, καινούργιο κοινοβούλιο, μία νέα αίσθηση σημαντικότητας. Είμαστε μία πολύ μικρή χώρα στην άκρη της Ευρώπης, αλλά νομίζω πως τα πάμε μια χαρά. Για να δανειστώ έναν όρο από την πυγμαχία, είμαστε μια γροθιά πάνω από την κατηγορία μας!

Οι πολιτικοί σας; Προσπαθούν κι αυτοί το ίδιο;

Παρόλο που έχουν περάσει μόλις δύο χρόνια από τότε που μας εκχωρήθηκε εξουσία, έχουν συμβεί ήδη αρκετές συνωμοσίες, λάθη και θάνατοι. Συναντώ πολιτικούς αρκετά συχνά. Δεν τους εμπιστεύομαι. Προτιμώ τους παρείσακτους, τους outsider. Πιστεύω πως χρειαζόμαστε περισσότερους σαν κι αυτούς, για να ταρακουνηθούν λίγο τα πράγματα.

Είναι προφανές πως δεν απομένει και πολύ μέλλον στον πλανήτη μας. Θα μπορούσες να τοποθετήσεις τον Ρέμπους σε ένα διαφορετικό περιβάλλον, στο διάστημα, για παράδειγμα;

Δεν μπορώ να φανταστώ τον Ρέμπους οπουδήποτε αλλού πέρα από το ζοφερό, δυσοίωνο Εδιμβούργο. Ο Ρέμπους χρειάζεται το Εδιμβούργο σαν ανταγωνιστή του, σαν το άλλο του μισό. Η πόλη είναι ό,τι ο Χάιντ για το δόκτορα Τζέκιλ του…

Ο Φιτζέραλντ έγραψε πως η πεζογραφία είναι το σπουδαιότερο μέσον μετάδοσης σκέψης και συγκίνησης. Συμφωνείς;

Πιστεύω πως η μουσική και η ζωγραφική μπορούν να μεταδώσουν ανάλογες συγκινήσεις και προβληματισμούς. Η ποίηση μπορεί να αναρριχηθεί στα ύψη της μουσικής, όπως επίσης και κάποια μονοπάτια της λογοτεχνίας. Ορισμένοι ισχυρίζονται πως οι μαθηματικές εξισώσεις κρύβουν ομορφιά και συναίσθημα μέσα τους. Πιστεύω πως πρέπει να ενώσεις τα κομμάτια, το άθροισμα της ανθρώπινης δημιουργικότητας, για να δεις τη μεγάλη εικόνα, την εικόνα που μπορεί κάποτε να μας φέρει σε επαφή με τον Θεό.

Info

Ο Ίαν Ράνκιν επιστρέφει στην Ελλάδα για δύο εκδηλώσεις. Την Τετάρτη 26 Νοεμβρίου, στις 9 το βράδυ, θα συναντήσει το κοινό του στο Public Συντάγματος, και την Πέμπτη 27 Νοεμβρίου, στις 7 το βράδυ, στο Public της Τσιμισκή.

Στην Αθήνα τη συζήτηση συντονίζουν οι Λατέρνατιβ, Παναγιώτης Μένεγος και Σταύρος Διοσκουρίδης, δημοσιογράφοι και ραδιοφωνικοί παραγωγοί, μαζί με τη μεταφράστρια των βιβλίων του και συγγραφέα Βάσια Τζανακάρη. Στη Θεσσαλονίκη, ο συγγραφέας θα μιλήσει με τον Δημήτρη Καραθάνο.

Το νέο μυθιστόρημα του Ίαν Ράνκιν με τίτλο «Άγιος ή αμαρτωλός;» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.