Ikigai: Νά ποιο είναι το νόημα της ζωής

«ΧΩΡΙΣΕ ΣΕ 12 ΑΠΛΑ ΒΗΜΑΤΑ» #not

Παλιά, κορόιδευα τα βιβλία αυτοβοήθειας, καθώς τα περισσότερα ήταν το λιγότερο κωμικά. Μάλιστα, μου άρεσε να λέω πως το «αυτοβοήθεια» αφορούσε μόνο έναν άνθρωπο στον κόσμο: τον συγγραφέα τους, που έβγαζε καλά λεφτά με κάθε νέο τίτλο: «Πώς να γίνεις αδιανόητα επιτυχημένος χωρίς καν να προσπαθήσεις», «Οι 7 κανόνες για να μην κάνεις απολύτως τίποτα», «Η δύναμη του “Δεν πειράζει”», «Ζωή χωρίς προσδοκίες, ή: Πώς να μην απογοητεύεσαι ποτέ», «Ευτυχία μέσα στη συμφορά», «Χώρισε σε 12 απλά βήματα», κλπ. κλπ.

Έκανα λάθος όμως. Μεγάλο. Λάθος από αφέλεια και ελλιπή γνώση. Καθώς περνούσαν τα χρόνια και, στο πλαίσιο της τότε δουλειάς μου, έτυχε να διαβάσω αρκετά τέτοια βιβλία, με τον καιρό κατάλαβα κάτι σημαντικό. Όλα τα βιβλία αυτοβοήθειας —ακόμη και τα πιο εξοργιστικά ανάμεσά τους— είχαν τουλάχιστον ένα κοινό σημείο: δεν χρειαζόταν να τα ακολουθήσεις κατά γράμμα· πολύ συχνά, αρκούσε να κάνεις μέρος της καθημερινής σου ρουτίνας τουλάχιστον μία μόνο από τις συμβουλές τους. Μία και μόνο. Δεν είχε σημασία ποια. Αρκούσε έστω και μία για να δεις να συμβαίνουν κάποιες πολύ χειροπιαστές, πολύ συγκεκριμένες αλλαγές στη ζωή σου — αλλαγές προς το καλύτερο.

Η συνειδητοποίηση αυτή πραγματικά με άλλαξε. Άρχισα να βλέπω πολύ διαφορετικά τα πράγματα, τόσο γύρω μου όσο και μέσα μου. Κατάλαβα πως δεν είναι απαραίτητο —στην πραγματικότητα: είναι λάθος— να ζητά κανείς μεγάλες, θεμελιώδεις, ολοκληρωτικές αλλαγές. Δεν μπορούν να υπάρξουν τέτοιες αλλαγές. Δεν γίνεται να υπάρξουν. Και δεν πρέπει να υπάρξουν. Αυτό που χρειάζεται, αυτό που χρειαζόμαστε όλοι, είναι μικρά-μικρά βήματα. Ένα βήμα τη φορά. Ένα εμπεδωμένο, εύκολο να εφαρμοστεί, βήμα τη φορά.

Κατάλαβα πως δεν είναι απαραίτητο —στην πραγματικότητα: είναι λάθος— να ζητά κανείς μεγάλες, θεμελιώδεις, ολοκληρωτικές αλλαγές. Δεν μπορούν να υπάρξουν τέτοιες αλλαγές. Δεν γίνεται να υπάρξουν. Και δεν πρέπει να υπάρξουν

Ακούγεται προφανές — και πράγματι είναι. Ακούγεται επίσης και εύκολο. Δεν είναι καθόλου εύκολο. Είμαστε συνηθισμένοι, ή και εθισμένοι, στο «Όλα ή τίποτα» και στο «Εδώ και τώρα». Μας αρέσουν τα μεγάλα σχέδια. Οι θυελλώδεις αλλαγές. Η υπερβολή. Μας αρέσουν οι δυσκολίες και οι απάτητες κορυφές.

