Τριανέμι: Ένα σχολείο στο Μαρούσι, µαθαίνει στα παιδιά την αρµονία µε τον εαυτό τους και τη φύση

Τριανέµι σηµαίνει ένα µέρος ανοιχτό σε όλους τους ανέµους, δηλαδή σε διάφορες επιδράσεις και εµπειρίες. Στη λέξη αυτή ενώνονται οι τρεις ποιότητες του κόσµου –καλός, όµορφος και αληθινός– που το παιδί χρειάζεται να βιώσει. Είναι οι αξίες που πρεσβεύει ένα σχολείο που ίδρυσε πριν από 8 χρόνια µια οµάδα γονέων και δασκάλων µε σκοπό να διασφαλίσει ότι τα παιδιά δεν θα εκπαιδεύονται µόνο για να κατακτήσουν γνώση, αλλά και για να γίνουν ενεργοί πολίτες.

Το Τριανέµι είναι το µοναδικό ∆ηµοτικό σχολείο Waldorf στην Ελλάδα — τα παιδιά που αποφοιτούν φέτος πήγαν προ-προνήπιο το 2017 και είναι η ζωντανή του ιστορία. Σε λίγο καιρό ολοκληρώνεται η κατασκευή του νέου, πολύ ξεχωριστού, σχολικού κτιρίου στην οδό Ευκαλύπτων που θα το στεγάσει µε την καινούργια χρονιά. Το νέο Τριανέµι χτίστηκε από το µηδέν σε ένα κτήµα στα Ανάβρητα, δίπλα στο άλσος Συγγρού, που ως πρώην εξοχική κατοικία είχε γνωρίσει την κοσµική αίγλη της υψηλής κοινωνίας των Αθηνών — εκεί θα στεγαστούν τα γραφεία της διοίκησης. Ξεχωριστό κτίσµα αποτελεί το Νηπιαγωγείο, το νέο ∆ηµοτικό θα επεκτείνει το δυναµικό του µε περισσότερες τάξεις, ενώ το κτίριο του Γυµνασίου θα ολοκληρωθεί του χρόνου ανοίγοντας την πρώτη µονάδα δευτεροβάθµιας βαθµίδας Waldorf. Το επισκεφθήκαµε για να µιλήσουµε µε τη Σάντρα Μαυροειδή, πρόεδρο και ιδρυτικό µέλος του σχολείου, διευθύντρια του ∆ηµοτικού µε ενεργό ρόλο στη διοίκηση και τον παιδαγωγικό σχεδιασµό, και τη µελετήτρια αρχιτεκτονικών Μαρία Χριστούλια.

Τριανέµι - Ένα κτίριο που µεγαλώνει µαζί µε τα παιδιά

∆εν είναι δύσκολο να µοιραστείς το όραµά τους· µε το που φτάνεις, φαντάζεσαι τον χώρο γεµάτο παιδιά να τρέχουν χαρούµενα και να γεµίζουν µε γνώσεις και αγάπη για τη φύση, χτίζοντας µέσα τους µελλοντικούς ενήλικες. Καθώς τώρα πια βρίσκονται στην τελικά ευθεία –είναι στη φάση της διαµόρφωσης των εξωτερικών χώρων–, αισθάνεσαι στην ατµόσφαιρα έναν ενθουσιασµό. Κάτι ξεχωριστό συµβαίνει εδώ.

Η Σάντρα µου λέει πόσο τυχεροί ήταν που βρήκαν τον νέο χώρο, δίπλα στο δάσος Συγγρού, τον οποίο αγόρασαν. «Ένα σχολικό συγκρότηµα, λίγο σαν εξοχή και λίγο σαν Ευρώπη. Από τον Σεπτέµβριο του ’25 θα µεταφέρουµε το σχολείο µας, σε νέο Νηπιαγωγείο, ∆ηµοτικό και Γυµνάσιο. Συνεχίζοντας αυτό που ξεκινήσαµε πριν από 8 χρόνια, καλούµαστε να δείξουµε ότι γίνεται να έχεις ένα σχολείο που, µαζί µε τα ακαδηµαϊκά αποτελέσµατα, βοηθάει τα παιδιά να συνδεθούν µε τον εαυτό τους, τους άλλους και τον κόσµο. Το βλέπουµε στους αποφοίτους µας, που βρίσκονται πια εκεί έξω, σε πάρα πολλά σχολεία. Και όχι µόνο καµαρώνουµε για τους βαθµούς τους, αλλά βλέπουµε και τι άνθρωποι γίνονται και πώς θυµούνται το σχολείο τους».

