Εμφυτεύοντας μέλλον στους εγκεφάλους μας: Τα τσιπ του Έλον Μασκ

Πώς θα σας φαινόταν αν θέλετε να μιλήσετε με κάποιον που βρίσκεται στην άλλη άκρη του πλανήτη και αυτό το κάνετε μόνο με τη σκέψη σας; Ή αν θέλετε να μάθετε ποια είναι η ιστορία π.χ. της Ακρόπολης ή του Ταζ Μαχάλ που βρίσκεται μπροστά σας, και ένα ChatGPT αρχίσει να την αφηγείται μέσα στο κεφάλι σας; Ή αν αρχίζετε να αλληλεπιδράτε με άλλους υπαρκτούς ανθρώπους σε εικονικούς κόσμους που διατρέχουν τους εγκεφάλους σας; Αυτό είναι το απροσπέλαστο όριο που αρχίζουμε να πλησιάζουμε με εμφυτεύματα όπως αυτό που ο Έλον Μασκ κι η εταιρεία του Neuralink ανακοίνωσαν ότι έφτιαξαν πριν λίγες μέρες.

Ο Έλον Μασκ, ένας από τους πιο επιδραστικούς ανθρώπους στον κόσμο, ένα πρόσωπο που άλλοι λατρεύουν και άλλοι λατρεύουν να μισούν, έκανε (πάλι) τα μαγικά του. Η εταιρεία βιοτεχνολογίας του Neuralink, πέτυχε να σμιλεύσει ένα τσιπ εγκεφάλου που μπορεί να βοηθήσει ασθενείς να υπερβούν σοβαρές νευρολογικές ασθένειες όπως την παράλυση.

Αλλά μαζί το τσιπ μπορεί να επιτρέπει στο (κοντινό) μέλλον να ελέγχουμε με το μυαλό μας και οποιαδήποτε συσκευή είναι συνδεδεμένη στο web: Να κουμαντάρουμε με τον νου τα μέιλ μας, να επικοινωνούμε με άλλους ανθρώπους στα social media, ή με φορείς Τεχνητής Νοημοσύνης όπως το ChatGPT. Στον 21^ο αιώνα τα όρια έτσι μεταξύ εσωτερικότητας και εξωτερικότητας του ανθρώπου μοιάζουν να ξεθωριάζουν. Ευλογία ή απειλή; Θα φανεί. Το βέβαιο είναι ότι ο Μασκ ταράζει πάλι τα νερά.

Neuralink κι Έλον Μασκ: Ήρωας επιστημονικής φαντασίας

Ο Έλον Μασκ μοιάζει με ήρωα που ξεπήδησε από μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας. Έχει φτιάξει μια από τις πρώτες εταιρείες που κατόρθωσε να κάνει αποστολές πολιτών στο διάστημα (SpaceX). Έχει φτιάξει την πρώτη εταιρεία που πυροδότησε τη μαζική παραγωγή ηλεκτροκίνητων αυτοκίνητων (Tesla). Είναι ο ιδρυτής της OpenAI που έπλασε ένα από τα πιο προηγμένα συστήματα ΑΙ στον κόσμο, το ChatGPT. Έφτιαξε την Starlink που έστειλε 4.500 δορυφόρους στο διάστημα παρέχοντας ταχύτατο ίντερνετ σε πάμπολλες περιοχές της Γης. Ήταν ο ιδρυτής της Paypal που έφερε επανάσταση στις ηλεκτρονικές συναλλαγές. Αγόρασε πρόσφατα ένα από τα πιο μεγάλα social media, το Twitter (νυν “X”), ξεσηκώνοντας θύελλα αντιδράσεων με τη διαχείριση του.

Και πλέον, αφού επηρέασε τη σχέση μας με το διάστημα, τον κυβερνοχώρο και την Τεχνητή Νοημοσύνη, επιδιώκει να επηρεάσει και το σώμα μας: Έφτιαξε ένα τσιπ εγκεφάλου το οποίο ανέδειξαν όλα τα media, που μπορεί να θεραπεύσει ή να αναβαθμίσει νοητικές δεξιότητες του ανθρώπου.