Γιατί; Υπάρχουν πολλοί λόγοι γι’ αυτό. Αλλά ο κυριότερος, και πιο κρυφός από όλους, είναι βέβαια —ποια άλλη;— η εκλογίκευση. Η εκλογίκευση μας απομακρύνει από την αλήθεια των κινήτρων και των συναισθημάτων μας. Είναι ένα είδος νοητικού καλλωπισμού, μια προσπάθεια να παρουσιάσουμε στον εαυτό μας (κυρίως· αλλά και στους άλλους) μια πιο «αποδεκτή» εξήγηση για κάτι που κάναμε, που αποφύγαμε να κάνουμε ή που νιώθουμε, καλύπτοντας μια αμήχανη ή επώδυνη πραγματικότητα με ένα ένδυμα που τάχα τής ταιριάζει. Πράγμα, βέβαια, που μας εγκλωβίζει, γιατί, αντί να αναμετρηθούμε με την πραγματική αιτία μιας πράξης ή μιας επιθυμίας, στήνουμε ένα ψεύτικο πλην βολικό σκηνικό. Η εκλογίκευση δεν είναι άμυνα, αλλά παγίδα: μας κρατά δέσμιους σε μια βολική ψευδαίσθηση αντί να μας αφήνει να συναντήσουμε την πραγματικότητα κατάματα.

Η εκλογίκευση δεν είναι άμυνα, αλλά παγίδα: μας κρατά δέσμιους σε μια βολική ψευδαίσθηση αντί να μας αφήνει να συναντήσουμε την πραγματικότητα κατάματα

Η εκλογίκευση πάντα κρύβει την αλήθεια. Και, στην περίπτωσή μας, η αλήθεια είναι ότι στην πραγματικότητα δεν θέλουμε την αλλαγή, εξ ου και γοητευόμαστε από τους μεγάλους στόχους. Θέλουμε να γίνουμε πρωταθλητές της ζωής χωρίς προπόνηση· θέλουμε να γίνουμε πολύ δυνατοί χωρίς να αφιερώνουμε έστω και ένα λεπτό την ημέρα σε μία μικρή, καλά σχεδιασμένη άσκηση· πολύ αδύνατοι, χωρίς να απαγορεύουμε στο χέρι μας να αγγίξει εκείνο το ένα μπισκότο που απέμεινε στο κουτί· πολύ πλούσιοι, χωρίς να βάζουμε στην άκρη εκείνο το ένα κέρμα· θέλουμε να κάνουμε πέντε προπονήσεις την εβδομάδα, και εντέλει δεν κάνουμε καμία γιατί δεν βρήκαμε χρόνο και για τις πέντε.

Μικρά βήματα. Ένα βήμα τη φορά. Ρεαλιστικοί, πραγματοποιήσιμοι στόχοι. Αυτό είναι το μυστικό.

Η συνειδητοποίηση αυτής της αλήθειας ήταν σχεδόν μια αποκάλυψη για εμένα — κάτι σαν το σατόρι που βιώνουν οι ασκούμενοι στις τεχνικές του βουδισμού Ζεν. Και όμως: αυτό που εμένα μού πήρε αρκετά χρόνια για να το καταλάβω, το έλεγαν με μεγάλα γράμματα όλα τα βιβλία αυτοβοήθειας που υπήρχαν εκεί έξω — όλα τα βιβλία αυτοβοήθειας που είχαν ποτέ εκδοθεί. Ακόμη και τα πιο σαχλά ανάμεσά τους. «Μη μας παίρνετε κατά γράμμα», έλεγαν. «Κάντε έστω και ένα μόνο από όσα σάς προτείνουμε. Κάντε αυτό το μικρό βήμα. Αλλά κάντε το, goddammit».

«Κάντε έστω και ένα μόνο από όσα σάς προτείνουμε. Κάντε αυτό το μικρό βήμα. Αλλά κάντε το, goddammit»

Ένα μικρό πρώτο βήμα: πάντα βοηθάει. Όλοι οι δρόμοι, λένε, ξεκινούν με ένα πρώτο βήμα. Και δεν έχουν άδικο αυτοί που το λένε, σωστά;

* * *

IKIGAI: ΤΙ ΕΙΝΑΙ, ΤΕΛΙΚΑ;

Τώρα, πολλοί θα έχετε ακούσει για το ikigai, αυτή τη γιαπωνέζικη λέξη που σημαίνει κυριολεκτικά «λόγος για να ζεις», μα που στην πράξη μοιάζει περισσότερο με την αναζήτηση της ισορροπίας ανάμεσα «σε αυτό που αγαπάς, σε αυτό στο οποίο είσαι καλός, σε αυτό που χρειάζεται ο κόσμος, και σε αυτό που μπορεί να σου προσφέρει ένα μέσο βιοπορισμού».

