Ζαν-Ζακ Ρουσσώ Ο φιλόσοφος της πεφωτισμένης δημοκρατίας του Γιώργου Σιακαντάρη, εκδ. Πόλις
Το «ελληνικό Κοινωνικό Συμβόλαιο» καταπατήθηκε. Γυρίσαμε την πλάτη στην ορθολογική διαχείριση. Στην ευημερούσα (με δανεικά) δημοκρατική χώρα μας κανείς από τους κυβερνώντες δεν προέβλεψε την οικονομική και κοινωνική κρίση που ορμούσε καταπάνω μας. Αυτό που γεννήθηκε από την κρίση ήταν σιωπή κι αδυναμία. Υποχώρησε η λογική. Κυριάρχησε ο φόβος, η οργή, η βία, η απογοήτευση. «Σε μια εποχή απαξίωσης της πολιτικής, οι απόψεις του φιλοσόφου πως όταν οι πολίτες ενός κράτους θεωρήσουν ότι δεν τους ενδιαφέρουν οι δημόσιες υποθέσεις, τότε τούτο το κράτος καταρρέει, δείχνουν πόσο επίκαιρες είναι ορισμένες πλευρές της σκέψης του» σημειώνει ο συγγραφέας.
Ζούμε εποχές πνευματικού και πολιτιστικού συντηρητισμού, γι’ αυτό το αίτημα του Διαφωτισμού είναι πάντα επίκαιρο και πολύτιμο. Αυτό προσπαθεί να μας πει στο ολιγοσέλιδο δοκίμιό του ο Γιώργος Σιακαντάρης με αφορμή την επέτειο της συμπλήρωσης 300 χρόνων από τη γέννηση του συγγραφέα και 250 από τη δημοσίευση του «Κοινωνικού Συμβολαίου» και του «Αιμίλιου».
Όμως, το κείμενο του Σιακαντάρη δεν πρέπει να εκληφθεί μόνο ως ένα θεωρητικό κείμενο. Είναι ένα επίκαιρο πολιτικό σχόλιο που αναφέρεται κυρίως στις ελλείψεις της σημερινής κοινωνίας. Έρχεται να συμπληρώσει από μια άλλη σκοπιά το προηγούμενο βιβλίο του «Οι μεγάλες απουσίες - Η ελληνική Δημοκρατία σε άμυνα» (εκδ. Πόλις) και να εκφράσει και πάλι εμμέσως την πίστη του συγγραφέα στις αξίες του Διαφωτισμού, στα προτάγματα της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του εκσυγχρονισμού.
Το κεντρικό πρόταγμα του Διαφωτισμού είναι «παραχωρώ κεκτημένα για να διατηρήσω το όλον». Θιασώτης της πεφωτισμένης δημοκρατίας, ο Ρουσό διαχωρίζει σαφώς τη γενική βούληση από τη βούληση όλων. Αντικείμενο της γενικής βούλησης είναι το «κοινό αγαθό, το οποίο δεν μπορεί να αποτελεί άθροισμα των επιμέρους συμφερόντων, των προσωπικών ιδιοτροπιών και ατομικών επιθυμιών».
Είναι φανερό, γράφει ο Σιακαντάρης, ότι ο Ρουσσώ δεν ήταν υπέρμαχος της άμεσης δημοκρατίας, μοντέλο το οποίο απέρριπτε κατηγορηματικά, αλλά υπέρ μιας δημοκρατίας που στηρίζεται στις ελίτ. Θεωρούσε την κυβέρνηση εγγυητή των νόμων, «αφέντης» των οποίων είναι ο λαός. Υποστήριζε ότι μόνο η ύπαρξη δημόσιας ηθικότητας μπορεί να αναπληρώσει τις ανεπάρκειες των πολιτικών. Αναλογιζόμενοι τη σημερινή κατάσταση, αντιλαμβανόμαστε πόσο μας αφορούν όλα αυτά.
Έρχεται λοιπόν ο μεγάλος φιλόσοφος του Διαφωτισμού να «ξεκαθαρίσει» έννοιες οι οποίες έχουν παρερμηνευθεί. Στην Ελλάδα αρνιόμαστε να δεχτούμε ότι αν θέλουμε να διατηρήσουμε μέρος της ευμάρειάς μας, της ελευθερίας μας, πρέπει να παραχωρήσουμε κάποια «κεκτημένα». Πολιτικοί και συντεχνίες, στη μεγάλη τους πλειοψηφία, δεν έχουν πάψει ακόμα και τώρα να κινούνται αποκλειστικά βάσει του δικού τους ιδιοτελούς συμφέροντος.
Τα περισσότερα μέτρα παίρνονται με γνώμονα το ιδιαίτερο συμφέρον της κάθε κοινωνικής ομάδας, αυτό που ενδιαφέρει είναι ποιους θίγουν και όχι αν λύνουν το πρόβλημα. Το σωστό ερώτημα, όμως, είναι αν διαλύουν ή ενισχύουν την κοινωνία. Τώρα, περισσότερο από ποτέ, υπάρχει ανάγκη θεώρησης του καθολικού συμφέροντος.
Προσπεράσαμε διάφορους κρίκους μίας αλυσίδας, η οποία ονομάζεται διαφωτισμός, δυτικός πολιτισμός, σύγχρονη νεωτερική κοινωνία. Σήμερα καλούμαστε να ανοικοδομήσουμε πάνω στα ερείπια των παλιών σάπιων θεσμών νέες κοινωνικές σχέσεις, ένα νέο Κοινωνικό Συμβόλαιο, να συνδέσουμε και πάλι την ιδιωτική συνείδηση με τη δημόσια δράση. Όπως λέει ο Ρουσσώ, να οικοδομήσουμε τους καλύτερους κοινωνικούς θεσμούς για να προστατεύσουμε την ελευθερία και την ιδιοκτησία από την αυθαιρεσία του κράτους και των αγορών. Έχουμε κατακτήσει ελευθερίες, οφείλουμε να τις υπερασπιστούμε.
24°