Τα εγκεφαλικά αυτά εμφυτεύματα δεν είναι βέβαια τα πρώτα ή τα πιο εντυπωσιακά που έχουμε μηχανεύσει. Το 2018 λόγου χάρη επινοήθηκαν εμφυτεύματα που ενισχύουν την μνήμη του ανθρώπου έως και 30% βοηθώντας ασθενείς που πάσχουν από αλτσχάιμερ ή άνοια. Από τότε φαντάζει ζήτημα χρόνου η τεχνολογία τους να αξιοποιηθεί στο μέλλον και από ανθρώπους που δεν έχουν προβλήματα υγείας και επιθυμούν «απλώς» να αυξήσουν την μνήμης τους (για επαγγελματικούς ή προσωπικούς λόγους). Κάποιοι επιστήμονες (π.χ. o Olive Bendel) εκτιμούν ότι σε λίγες δεκαετίες από τώρα τα εμφυτεύματα αυτά θα είναι τόσο διαδεδομένα όσο είναι τώρα π.χ. τα κινητά τηλέφωνα που όλοι έχουμε από ένα. 

Και είναι απορίας άξιο εάν σήμερα αγγίζουμε μια τεχνολογική ενίσχυση της μνήμης μέσω εμφυτευμάτων που φτάνει το 30%, πού μπορεί να πλησιάσει το ποσοστό αυτό π.χ. μετά από 100 χρόνια; Δεν αποκλείεται η τεχνολογία ως τότε να διπλασιάζει ή να τριπλασιάζει τη μνήμη μας και ο άνθρωπος να μπει σε ένα φάσμα εσωτερικού χώρου ανοίκειου σε σχέση με ό,τι βίωσε ποτέ στο παρελθόν. Σε ένα τέτοιο τοπίο η ιστορία αρχίζει να γράφεται σε νέο χαρτί.

Οι φιλοδοξίες μας από τη βιοτεχνολογία δεν σταματούν στο ακόνισμα της μνήμης. Συνεχίζουν και στη διάπλασή της. Ερευνητές του MIT πέτυχαν το 2013 να φυτέψουν επίπλαστες μνήμες σε εγκεφάλους ποντικιών. Έφτιαξαν μια μνήμη φόβου από ηλεκτροσόκ το οποίο τα ποντίκια δεν είχαν ζήσει ποτέ εμπειρικά. Επρόκειτο για μια ψευδή ανάμνηση την οποία τα ποντίκια ζούσαν ωστόσο ως μια αληθινή μνήμη σε κάθε τους κύτταρο. Αν κάνουμε ένα νοητό πείραμα και υποθέσουμε ότι η προκείμενη τεχνολογία αναπτύσσεται και άλλο τα επόμενα χρόνια και επεκτείνεται και στον άνθρωπο, θα πρόκειται για μια εξέλιξη με επαναστατικές προεκτάσεις, ευεργετικές όσο και επιζήμιες.

Η μνήμη συνιστά τον κορμό της προσωπικής και συλλογικής μας ταυτότητας, κι η εμφύτευση ψευδών παραστάσεων αρκεί για να φέρει τα πάνω κάτω σε πολλές στοιχειώδεις διαστάσεις της καθημερινότητας μας: από την εκπαίδευση μέχρι τη χειραγώγηση μας... 

Μια άλλη ομάδα από ερευνητές του MIT έφτιαξε μια συσκευή που κατορθώνει να διαβάζει την ανθρώπινη σκέψη. Η συσκευή μοιάζει με ακουστικά κεφαλιού και είναι συνδεδεμένη με το web. Ο χρήστης τη φορά και πλοηγείται στο ίντερνετ μόνο με το μυαλό του διαχειριζόμενος κάθε συσκευή που είναι συνδεδεμένη στον κυβερνοχώρο: από pc και κινητά τηλέφωνα μέχρι οτιδήποτε είναι ενωμένο με το «Διαδίκτυο όλων των πραγμάτων» (αυτοκίνητα, κλιματιστικά, ρομπότ, κλπ.). Όλα αυτά παντελώς αθόρυβα και αθέατα. Μέσα από τον εσωτερικό του μόνο κόσμο.

Πρόκειται για τον ίδιο ακριβώς στόχο που επιδιώκει ο Έλον Μασκ με ακόμη πιο επαναστατικό τρόπο: με εγκεφαλικά εμφυτεύματα. Και πέτυχε ένα τεράστιο άλμα προς αυτόν τον στόχο με το τσιπ εγκεφάλου που παρουσίασε.

Οι συσκευές αυτές κάνουν διάτρητα τα όρια μεταξύ εσωτερικότητας και εξωτερικότητας του ανθρώπου και οι συνέπειες τους μπορούν να είναι πολύ ευεργετικές - και πολύ επιζήμιες. Θα είναι σωτήρια π.χ. για κωφάλαλους ή όσους πάσχουν από κινητικές δυσκολίες.