Αυτή η «φιλοσοφία», αυτή η «συνταγή ευτυχίας», στην πραγματικότητα δεν είναι ούτε κάποιου είδους φιλοσοφία ούτε βέβαια συνταγή… ευτυχίας. Δεν υπάρχουν συνταγές ευτυχίας. Είναι, όπως διαβάζουμε, «μια καθημερινή, ήρεμη επιδίωξη νοήματος». Ας το δούμε από λίγο πιο κοντά αυτό.

Η έννοια του ikigai δεν γεννήθηκε, λένε, σαν θεωρητική κατασκευή, αλλά τρόπον τινά αναδύθηκε μέσα από την καθημερινή ρουτίνα των ανθρώπων στην Οκινάουα, έναν τόπο που έχει τους μακροβιότερους κατοίκους του κόσμου. Εκεί, οι άνθρωποι ξυπνούν κάθε πρωί με έναν σκοπό, μικρό ή μεγάλο. Για άλλους είναι ο φροντισμένος τους κήπος, για άλλους ένας φίλος, για άλλους η αφοσίωσή τους στην τέχνη τους ή στο επάγγελμά τους κ.ο.κ. Δεν είναι απαραίτητα κάτι εντυπωσιακό. Βασικά, δεν ΠΡΕΠΕΙ να είναι κάτι εντυπωσιακό: αρκεί να είναι κάτι που τους δίνει χαρά, και τους προτρέπει να συνεχίσουν να το κάνουν.

Εκεί, οι άνθρωποι ξυπνούν κάθε πρωί με έναν σκοπό, μικρό ή μεγάλο

Στη Δύση, τα τελευταία χρόνια, γνωρίσαμε το ikigai μέσα από Διαγράμματα Βεν (αυτά που δείχνουν όλες τις πιθανές λογικές σχέσεις ανάμεσα σε μια πεπερασμένη συλλογή από σύνολα) που το παρουσιάζουν σαν τέσσερις κύκλους: το πάθος, την κλίση, την αποστολή, το επάγγελμα. Εκεί, λένε, στο σημείο όπου τέμνονται και οι τέσσερις μαζί, βρίσκεται το ikigai.

Βολική απεικόνιση, δεν το συζητώ, αλλά χάνει σχεδόν το 100% της ιαπωνικής προσέγγισης. Το ikigai δεν θέλει Διαγράμματα Βεν, και δεν είναι —ξαναλέμε— ένας μεγάλος στόχος που πρέπει να ανακαλυφθεί με κόπο. Μπορεί να είναι η συνήθεια να περπατάς δίπλα στη θάλασσα το πρωί, ή να βρίσκεις μισή ώρα κάθε μέρα για να διαβάσεις το βιβλίο σου. Ή να μαγειρεύεις μαζί με τη γάτα σου. Ή να βλέπεις ένα επεισόδιο από μια παλιά σειρά στην τηλεόραση έχοντας κλείσει το τηλέφωνο. Είναι ένας τρόπος να ζεις, και όχι ένα μυστικό που πρέπει να λυθεί.

Είπαμε για τους κατοίκους της Οκινάουα που ζουν πολλά χρόνια, αλλά η αξία του ikigai δεν βρίσκεται στο ότι υπόσχεται μακροζωία. Βρίσκεται κυρίως στην ανακούφιση που προσφέρει: στην παραδοχή ότι η ζωή δεν χρειάζεται να μετριέται μόνο με όσα πετυχαίνουμε, αλλά με όσα μάς κάνουν να σηκωνόμαστε το πρωί με διάθεση. Μάλιστα, όπως διαβάζουμε, αν προσπαθούσε κανείς να το υιοθετήσει, το πρώτο που θα έπρεπε να κάνει θα ήταν να στραφεί στα μικρά και προσωπικά: σε ό,τι τού δίνει άμεση ικανοποίηση.

Το ikigai μας υπενθυμίζει ότι η ζωή έχει νόημα, ακόμα και στις πιο απλές της στιγμές. (Αντιλαμβάνομαι ότι αυτό ακούγεται κάπως γλυκερό, αλλά έτσι πάει). Γι’ αυτό και δεν περιορίζεται σε μεμονωμένους στόχους. Είναι περισσότερο μια συνεχής συνομιλία με τον εαυτό σου. Χρειάζεται παρατήρηση: τι είναι αυτό που σε κάνει να χάνεις την αίσθηση του χρόνου; τι σου χαρίζει ήρεμη ικανοποίηση; ποιον —έστω μικρό— ρόλο νιώθεις ότι παίζεις μέσα στον κόσμο; Αν αρχίσεις να αναγνωρίζεις αυτά τα στοιχεία και να τα βάζεις λίγο-λίγο στην καθημερινότητά σου, το ikigai παύει να είναι μια αφηρημένη έννοια και γίνεται μια πρακτική, μια άσκηση, ένα νήμα που συνδέει τις μέρες σου. Γι’ αυτό και το βράδυ, λένε, πριν κλείσεις το φως, αξίζει να σκεφτείς όχι μόνο τι πρέπει να κάνεις αύριο, αλλά και τι σε καλεί να το κάνεις. Αυτή είναι η διαφορά που φέρνει τη σιωπηλή χαρά του ikigai.