Ο ήλιος λάµπει και η ανοιξιάτικη φύση είναι στα καλύτερά της: ένας παράδεισος. Πριν πούµε περισσότερα για τα παιδιά και την παιδαγωγική Waldorf, που έχει φοβερό ενδιαφέρον, προτείνουν να µε ξεναγήσει η Μαρία στις σχολικές αίθουσες – κι όπως αποµακρυνόµαστε ακούω τη Σάντρα να λέει: «Ένα σχολείο δεν είναι το κτίριο, αλλά οι άνθρωποι!». Αυτό δεν σηµαίνει πως το κτίριο δεν έχει σηµασία, έτσι δεν είναι; ρωτάω τον άνθρωπο που όλο αυτό τον καιρό έχει την επίβλεψη του εργοταξίου και των εργασιών. «Το αντίθετο! Στην παιδαγωγική Waldorf ο χώρος δεν είναι ουδέτερο περίβληµα, αλλά ένας ζωντανός οργανισµός που υποστηρίζει και καθρεφτίζει τη φύση των ανθρώπων που τον κατοικούν. Όλα αρχίζουν από το ίδιο το σχολείο, τη φιλοσοφία του» απαντάει µε αυτοπεποίθηση. «Το κτίριο ως συνέχεια ή κέλυφος του έµψυχου δυναµικού του σχολείου δεν θα µπορούσε παρά να διέπεται από την ίδια αρχή: το βίωµα µαθητών και δασκάλων».

Το νέο Τριανέμι σχεδιάστηκε με αυτήν τη λογική. Χτισμένο ανάμεσα στα μεγάλα, παλιά δέντρα του οικοπέδου, δεν επιβάλλεται στο φυσικό περιβάλλον, αλλά το σέβεται. Τα χρώματα —κόκκινο, πορτοκαλί, κίτρινο, πράσινο, μπλε— φτιάχνουν τη διάθεση, ενώ η γεωμετρία των κτιρίων θυμίζει παιδικές κατασκευές: «τα χρωματιστά χάρτινα καστροσπιτάκια που φτιάχναμε παιδιά». Η συνοδός μου διευκρινίζει σε γλώσσα τεχνική, «ξύλινη φέρουσα τοιχοποιία με επένδυση από πλάκες ξυλόμαλλου αναμεμειγμένου με τσιμέντο», δίνοντας το στίγμα της δουλειάς της. «Είναι μία από τις μεγαλύτερες κατασκευές στην Ελλάδα με αυτό το σύστημα: απλή στην κατασκευή, φυσική, αλλά πλήρως συμβατή με τις προδιαγραφές ενεργειακής απόδοσης και ασφάλειας».

Στο επίκεντρο, φυσικά, το παιδί: «Οι χώροι έχουν σχεδιαστεί σε ανθρώπινη κλίμακα, ειδικά προσαρμοσμένοι στις αναπτυξιακές ανάγκες των παιδιών – πρώιμη παιδική ηλικία, δημοτικό και ανώτερες βαθμίδες. Η αρχιτεκτονική Waldorf ευνοεί τις καμπύλες έναντι των ευθειών γραμμών, αποφεύγοντας τις σκληρές γωνίες και χρησιμοποιεί οργανικές μορφές και φυσικά υλικά: ξύλο, γύψο, πέτρα, πηλό». Ιδιαίτερη σημασία δίνεται και στο φως, που λούζει το εσωτερικό: «Οι τάξεις έχουν ΝΑ προσανατολισμό, ώστε να μεγιστοποιείται το φυσικό πρωινό φως, ενώ το χρώμα παίζει ουσιαστικό ρόλο, ανάλογα με τις ανάγκες και τη διάθεση κάθε ηλικίας.

Είναι σχεδιασμένες να θυμίζουν σπιτικό περιβάλλον, με χώρους που προωθούν την αίσθηση της προστασίας και της ασφάλειας». Από τα μεγάλα παράθυρα της αίθουσας βλέπεις έξω, στο πράσινο. Ο εξωτερικός χώρος, που δεν έχει ολοκληρωθεί αλλά διαμορφώνεται στη ίδια λογική. «Η εξωτερική αυλή, το παιχνίδι, η καθημερινή κίνηση έξω, η επαφή με τη φύση δεν είναι συμπλήρωμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Είναι μέρος της. Στόχος είναι η ενίσχυση της σχέσης των παιδιών με το φυσικό περιβάλλον – τις υφές του, τις οσμές, τα χρώματα, την κίνηση μέσα σε αυτό», σημειώνει η μελετήτρια των χώρων, διευκρινίζοντας πως το συγκρότημα σχεδιάστηκε από τον Αρχοντή Καρανάσιο, αρχιτέκτονα και εικαστικό που υπήρξε και ο ίδιος μαθητής σε σχολείο Waldorf στη Γερμανία.

