«Αυτόματη διόρθωση»: Ό,τι πιο σουρεάλ, ό,τι πιο λογικό

ΟΙ ΚΑΛΥΤΕΡΟΙ ΑΠΟ ΕΜΑΣ: ΠΟΙΟΙ ΕΙΝΑΙ;

Τα σόσιαλ έχουν κάνει πολλά καλά, και πολύ ψηλά μεταξύ αυτών των καλών είναι και η τριβή πάρα πολλών ανθρώπων (σχεδόν «όλων», θα έλεγε κανείς) με το γράψιμο. Μάλιστα, αυτό που φαίνεται σήμερα αυτονόητο, δεν ήταν καθόλου αυτονόητο μια χούφτα χρόνια πίσω. Δεν λέμε για έναν αιώνα πίσω, που τα ποσοστά αναλφαβητισμού ήταν πελώρια, αλλά για δυο-τρεις δεκαετίες όλες κι όλες. Αρχικά τα SMS, και εδώ και καμιά δεκαπενταριά χρόνια οι αναρτήσεις και τα σχόλια, έχουν δώσει την ευκαιρία σε όλο τον κόσμο να ασκεί καθημερινά, από όρθρου πρωίας μέχρι αργά το βράδυ, μία «τέχνη» ωραία και ωφέλιμη όσο λίγες. Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί κάτι τέτοιο μόλις μια γενιά πίσω. Οι άνθρωποι τότε δεν έγραφαν τίποτε, κι αν το έκαναν —ένα γράμμα από τη Γερμανία, μια καρτ-ποστάλ, μια μικρή αγγελία— ήταν αξιοδάκρυτο. Με πολλά από αυτά —τα σημερινά κείμενα, εννοώ— γελάμε· κι αυτό είναι αλήθεια, γιατί πράγματι είναι για γέλια. Αλλά είναι και πολλά που μας κάνουν να θαυμάζουμε. Πάρα πολλά.

Με τα σόσιαλ, επίσης για πρώτη φορά, βρισκόμαστε μπροστά σε κείμενα που ποτέ ξανά στην ιστορία δεν θα μας δινόταν η ευκαιρία να διαβάσουμε. Θα διαβάζαμε βιβλία, ναι, και εφημερίδες, και περιοδικά, και ας πούμε εγκυκλοπαίδειες και καζαμίες. Μέχρι εκεί. Αλλά όχι, και ποτέ μα ποτέ, τόσο πολλά και τόσο διαφορετικά μεταξύ τους πράγματα. Κι αυτό είναι διαφορετικό από το πρώτο που σημειώσαμε: το ότι όλοι κατατριβόμαστε με το γράψιμο (και, παρεμπιπτόντως, γινόμαστε και κάπως καλύτεροι στην τέχνη, προϊόντος του χρόνου). Πλέον, όλοι διαβάζουμε επίσης πολύ περισσότερο, και μάλιστα μια πολύ μεγαλύτερη, πολύ πιο πλούσια ποικιλία κειμένων. Ή, τέλος πάντων, το κάνουμε όταν θέλουμε να το κάνουμε, και όταν επιλέγουμε τι θα διαβάσουμε. Όταν όμως επιλέξουμε έξυπνα, μπορούμε να μένουμε με το στόμα ανοιχτό όλη μέρα. Να μας κρεμάσει από τον θαυμασμό και το δέος.

Ομολογώ πως προσωπικά, που είναι —πες— και η δουλειά μου αυτή κάμποσες δεκαετίες τώρα, διαβάζω καθημερινά τα τελευταία χρόνια κείμενα που ο ίδιος δεν θα μπορούσα ούτε να τα ΟΝΕΙΡΕΥΤΩ. Κείμενα που σου λένε, «Έλα κλείσε το Word, δεν το ’χεις». Βλέπεις κάθε μέρα ανθρώπους που γράφουν με τόση ευκολία, με τόση φρεσκάδα, και με τόση δύναμη. Σχεδόν αισθάνεσαι ότι η φωνή σου χάνεται, και δικαίως, μέσα σε μια χορωδία που τραγουδάει πολύ, μα πολύ καλύτερα από εσένα. Και είναι τότε που νιώθεις αυτό το χαρακτηριστικό, μια στάλα πικρό, μείγμα θαυμασμού και απογοήτευσης: δεν είναι ευχάριστο να σε κατακλύζει μια αίσθηση ανεπάρκειας και ματαιότητας· ποτέ δεν ήταν. Συχνά μάλιστα αναρωτιέσαι αν οι δικές σου λέξεις αξίζουν έστω και κάτι, αν έχεις κάτι ουσιαστικό να προσφέρεις, ή αν απλώς επαναλαμβάνεις, έτσι για το ονόρε, όσα έχουν ήδη ειπωθεί καλύτερα από άλλους.

