Σοφία Λασκαρίδου: Ποια ήταν η πρώτη γυναίκα που φοίτησε στην ΑΣΚΤ;

Σοφία Λασκαρίδου (1876-1965), μία γοητευτική, ανεξάρτητη και δυναμική γυναίκα που «ήταν απόλυτα ελεύθερη», όπως έγραφε στο ημερολόγιό της. Μία γυναίκα που έμεινε στην ιστορία ως η πρώτη Ελληνίδα που φοίτησε στην Σχολή Καλών Τεχνών, αφού ικανοποιήθηκε το αίτημά της στον Βασιλιά Γεώργιο Α' από τον οποίο ζήτησε την ψήφιση νόμου για την εισαγωγή γυναικών στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πολυτεχνείου. Μία ταλαντούχα ζωγράφος, που διεκδίκησε και κέρδισε επάξια μία θέση στον χώρο της τέχνης, σε μία εποχή που η κοινωνία θεωρούσε την γυναίκα κατώτερη από τον άνδρα, με μοναδική αποστολή τη φροντίδα του σπιτιού και της οικογενείας της.

Η Σοφία Λασκαρίδου ξεκίνησε ουσιαστικά το κίνημα του φεμινισμού στην Ελλάδα, ανοίγοντας στις Ελληνίδες νέους ορίζοντες και δικαίωμα στην Ανώτατη Εκπαίδευση. Φοίτησε δίπλα σε σπουδαίους ζωγράφους, σπούδασε στο εξωτερικό, επηρεάστηκε από τα ρεύματα της εποχής και άφησε πίσω ένα σημαντικότατο και πλούσιο εικαστικό έργο, ποικίλης θεματολογίας. Ήταν μια γυναίκα με ιδιόρρυθμο χαρακτήρα που ήταν αδύνατον να συμμορφωθεί με τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής και συχνά παρεξηγείτο ο τρόπος της ζωής της. Έζησε έναν παράφορο έρωτα με τον λογοτέχνη Περικλή Γιαννόπουλο, η αυτοκτονία του οποίου στην θάλασσα του Σκαραμαγκά είχε ταράξει την αθηναϊκή κοινωνία τον Απρίλιο του 1910 και μάλιστα οδήγησε και εκείνη σε μία αποτυχημένη απόπειρα. Διατηρούσε στενή φιλία της με την επίσης ταλαντούχα συνάδελφό της Θάλεια Φλωρά και είχαν χαρακτηριστεί ως «η Κοτοπούλη και η Κυβέλη της ελληνικής ζωγραφικής».

Γεννήθηκε το 1876 στην Αθήνα και μεγάλωσε μέσα σ' ένα πλούσιο, αστικό και συγχρόνως καλλιτεχνικό περιβάλλον, περιτριγυρισμένη από σημαντικούς ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών της εποχής, οι οποίοι επηρέασαν άμεσα τη ζωή της και υποστήριξαν τις καλλιτεχνικές της ανησυχίες, οι οποίες εκδηλώθηκαν πολύ νωρίς. Οι γονείς της, αναγνωρίζοντας την κλίση της, φρόντισαν να κάνει ιδιαίτερα μαθήματα ζωγραφικής στο σπίτι και σε ηλικία 20 ετών περίπου, συμμετείχε σε εκθέσεις.

Ο πατέρας της, ο πλούσιος έμπορος Λάσκαρης Λασκαρίδης, γεννημένος στην Προύσα της Μικράς Ασίας, ήταν απόγονος του Αυτοκρατορικού Οίκου Λάσκαρι, ενώ η μητέρας της, Αικατερίνη, γεννηθείσα στην Βιέννη, ήταν κόρη του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου. γνωστού εμπόρου από παλιά Βυζαντινή Οικογένεια του Μελένικο και αδελφή του θεμελιωτή της επιστήμης της χημείας στην Ελλάδα Αναστάσιου Χρηστομάνου. Η Αικατερίνη Λασκαρίδη υπήρξε σπουδαία παιδαγωγός και αφιέρωσε τη ζωή της στην αναμόρφωση της γυναικείας εκπαίδευσης. Το 1864 ίδρυσε το ελληνικό παρθεναγωγείο στην Καλλιθέα στο οποίο έλαβαν την πρώτη τους μόρφωση πολλές Ελληνίδες και το 1897 το Πρότυπο Ελληνικό Παρθεναγωγείο στην ίδια περιοχή. Η αδελφή της Σοφίας, Ειρήνη, ίδρυσε το 1907 την πρώτη σχολή στην Ελλάδα του Οίκου Τυφλών και εισήγαγε στην Ελλάδα τη μέθοδο ανάγνωσης Braille.