Αν αρχίσεις να αναγνωρίζεις αυτά τα στοιχεία και να τα βάζεις λίγο-λίγο στην καθημερινότητά σου, το ikigai παύει να είναι μια αφηρημένη έννοια και γίνεται μια πρακτική, μια άσκηση, ένα νήμα που συνδέει τις μέρες σου.

* * *

ΟΙ ΔΕΚΑ ΕΝΤΟΛΕΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΖΩΗ

Στο βιβλίο «Ikigai: Το ιαπωνικό μυστικό για μια μακρά και ευτυχισμένη ζωή» των Héctor García και Francesc Miralles παρουσιάζονται οι «10 κανόνες του ikigai», αν και το ikigai —νομίζω το είπαμε— δεν έχει κανόνες. Τους παραθέτουμε για έναν άλλο λόγο:

1.Μη βιάζεστε — υιοθετήστε έναν πιο αργό ρυθμό ζωής, έναν τρόπο ζωής που δίνει σημασία στη στιγμή.
2.Μη βαρυστομαχιάζετε — σταματήστε να τρώτε όταν φτάνετε κάπου στο 80%.
3.Μη μένετε χωρίς καλούς φίλους — η κοινωνική σύνδεση είναι πηγή χαράς.
4.Μη μένετε χωρίς άσκηση — φροντίστε το σώμα σας με ήπιες πρωινές ασκήσεις ή καθημερινό περπάτημα.
5.Μην είστε πάντα σοβαροί — χαμογελάστε και δείξτε καλοσύνη στους γύρω σας.
6.Μην αποφεύγετε τη φύση — όπου και να ζείτε, η επαφή με το φυσικό περιβάλλον είναι αναζωογονητική.
7.Μην είστε αγνώμονες — η ευγνωμοσύνη βοηθά να συνειδητοποιήσουμε την ομορφιά που μας περιβάλλει.
8.Ζήστε τη στιγμή — προσπαθήστε να απαγκιστρωθείτε από το παρελθόν.
9.Μην αποσύρεστε — ακόμη και όταν βγείτε στη σύνταξη, η συμμετοχή στη ζωή και σε δημιουργικές δράσεις προσφέρει σκοπό και χαρά.
10.Μην ακολουθείτε ένα ξένο ikigai — βρείτε τη δική σας ρότα και αφήστε τη να σας οδηγήσει.

Λοιπόν, νά 10 κανόνες, ή 10 βήματα σαν αυτά που λέγαμε στην αρχή. Και νά μια συμβουλή δικιά μας: μην επιχειρήσετε να τους ακολουθήσετε, για όνομα του Θεού, γιατί δεν θα τα καταφέρετε, αφενός, και γιατί δεν έχει και κάποια σημασία όλο αυτό: δεν είμαστε συνταξιούχοι στην Οκινάουα, και ακόμα δεν τα ’χουμε χάσει τελείως. Αλλά: διαλέξτε αν θέλετε έναν (ένα βήμα τη φορά) και προσπαθήστε να δείτε αν σας ταιριάζει. Εάν ναι, βάλτε τον στη ζωή σας, με όποιον τρόπο κρίνετε εσείς.

Γιατί ένα μικρό πρώτο βήμα πάντα βοηθάει. Όλοι οι δρόμοι, λένε, ξεκινούν με ένα πρώτο βήμα. Και δεν έχουν άδικο αυτοί που το λένε, σωστά;

* * *

Το Ημερολόγιο κυκλοφορεί τρεις φορές την εβδομάδα: κάθε Δευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή. Τις Κυριακές, η στήλη μεταμορφώνεται στο Βιβλίο της Εβδομάδας. Στείλτε μας μέιλ αν θέλετε να μας πείτε ή να μας ρωτήσετε κάτι — οτιδήποτε. Σας ευχαριστούμε πολύ.