Ομολογώ πως προσωπικά, που είναι —πες— και η δουλειά μου αυτή κάμποσες δεκαετίες τώρα, διαβάζω καθημερινά τα τελευταία χρόνια κείμενα που ο ίδιος δεν θα μπορούσα ούτε να τα ΟΝΕΙΡΕΥΤΩ. Κείμενα που σου λένε, «Έλα κλείσε το Word, δεν το ’χεις»

Όταν το μεγαλύτερο μέρος της δημοσιογραφίας θα περάσει στα χέρια τής Α.Ι., κάποιοι από αυτούς θα εξακολουθήσουν να λάμπουν, στα τότε σόσιαλ, όπως και να είναι εκείνο τον καιρό —σε μια δεκαετία από τώρα—, και εμείς θα εξακολουθούμε να τους ζηλεύουμε.

Να ’ναι καλά που υπάρχουνε και κοπιάζουν για το κοινό καλό.

ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣ: ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ

Όμως ας γυρίσουμε λίγο πίσω. Λέγαμε στην αρχή ότι τα ποσοστά αναλφαβητισμού ήταν τεράστια έναν καιρό. Και ήταν, πράγματι. Μια χούφτα άνθρωποι, ένα πολύ μικρό ποσοστό του πληθυσμού, ήξερε να διαβάζει και να γράφει και να λύνει από καμιά εξίσωση. Παρ’ όλα αυτά, παρουσίασαν σημαντική μείωση κατά τον 20ό αιώνα στην Ευρώπη —μια διαδικασία κοπιώδης οπωσδήποτε, και ορισμένως θαυμάσια—, αν και η πρόοδος, φευ, δεν ήταν ομοιόμορφη σε όλη την ήπειρο.

Οι ερευνητές έχουν κατηγοριοποιήσει τις δυτικοευρωπαϊκές χώρες σε τέσσερις ομάδες βάσει του χρόνου που πέτυχαν το 75% εγγραμματισμού του πληθυσμού τους. Πάμε να τις δούμε:

• Ομάδα I – Πρωτοπόροι (1871-1880): Γερμανία, Αυστρία, Τσεχία και Δανία πέτυχαν το 75% εγγραμματισμού ήδη από την περίοδο 1871-1880.
• Ομάδα II – Πρώιμη Πρόοδος (πριν τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο): Ιρλανδία, Βέλγιο, Γαλλία, Σλοβενία, Μεγάλη Βρετανία και Σουηδία έφτασαν το 75% πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
• Ομάδα III – Μεσαία Πρόοδος (μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο): Ισπανία, Φινλανδία και Ιταλία πέτυχαν το όριο του 75% μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
• Ομάδα IV – Όψιμη Πρόοδος (μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο): Η Πορτογαλία έφτασε το 75% εγγραμματισμού μόλις μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, και η Ελλάδα αρκετά αργότερα.

Η Πορτογαλία έφτασε το 75% εγγραμματισμού μόλις μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, και η Ελλάδα αρκετά αργότερα

Οι παράγοντες —διαβάζουμε— που επηρέασαν τον εγγραμματισμό ήταν κυρίως, άκουσον-άκουσον, θρησκευτικοί (οι προτεσταντικές χώρες πέτυχαν υψηλότερα ποσοστά εγγραμματισμού νωρίτερα, καθώς ο προτεσταντισμός οδήγησε σε εκκοσμίκευση της εκπαίδευσης και βασική δημόσια εκπαίδευση, ενώ αντίθετα οι καθολικές, ορθόδοξες και ισλαμικές περιοχές παρουσίασαν αξιοσημείωτα χαμηλότερα ποσοστά) και, υπό μία έννοια, γεωγραφικοί (το 1900, η Δυτική Ευρώπη χωριζόταν μεταξύ ενός εγγράμματου, οικονομικά ανεπτυγμένου, προτεσταντικού Βορρά, ενός κέντρου με έντονες περιφερειακές διαφορές, όπως η Γαλλία, και ενός λιγότερο εγγράμματου, υπανάπτυκτου νότου (όπως η Ιταλία — άσε δε εμάς).