Από το σπίτι τους, το οποίο έχτισαν οι γονείς της Σοφίας, σε σχέδια του Ερνέστου Τσίλλερ, και θεωρείται το δεύτερο καταγεγραμμένο που οικοδομήθηκε στην κοινότητα της Καλλιθέας, περνούσε όλη η ελίτ της αθηναϊκής κοινωνίας, ο δε βασιλιάς Γεώργιος Α' έπαιζε συχνά σκάκι με τον πατέρα της.

Εκείνη κυκλοφορούσε στην Καλλιθέα και ζωγράφιζε τοπία, έχοντας στην τσέπη της ένα περίστροφο που της είχε κάνει δώρο ο πατέρας της για περίπτωση ανάγκης, μια και απομακρυνόταν πολύ από το σπίτι. Λέγεται ότι αυτό το περίστροφο χρησιμοποίησε μετά από μερικά χρόνια ο Περικλής Γιαννόπουλος για να αφαιρέσει τη ζωή του.

Με τον γοητευτικό, πανέμορφο λογοτέχνη, τον ξανθό άγγελο με τον ουρανό στα μάτια του, όπως τον περιγράφει, συναντήθηκαν τυχαία το 1895 κατά τη διάρκεια των μοναχικών τους περιπάτων έξω από το σπίτι της στην Καλλιθέα. Ο έρωτάς τους ήταν κεραυνοβόλος. Δεν πέρασε πολύς καιρός για να της κάνει πρόταση γάμου, αλλά η Σοφία δεν βιαζόταν. Πίστευε στον έρωτα, χωρίς νομικά πλαίσια και στην ανάγκη της να μείνει ελεύθερη.

Αποφοιτώντας από την ΑΣΚΤ, με τη φήμη της να 'χει απογειωθεί χάρη σε πολλές συμμετοχές σε δεκάδες εκθέσεις, κέρδισε μία υποτροφία του Μπόζειου Κληροδοτήματος για το Μόναχο. Ο ρομαντικός ποιητής αρνήθηκε να την ακολουθήσει γιατί, όπως της είπε, έγραφε για την Ελλάδα και δεν μπορούσε να γράφει για την Ελλάδα από το Μόναχο. Εκεί δεν έχει φως... και προτίμησε να μείνει πίσω και να την περιμένει να γυρίσει.

Για δύο χρόνια αντάλλασαν φλογερά γράμματα αγάπης, στα οποία φαίνεται η μοναξιά του Περικλή και η ανάγκη του να τη συναντήσει. Εκείνη, όπως έλεγε, μοιραζόταν τη ζωή ανάμεσα σε δύο πόλους, την τέχνη το πρωί και τη φοβερή απουσία του τη νύχτα. Μέσα στην απελπισία του, ο Περικλής είχε εξομολογηθεί μία μέρα σε έναν φίλο ότι έτσι και αισθανόταν την ανάγκη να φύγει από τη ζωή θα καβαλίκευε ένα άσπρο άλογο, χωρίς σέλα, θα κρατούσε ένα περίστροφο στο χέρι, θα έμπαινε στη θάλασσα του Σκαραμαγκά και όταν το άλογο δεν θα πατούσε πια, θα φύτευε μία σφαίρα στον κρόταφό του. Το άλογο θα έβγαινε σώο στη στεριά και αυτός θα πήγαινε στον πάτο της ωραίας θάλασσας.