Ρίσκα και απειλές

Αλλά τι γίνεται αν μια δικτατορία απαιτήσει απ’ τους υπηκόους της να φορούν τη συσκευή ώστε να ελέγχει τις σκέψεις τους; Αν θέλει να ελέγξει τις ειλικρινείς απόψεις ή τα αισθήματα τους για την κυβέρνησή της; Ή αν μια εταιρεία ζητήσει από τους υπαλλήλους της κάτι το αντίστοιχο ή αν ένας γονιός ή σύντροφος απαιτήσει το αυτό απ’ την οικογένειά του; Πόσο μπορεί να εγκλωβίσει την πολιτική μας ελευθερία μια τέτοια τεχνολογία που μπορεί να είναι διάχυτη σε 10 ή 20 χρόνια; Και πόσο εύκολο θα χακάρει κανείς τότε τον νου μας - τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τη βούλησή μας;

Υπό τη στέγη παρόμοιων εξελίξεων και των τεράστιων ηθικών τους ζητημάτων, μια ομάδα από 25 επιστήμονες δημοσίευσε στο Nature μια επιστολή που κάνει έκκληση για καθιέρωση μιας νέας Χάρτας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που θα υπερασπίζεται τα «νευρο-δικαιώματά» μας. Θα θωρακίζει με άλλα λόγια τη σκέψη μας απέναντι στις τεχνολογίες που τείνουν να την υποκλέψουν. Η επιστολή φέρει τον τίτλο «Τέσσερις ηθικές προτεραιότητες για τις νευρο-τεχνολογίες και την τεχνητή νοημοσύνη» και επιστημονικές δημοσιεύσεις όπως αυτή γράφονται πλέον όλο και περισσότερες.

Στο διάβα του 21^ου αιώνα η μηχάνευση του ανθρώπινου σώματος και νου γίνεται μια νέα βιο-μηχανία. Η ελληνική λέξη “βιο-μηχανία” θα αποκτήσει για την ερμηνεία μας ένα νόημα τόσο κυριολεκτικό όσο ποτέ άλλοτε. Η μηχάνευση βιολογικών παρεμβάσεων και αναβαθμίσεων θα καταλάβει εκτεταμένα τον οικουμενικό βίο του νέου καιρού.

Η συνύπαρξη ΑΙ, βιοτεχνολογίας και ίντερνετ επωάζει έναν νέο κόσμο για τον άνθρωπο – και κυρίως ένα νέο σώμα για τον άνθρωπο. Πρόκειται για μια συνθήκη ανεπανάληπτη. Γιατί ενώ στην Ιστορία τα πάντα διαρκώς αλλάζουν (πολιτικά συστήματα, θρησκείες, επιστήμες, τέχνες, φιλοσοφία, συνήθειες), ένα παρέμενε αέναα σταθερό: η σωματικότητά μας. 

Μέχρι σήμερα. Σήμερα, στον φουτουριστικό 21^ο αιώνα, μια νέα σωματικότητα κυοφορείται. Η Ψηφιακή Τεχνολογία χτίζει τον προθάλαμο μιας υβριδικής φύσης ανθρώπων με ογκώδεις ευκαιρίες και ογκώδεις απειλές που καλούμαστε έγκαιρα να ακτινογραφήσουμε και έγκαιρα πολιτικά να οριοθετήσουμε. Λόγου χάρη το χάσμα της κοινωνικής ανισότητας που μπορεί να προκύψει μεταξύ ανθρώπων που θα μπορούν να προσφέρουν στον εαυτό τους τη σωματική τους αναβάθμιση και μεταξύ όσων δεν θα μπορούν, μπορεί να γίνει αβυσσαλέα αγεφύρωτο. Εκεί αρχίζει μια σύγκρουση όχι μεταξύ νέων κοινωνικών τάξεων του ανθρώπου. Αλλά μεταξύ νέων ειδών του ανθρώπου. Μια νέα πολιτική πραγματικότητα, και μαζί μια νέα πολιτική φιλοσοφία, αρχίζει εκεί να ανατέλλει.

Τίποτε από τα παραπάνω βέβαια δεν πρόκειται να συμβεί πάρα πολύ γρήγορα. Η τεχνολογική επανάσταση θα απαιτήσει ιστορικές ζυμώσεις και πάροδο γενεών. Μια πάροδο παρόλ’ αυτά που μπροστά στα 300.000 χιλιάδες χρόνια της μέχρι σήμερα εξέλιξης του ανθρώπινου είδους ακούγεται ως ένα σύντομο πρελούδιο απ’ τη μουσική του μέλλοντος που αρχίζει να ηχεί.