Αξίζει να σημειωθεί ότι υπήρχαν σημαντικές διαφορές και μεταξύ των φύλων. Οι γυναίκες παρουσίαζαν συστηματικά χαμηλότερα ποσοστά εγγραμματισμού σε όλες τις χώρες και σε όλες τις περιόδους. Το χάσμα μειωνόταν σταδιακά καθ’ όλη τη διάρκεια του αιώνα, και πλέον δεν υφίσταται στις ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης.

Όσον αφορά την Ελλάδα, ιδού τα ποσοστά αναλφαβητισμού τα τελευταία σχεδόν 200 χρόνια:

• 1830: 91,00% στα αγόρια και 99,50% στα κορίτσια
• 1840: 71,40% στα αγόρια και 93,70% στα κορίτσια
• 1907: 50,20% στα αγόρια και 82,50% στα κορίτσια
• 1920: 44,40% του πληθυσμού άνω των 15 ετών
• 1983: 20,40% του πληθυσμού άνω των 15 ετών
• 1997: 10,50% του πληθυσμού άνω των 15 ετών
• 2025: 9% του συνολικού πληθυσμού (963.000 άτομα)

Ένα σημαντικό πρόβλημα όμως —όχι ότι λέμε κάτι καινούργιο— αποτελεί ο λειτουργικός αναλφαβητισμός. Ένας στους τέσσερις Έλληνες δεν διαθέτει τις απαραίτητες δεξιότητες ανάγνωσης και γραφής για να λειτουργήσει πλήρως στην κοινωνία, δεν έχει επαρκή επίπεδα γραμματισμού για να αντεπεξέλθει στις καθημερινές απαιτήσεις της προσωπικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής.

Ένας στους τέσσερις Έλληνες δεν διαθέτει τις απαραίτητες δεξιότητες ανάγνωσης και γραφής για να λειτουργήσει πλήρως στην κοινωνία, δεν έχει επαρκή επίπεδα γραμματισμού για να αντεπεξέλθει στις καθημερινές απαιτήσεις της προσωπικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής

Αυτό βέβαια δεν τον εμποδίζει να γράφει, να σχολιάζει, να (πιστεύει ακράδαντα ότι) ξέρει και να μεταδίδει τις γνώσεις του (σε ένα ευρύ πεδίο θεμάτων) στα σόσιαλ. Καλά κάνει, βέβαια· δεν απαγορεύεται. Απαγορεύεται όμως σε εμάς να χάνουμε τον χρόνο μας. Και η ποινή εδώ είναι βαριά: είναι μπουκιές από τη ζωή μας.

* * *

H ΠΤΩΣΗ, Ή: ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΔΕΝ ΠΑΝΕ ΚΑΛΑ

Διαβάσαμε ένα άρθρο στο βρετανικό Literacy Trust που μας μαύρισε την καρδιά. Στο κείμενο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα μίας εκτενούς έρευνας του National Literacy Trust —βασισμένη σε 115.000 απαντήσεις από παιδιά και νέους ηλικίας 5 έως 18 ετών—, και τα αποτελέσματα αυτά δεν είναι ΚΑΘΟΛΟΥ καλά. Με δυο λόγια: οι δείκτες φιλαναγνωσίας έχουν φτάσει σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα. Το τοπίο είναι ολωσδιόλου ανησυχητικό, γιατί η κρίση στις αναγνωστικές συνήθειες των παιδιών είναι ΠΟΛΥ βαθιά.

Η πιο εντυπωσιακή διαπίστωση της έρευνας αφορά την κατακόρυφη πτώση της απόλαυσης που αντλούν τα παιδιά από την ανάγνωση. Μόλις το 32,7% των παιδιών και των νέων ηλικίας 8 έως 18 ετών δήλωσαν ότι απολαμβάνουν την ανάγνωση στον ελεύθερο χρόνο τους: μία δραματική μείωση της τάξεως του 36% από το 2005, όταν ο οργανισμός άρχισε να καταγράφει αυτόν τον δείκτη. Η πτώση αυτή μάλιστα είναι ιδιαίτερα έντονη μεταξύ των παιδιών δημοτικού, και ειδικά μεταξύ των αγοριών. Η συγκεκριμένη τάση αντανακλά μια ευρύτερη αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά αντιλαμβάνονται το διάβασμα. Η ανάγνωση δεν είναι πια πηγή ευχαρίστησης και ψυχαγωγίας: τη θέση της έχουν καταλάβει άλλες μορφές ψυχαγωγίας που προσφέρουν πιο άμεση ικανοποίηση.