Η Σοφία απολάμβανε μία μεγάλη αποδοχή ως καλλιτέχνης στο Μόναχο και το μέλλον της προμηνυόταν λαμπρό, όπως τον διαβεβαίωσε η μητέρα της σε μία τυχαία συνάντηση με τον Περικλή Γιαννόπουλο, τον Απρίλιο του 1910. Τα λόγια αυτά τον έκαναν να συνειδητοποιήσει την αφοσίωση της Σοφίας στην τέχνη και το ότι η ημερομηνία επιστροφής της θα αργούσε πολύ. Μην αντέχοντας άλλο μακριά της και απογοητευμένος από τη μικρή απήχηση που είχαν τα βιβλία του, αποφάσισε να πραγματοποίησε τα σχέδιά του και να βάλει τέλος στη ζωή του. Ήταν 41 ετών. Το προηγούμενο βράδυ είπε στους φίλους του ότι θα πήγαινε μία εκδρομή και στη Σοφία έγραψε το ύστατο χαίρε από την Αττική γη που άφηνε για πάντα... Το γράμμα αυτό έφτασε στα χέρια της μετά από τέσσερις μέρες.

Θορυβημένη από τα διφορούμενα γραφόμενά του αλλά και ενθυμούμενη τα λόγια του σε μία βόλτα τους στο Σκαραμαγκά, λίγες μέρες πριν την αναχώρησή της -αν σε χάσω ποτέ, θ' αυτοκτονήσω στο μέρος αυτό, θα φύγω μυστικά και ωραία, θα εξαφανιστώ...- αποφάσισε να γυρίσει οριστικά στην Ελλάδα. Έμαθε για τον θάνατο του αγαπημένου της με τον πιο άγριο τρόπο. Περνώντας με το τρένο μπροστά από τον Σκαραμαγκά ένας συνεπιβάτης της έδειξε το σημείο όπου λίγες μέρες πριν είχε αυτοκτονήσει ο Περικλής Γιαννόπουλος. Το σώμα του ξεβράστηκε 13 μέρες μετά. Η Σοφία ντύθηκε στα μαύρα, τα οποία δεν έβγαλε ποτέ.

Η μητέρα της την έσωσε κυριολεκτικά από του χάρου τα δόντια όταν η απελπισμένη 28χρονη Σοφία αποφάσισε να βάλει τέλος στη ζωή της. Τα χρόνια που ακολούθησαν ολοκλήρωσε τις σπουδές της στην Academie de la Grande Chaumiere στο Παρίσι, έλαβε μέρος σε πολλές εκθέσεις στα Salon των Γάλλων Καλλιτεχνών και των Ανεξαρτήτων και το 1916 επέστρεψε οριστικά στην Ελλάδα. Αφιερώθηκε στην τέχνη, διδάσκοντας ζωγραφική στη Σχολή Νηπιαγωγών στην Καλλιθέα, την οποία είχε ιδρύσει η μητέρα της, ενώ παράλληλα ανέπτυξε μεγάλη ανθρωπιστική δράση. Όμως, η λαμπρή πορεία της καριέρας της άρχιζε να φθίνει και η μεγάλη της αγάπη, η ζωγραφική, δεν κατάφερε να γεμίσει το κενό που άφησε ο θάνατος του Περικλή. Στη μοναχική ζωή που είχε επιλέξει μεγάλη συντροφιά της κρατούσαν τα κατοικίδιά της, τα οποία υπεραγαπούσε.

50 χρόνια μετά τον θάνατο του Γιαννόπουλου, 85 ετών ούσα, αποφάσισε να εκδώσει ένα συμπλήρωμα ημερολογίου όπου δημοσίευσε όλη την ιστορία τους. Μέχρι το τέλος της ζωής της έμεινε στο σπίτι της Καλλιθέας και οι αστικοί μύθοι θέλουν από το σπίτι αυτό οι περαστικοί να ακούνε τα βράδια τη φωνή της Σοφίας να φωνάζει τον Περικλή. Λίγο πριν τον θάνατό της δώρισε το σπίτι της στον δήμο Καλλιθέας και σήμερα εκεί, στην οδό Λασκαρίδου 120 και Φιλαρέτου, στεγάζεται η Δημοτική Πινακοθήκη Καλλιθέας «Σοφία Λασκαρίδου»

Το 1953, η Σοφία Λασκαρίδου βραβεύτηκε από την Ακαδημία των Αθηνών για το σύνολο της καλλιτεχνικής της δημιουργίας.