Μόλις το 32,7% των παιδιών και των νέων ηλικίας 8 έως 18 ετών δήλωσαν ότι απολαμβάνουν την ανάγνωση στον ελεύθερο χρόνο τους: μία δραματική μείωση της τάξεως του 36% από το 2005, όταν ο οργανισμός άρχισε να καταγράφει αυτόν τον δείκτη

Η συχνότητα ανάγνωσης έχει επίσης υποστεί σημαντική μείωση: μόνο 1 στα 5 παιδιά (για την ακρίβεια: το 18,7%) ηλικίας 8 έως 18 ετών διαβάζει κάτι καθημερινά στον ελεύθερο χρόνο του εν έτει 2025. Εννοείται πως ΚΑΙ αυτό είναι το χαμηλότερο ποσοστό που έχει καταγραφεί ποτέ από τον οργανισμό: τα ποσοστά καθημερινής ανάγνωσης έχουν μειωθεί κατά σχεδόν 20% από το 2005. Όμως έχει και παρακάτω: ακόμη και μεταξύ των μικρότερων παιδιών (5 έως 8 ετών) τα ποσοστά καθημερινής ανάγνωσης έχουν μειωθεί κατά 3,5% μόνο τον τελευταίο χρόνο, φτάνοντας το 44,5% — και συνολικά κατά 9,1% από το 2019. Αντιλαμβάνεται έτσι εύκολα κανείς ότι η κρίση της ανάγνωσης δεν περιορίζεται στους εφήβους· επηρεάζει όλες τις ηλικίες. Δηλαδή όλη μας τη ζωή.

Η έρευνα αποκαλύπτει επίσης σημαντικές διαφορές στις αναγνωστικές συνήθειες ανάμεσα σε διαφορετικές δημογραφικές ομάδες. Τα κορίτσια διαβάζουν καθημερινά πολύ περισσότερο από τα αγόρια (κάτι βέβαια που ξέραμε), ενώ οι κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες διαδραματίζουν —όπως πάντα— σημαντικό ρόλο: τα παιδιά που ΔΕΝ λαμβάνουν δωρεάν σχολικά γεύματα διαβάζουν περισσότερο από τα φτωχότερα παιδιά.

Τα κορίτσια διαβάζουν καθημερινά πολύ περισσότερο από τα αγόρια (κάτι βέβαια που ξέραμε), ενώ οι κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες διαδραματίζουν —όπως πάντα— σημαντικό ρόλο: τα παιδιά που ΔΕΝ λαμβάνουν δωρεάν σχολικά γεύματα διαβάζουν περισσότερο από τα φτωχότερα παιδιά

Παρά ταύτα, η έρευνα εντόπισε και κάποια «βασικά κίνητρα» που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της κρίσης ανάγνωσης. Δύο στα πέντε παιδιά δήλωσαν ότι θα διάβαζαν βιβλία (ή άλλα σχετικά μέσα) αν το θέμα είχε να κάνει με μια αγαπημένη τους ταινία (38,1%) ή αν θα ταίριαζε με τα ενδιαφέροντά τους ή τα χόμπι τους (37,1%). Ακόμη, τρία στα δέκα παιδιά έλκονται από ένα ενδιαφέρον ή εντυπωσιακό εξώφυλλο, και ένα στα τέσσερα θέλει να επιλέγει μόνο του τι θα διαβάσει. Τέλος, πολλά από τα παιδιά που λένε ότι δεν αντλούν απόλαυση από το διάβασμα βιβλίων, διαβάζουν παρ’ όλα αυτά κόμικς και fan fiction στον ελεύθερο χρόνο τους.

Κάπου εδώ βρίσκονται και κάποιες λύσεις για το πρόβλημα. Η τάση δεν θα αντιστραφεί —σίγουρα όχι άμεσα—, αλλά η πτώση μπορεί να περιοριστεί και εντέλει να σταματήσει. Στο χέρι μας είναι.

Αλλά δεν θα κάνουμε κάτι γι’ αυτό.

* * *

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣ

Όταν ζεσταίνεσαι πολύ, τώρα το καλοκαίρι μ’ αυτό τον απαίσιο καιρό, ρίξε μια ματιά εδώ — μπορεί και να δροσιστείς λιγάκι, ποιος ξέρει:

Ή ίσως εδώ — λένε πως σού φεύγει λιγουλάκι η όρεξη για γκρίνια· έτσι ακούω, τουλάχιστον:

Ή εδώ — δεν είναι λίγοι εκείνοι που ισχυρίζονται πως τέτοιου είδους φωτογραφίες, μια τέτοιου είδους πραγματικότητα αν θέλεις, υπόγεια, παράξενη, ασυνήθιστη, λειτουργεί κάπως σαν το ερκοντίσιον:

Κοίτα εδώ όταν σκας από τη ζέστη, οκέι;

Ο Kostiantyn και η Vlada Liberov από την Οδησσό, που μέχρι τον πόλεμο ήταν σε όλο τον κόσμο γνωστοί για τις ατμοσφαιρικές, καλλιτεχνικές τους φωτογραφίες —το περίφημο ζεύγος Libcos—, κάνουν τη δουλειά για εμάς. Γιατί και εκείνοι είναι πια όπως ακριβώς και αυτοί που φωτογραφίζουν: έχουν γίνει ίδιοι με τα θέματά τους.

Και μας θυμίζουν πως εκεί, στον υπόγειο, στα καταφύγια, κάθε βράδυ, κάθε βράδυ, κάθε βράδυ, στο Κίεβο και στην Οδησσό και σε όλη την Ουκρανία, κάποιοι ίσως να ταλαιπωρούνται κάπως παραπάνω από εσένα, κάπως παραπάνω από εμάς.

Ανοίγοντας για μια στιγμή τα μάτια, και μετά ξανακλείνοντάς τα, έστω και ξεχνώντας αυτό που μόλις είδαμε —ακόμη και μια παρωνυχίδα μάς πονάει περισσότερο όταν πιαστεί στο σεντόνι, απ’ ό,τι το ξεκοίλιασμα ενός σκύλου, ενός μωρού, ενός στρατιώτη—, ένα είναι σίγουρο: δροσιζόμαστε.

* * *

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ

Έτγκαρ Κέρετ, «Αυτόματη διόρθωση» (μετάφραση Χρυσούλα Κ. Παπαδοπούλου, Εκδόσεις Καστανιώτη)

Άλλη μία συλλογή διηγημάτων του πολυβραβευμένου Ισραηλινού συγγραφέα Έτγκαρ Κέρετ, γνωστού για το μοναδικό του ύφος, ένα ύφος που συνδυάζει το σουρεαλιστικό με το καθημερινό. Όπως υποδηλώνει ο τίτλος του βιβλίου, έτσι και τα διηγήματα του Κέρετ μοιάζουν να «διορθώνουν» την πραγματικότητα, αναδεικνύοντας τις παράλογες και συχνά κωμικές πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης. Η συλλογή αποτελείται από 33 σύντομα, πυκνά διηγήματα, πολλά από τα οποία δεν ξεπερνούν τις δύο ή τρεις σελίδες. Ο Κέρετ έχει την ικανότητα να συμπυκνώνει ολόκληρους κόσμους και ιδέες σε λίγες μόνο λέξεις, αφήνοντας στον αναγνώστη ένα αίσθημα έκπληξης και προβληματισμού. Οι ιστορίες του κυμαίνονται από το παράξενο και το φανταστικό —ένας άντρας συναντά τον γιο του από το μέλλον, μια γυναίκα ζει με «κάτι» που βρήκε στο ψυγείο της— μέχρι πιο γήινες αφηγήσεις για τις ανθρώπινες σχέσεις, την απώλεια, και την ανάγκη για επικοινωνία.

Ο Κέρετ έχει την ικανότητα να συμπυκνώνει ολόκληρους κόσμους και ιδέες σε λίγες μόνο λέξεις, αφήνοντας στον αναγνώστη ένα αίσθημα έκπληξης και προβληματισμού

Κεντρικά θέματα που διατρέχουν τη συλλογή είναι η μοναξιά, η αποξένωση, η πολυπλοκότητα των σχέσεων (ερωτικών, οικογενειακών, φιλικών) και η επιθυμία για νόημα σε έναν κόσμο που συχνά μοιάζει να έχει χάσει την λογική του. Ο Κέρετ εξερευνά αυτές τις έννοιες με έναν τρόπο ταυτόχρονα βαθιά ανθρώπινο και ανατρεπτικό, με ένα ύφος λιτό, άμεσο και απολύτως χαρακτηριστικό: δικό του. Όπως πάντα, αποφεύγει τις εκτενείς περιγραφές και τις περίπλοκες προτάσεις, προτιμώντας μια γλώσσα που μοιάζει με προφορική αφήγηση. Αυτή η απλότητα όμως δεν σημαίνει έλλειψη βάθους. Αντιθέτως, επιτρέπει στις ιδέες του να αναδυθούν με μεγαλύτερη ένταση.

Οι άκρως ψυχαγωγικές και έντονα προκλητικές ιστορίες του συχνά ξεκινούν με μια εντελώς φυσιολογική κατάσταση και στη συνέχεια παίρνουν μια απροσδόκητη, παράδοξη τροπή, θολώνοντας τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας. Το χιούμορ, μαύρο και ειρωνικό, λοξό, είναι πανταχού παρόν. Ο Κέρετ ανασηκώνει το χαλί από τις πιο απίθανες καταστάσεις για να μας δείξει «το γελοίον του πράγματος», χρησιμοποιώντας το σαν μέσο για να ανακουφίσει την ένταση, αλλά και για να υπογραμμίσει το παράλογο της ζωής και της ύπαρξης.

Οι άκρως ψυχαγωγικές και έντονα προκλητικές ιστορίες του συχνά ξεκινούν με μια εντελώς φυσιολογική κατάσταση και στη συνέχεια παίρνουν μια απροσδόκητη, παράδοξη τροπή, θολώνοντας τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας

Το βιβλίο απαιτεί από τον αναγνώστη να αφήσει πίσω του τις συμβατικές προσδοκίες για την αφήγηση. Δεν προσφέρει πάντα λύσεις ή συμπεράσματα, αλλά θέτει ερωτήματα, αφήνοντας την απάντηση στη φαντασία του αναγνώστη. Η συλλογή, όπως και κάθε άλλη, μπορεί ασφαλώς να διαβαστεί αποσπασματικά, αλλά η επίδρασή της είναι συνολική.

Ο Έτγκαρ Κέρετ, με τη μοναδική, διεισδυτική ματιά του στον σύγχρονο κόσμο, καταφέρνει να είναι ταυτόχρονα διασκεδαστικός, συγκινητικός και βαθιά φιλοσοφικός, χωρίς (ευτυχώς) ποτέ να γίνεται διδακτικός. Μια εξαιρετική είσοδος στον κόσμο του για όσους τυχαίνει να μην τον γνωρίζουν, και μία ακόμα απόδειξη του ταλέντου του για τους λάτρεις του έργου του. Ένα βιβλίο που σε κάνει να γελάς, να προβληματίζεσαι και να βλέπεις την καθημερινότητα με μια νέα, πιο σουρεαλιστική ματιά.

Ένα βιβλίο που σε κάνει να γελάς, να προβληματίζεσαι και να βλέπεις την καθημερινότητα με μια νέα, πιο σουρεαλιστική ματιά

Ευτύχησε να μεταφραστεί (και αυτό) από τη Χρυσούλα Κ. Παπαδοπούλου, που είχε την καλοσύνη να μας εμπιστευτεί τα παρακάτω — την ευχαριστούμε και από εδώ, θερμά:

«Τα 33 διηγήματα της έβδομης συλλογής του Έτγκαρ Κέρετ περιέχουν όλα τα γνωστά υλικά του συγγραφέα: ανατροπές, συγκρούσεις μεταξύ της γήινης πραγματικότητας και παράλληλων συμπάντων, δυστοπικά σενάρια και φουτουριστικές εφευρέσεις, κυκλικά μοτίβα στα οποία η επανάληψη είναι ένα τέχνασμα της πλοκής, υπαρξιακή αγωνία, απαισιοδοξία, αλλά και ελπίδα και ανθρωπιά.

»Ο Έτγκαρ Κέρετ θεωρείται ο μάστορας της σύντομης φόρμας και ο μετρ της ανατροπής. Μπορεί να χτίσει ένα ολόκληρο σύμπαν σε μία παράγραφο και στο τέλος της ίδιας παραγράφου να το γκρεμίσει.

»Στο σύμπαν που χτίζει ο Κέρετ στην “Αυτόματη διόρθωση” τα πάντα είναι δυνατά: μπορείτε να πάρετε πίσω τη βλακεία που μόλις είπατε, να αποφύγετε ένα ατύχημα, να γυρίσετε τη ζωή τριάντα δευτερόλεπτα πίσω και να τα ξανακάνετε όλα από την αρχή — αυτή τη φορά με τον σωστό τρόπο. Ένα γκρουπ εξωγήινων ξεναγείται στην κατεστραμμένη γη. Ένας οργισμένος σκίουρος μπορεί να καταστρέψει έναν γάμο. Μία μοναχική χήρα μπορεί να ωθήσει μία μηχανή αναζήτησης ΑΙ σε αυτοκτονία. Στη συγκινητική ιστορία του τίτλου της συλλογής ένας γιος, ακολουθώντας ασυνείδητα ίσως την ιουδαϊκή αρχή τού “τικούν ολάμ”, της διόρθωσης του κόσμου, προσπαθεί να ξαναγράψει τις τελευταίες λέξεις που λέει στον πατέρα του. Και στο καθηλωτικό “Υγιεινό τσιγάρο” ένας άντρας που φροντίζει την ανοϊκή μητέρα του τη ρωτάει αν θυμάται ποιος είναι. “Όχι ακριβώς”, λέει εκείνη αναστενάζοντας, “ξέρω πως με αγαπάς και πως κι εγώ σε αγαπώ. Δεν είναι αρκετό;”

Και στο καθηλωτικό “Υγιεινό τσιγάρο” ένας άντρας που φροντίζει την ανοϊκή μητέρα του τη ρωτάει αν θυμάται ποιος είναι. “Όχι ακριβώς”, λέει εκείνη αναστενάζοντας, “ξέρω πως με αγαπάς και πως κι εγώ σε αγαπώ. Δεν είναι αρκετό;”

»Ίσως το πιο αγαπημένο μου διήγημα από αυτή τη συλλογή, η “Μεσοποτάμια Κόλαση”, εστιάζει στη δύναμη της γλώσσας, ένα θέμα που έχει απασχολήσει τον Κέρετ και σε προηγούμενες συλλογές του:

»Σύμφωνα με μια δοξασία της Μεσοποταμίας, η Κόλαση είναι ίδια κι απαράλλαχτη με τον κόσμο μας, με μία εξαίρεση: οι νεκροί που καταλήγουν εκεί μπορούν να μιλούν όπως θέλουν, αλλά μπορούν να πουν μια πρόταση, μια φράση ή μια λέξη μόνο μία φορά. Οι λέξεις ξεπετάγονται από το στόμα τους σαν σαπουνόφουσκες: γλιστρούν για λίγο στον αέρα και μετά εξανεμίζονται, για πάντα. Φανταστείτε έναν κόσμο όπου θα μπορείτε να πείτε “Σ’ αγαπώ!” ή “Ποτέ δεν έχω αισθανθεί έτσι για κάποιον άλλο!” μόνο μία φορά σε όλη τη ζωή σας. Και όχι απλώς μία φορά στη ζωή ενός αρειμάνιου καπνιστή με κακά γονίδια που ούτως ή άλλως θα πεθάνει ως τα εξήντα του, αλλά μία φορά στην αιώνια ζωή μετά θάνατον. Δεν είναι να απορεί κανείς που οι Μεσοποτάμιοι φοβόντουσαν τόσο πολύ μην καταλήξουν στην Κόλαση».

• Διαβάστε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο:

Αντίθεση με άλλες μαζικές μεταναστεύσεις στην ιστορία, η μετακίνηση της ανθρώπινης φυλής στο Metaverse κύλησε ομαλά. Η φιλόδοξη υπόσχεση των προγραμματιστών ότι όποιος εγκατέλειπε τη φυσική του ύπαρξη και μεταπηδούσε σε μια εικονική πραγματικότητα θα διπλασίαζε τα περιουσιακά του στοιχεία αντιμετωπίστηκε με καχυποψία. Πολλοί άνθρωποι υπέθεσαν ότι επρόκειτο απλώς για άλλο ένα τέχνασμα του μάρκετινγκ, από αυτά που ακούγονται φανταστικά στις διαφημίσεις, αλλά κρύβουν από πίσω έναν αστερίσκο. Ωστόσο, αυτή τη φορά η υπόσχεση τηρήθηκε, και όλοι όσοι έσπευσαν να μεταναστεύσουν στο Metaverse έλαβαν αμέσως ένα σπίτι διπλάσιο από αυτό που είχαν αφήσει πίσω στον πραγματικό κόσμο. Για να μην αναφέρουμε τα διπλάσια μετρητά στους νέους εικονικούς τραπεζικούς λογαριασμούς τους, τον διπλάσιο αριθμό οχημάτων που είχαν στην κατοχή τους, ακόμα και τα διπλάσια κοσμήματα και ρούχα. Βέβαια, όλα αυτά δόθηκαν σε προσομοίωση, οπότε οι προγραμματιστές δεν χρειάστηκε να ξοδέψουν δεκάρα, αλλά και πάλι, σε ό,τι αφορά την εμπειρία του χρήστη, υπήρχε η αίσθηση ότι ήσουν πλουσιότερος και η εκστρατεία «Όλα διπλά» σημείωσε πρωτοφανή επιτυχία. Το Metaverse κατοικήθηκε αρχικά από ανθρώπους που ήθελαν να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τους και από οικογένειες με χαμηλά εισοδήματα, ενώ πολύ σύντομα ακολούθησαν όλοι οι υπόλοιποι. Η ζωή στο Metaverse ήταν πολύ καλύτερη από ό,τι στην παλιά πραγματικότητα.

• Νά και το οπισθόφυλλο:

Ο Έτγκαρ Κέρετ διερευνά τις πιο μικρές και ασήμαντες αλληλεπιδράσεις της ζωής με τρόπους ασυνήθιστους και βαθυστόχαστους. Οι χαρακτήρες του ταλαιπωρούνται από αναγνωρίσιμες αγωνίες στις διαπροσωπικές σχέσεις και στους χώρους εργασίας τους. Υπάρχουν σε έναν κόσμο όπου μπορεί μεν η σύγχρονη τεχνολογία να εξελίσσεται με εντυπωσιακούς ρυθμούς, αλλά προσκρούουν διαρκώς πάνω στα ανθρώπινα πάθη, στην κοινοτοπία του κακού, στη βαρβαρότητα. Η σύντροφος ενός από τους ήρωες είναι διαγωνιζόμενη σε ριάλιτι από ένα παράλληλο σύμπαν. Κάποιος άλλος διαπιστώνει ότι ο αστεροειδής που πλήρωσε για να ονομαστεί προς τιμήν της γυναίκας του πρόκειται να συγκρουστεί με τη Γη. Και μια ηλικιωμένη χήρα πείθει ένα πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης να αυτοκτονήσει. Αυτά τα διηγήματα εξεικονίζουν την τωρινή στιγμή στον χρόνο: την αβεβαιότητα και την ευθραυστότητα –γεμάτη παρεξηγήσεις και προβλήματα στην επικοινωνία– καθώς αναζητούμε τους λόγους αλλά και τη δύναμη να βρούμε την ελπίδα. Οι συγκεκριμένες ιστορίες, ζοφερά αστείες και διαπεραστικά ουσιαστικές, αποκαλύπτουν τις άβολες αλήθειες και τις σκοτεινές ρωγμές των κοινωνιών μας. Το ύφος του Ισραηλινού συγγραφέα είναι προσιτό και λιτό, τρυφερό και συγκινητικό, ολόδικό του, μοναδικό.

• Και ένα μικρό βιογραφικό του συγγραφέα:

Ο Έτγκαρ Κέρετ συγκαταλέγεται στους κορυφαίους αλλά και πιο δημοφιλείς συγγραφείς του Ισραήλ. Είναι ένας μάστορας της μικρής φόρμας με μεγάλη εμβέλεια. Γεννήθηκε στις 20 Αυγούστου 1967 στο Ραμάτ Γκαν και σήμερα ζει στο Τελ Αβίβ. Είναι επισκέπτης καθηγητής στο Τμήμα Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου Μπεν Γκουριόν στο Νέγκεβ. Το έργο του περιλαμβάνει κυρίως διηγήματα, αλλά ο ίδιος ασχολείται επίσης με το σενάριο, τη δραματουργία, την ποίηση, το κόμικ. Οι ιστορίες του καταρρίπτουν τα συνήθη όρια της πραγματικότητας, ο κόσμος που αποτυπώνεται σε αυτές είναι αλλόκοτος, όμως οι χαρακτήρες του τον εκλαμβάνουν ως δεδομένο και αρνούνται να συντονιστούν μαζί του. Για την «Αναποδιά στην άκρη του γαλαξία» (2018) τιμήθηκε με το Βραβείο Σαπίρ, την ύψιστη λογοτεχνική διάκριση στην πατρίδα του. Η «Αυτόματη διόρθωση» (2024) είναι η έβδομη συλλογή διηγημάτων του και το πλέον πρόσφατο βιβλίο του. Έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από σαράντα γλώσσες και έχει λάβει πολλές εθνικές και διεθνείς διακρίσεις.

Βρείτε το στο βιβλιοπωλείο της γειτονιάς σας, ή όπου αλλού σάς αρέσει να προμηθεύεστε τα βιβλία σας.

* * *

Το Ημερολόγιο κυκλοφορεί τρεις φορές την εβδομάδα: κάθε Σάββατο, κάθε Κυριακή, και κάθε Τετάρτη. Στείλτε μας μέιλ αν θέλετε να μας πείτε ή να μας ρωτήσετε κάτι — οτιδήποτε. Σας ευχαριστούμε πολύ.