«Από την πρώτη ιδέα μέχρι την υλοποίηση, το ζητούμενο ήταν πάντα το ίδιο: το κέλυφος να αγκαλιάσει τη δράση – και όχι να τη στριμώξει» επισημαίνει. «Ίσως όλα να ξεκίνησαν από ένα όνειρο: Ένας καρπός, ένα καρύδι, έπεσε στην Ευκαλύπτων απ’ τον ουρανό, άνοιξε, και από την πολύχρωμη ψυχή του θα φυτρώσει ένα νέο δέντρο. Που θα δώσει πολλούς άλλους καρπούς» – τι ωραία εικόνα!

Το αρχικό όραμα: Όταν το σχολείο ξεκινά από μια ανάγκη – και γίνεται κοινότητα
Πώς φτιάχνεις ένα σχολείο από το μηδέν; Στο κτίριο της διοίκησης συναντάμε τη Σάντρα. Παιδαγωγός η ίδια, μιλάει με το πάθος του ανθρώπου που πίστεψε με όλη της την ψυχή σε μια ιδέα και την είδε να παίρνει σάρκα και οστά. Αρχικά υπήρξε ένας πυρήνας ανθρώπων, γονείς και δάσκαλοι, με αγωνία για την εκπαίδευση, των δικών τους παιδιών και των παιδιών που δίδασκαν: ποιες ήταν οι επιλογές για ένα σχολείο; «Στην Ελλάδα, στις μικρές ηλικίες υπάρχουν δομές, που εστιάζουν στο παιχνίδι, τη δημιουργικότητα ή στο να είναι πιο πολύ στη φύση τα παιδιά, από την πρωτοβάθμια όμως αρχίζουν σταδιακά να στεγνώνουν τα πράγματα, κυριαρχεί μια «ακαδημαϊκότητα» που δεν ταιριάζει στην παιδική φύση και όλα στενεύουν. Βλέπεις τα παιδιά σε αυτό το σύστημα και αναγνωρίζεις τα κακώς κείμενα. Θες να αλλάξεις την κατάσταση γιατί δεν αντέχεις αυτό το πράγμα, σχεδόν όλοι είχαμε αντίστοιχες εμπειρίες και παιδαγωγικά είχαμε μια ματιά ανήσυχη» εξηγεί.

«Κάπως έτσι γεννήθηκε το όραμα. Έχοντας ως κοινό σημείο αναφοράς την παιδαγωγική Waldorf, σε συνεργασία με σχολεία και έμπειρους δασκάλους στο εξωτερικό, έβαλαν χρόνο εθελοντικά και στην πορεία δεσμεύτηκαν για τη δημιουργία του σωματείου. Έβαλαν στόχο να δημιουργήσουν ένα σύγχρονο σχολείο στο οποίο τα παιδιά θα πηγαίνουν με χαρά και θα προοδεύουν, το πρώτο σχολείο με άξονα την παιδαγωγική Waldorf στην Αθήνα.».

Χρηματοδότηση με αξίες: Η παιδεία ως κοινωνικό κεφάλαιο
Κάτι που χαρακτηρίζει το Τριανέμι είναι ότι ανήκει στο σωματείο – δεν υπάρχει κάποιος επιχειρηματίας, ούτε διαμοιράζει κέρδη. «Το Τριανέμι είναι ιδιωτικό σχολείο, γιατί δεν μπορεί να είναι κάτι άλλο» εξηγεί η Σάντρα. «Στην Ελλάδα τα σχολεία είναι είτε ιδιωτικά, είτε δημόσια, δεν υπάρχει ενδιάμεσος χώρος, που να απευθύνεται σε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς και να επιδοτείται, για παράδειγμα. Στη λειτουργία και τη διοίκηση δεν έχει τεράστια διαφορά, καθότι υπάρχουν ρόλοι και καθήκοντα, όπως σε άλλα σχολεία. Έχουμε τον σύλλογο διδασκόντων και τους υπεύθυνους σχολικών μονάδων, που έχουν την παιδαγωγική ευθύνη για το σχολικό οργανισμό και την ανάπτυξή του. Έχουμε και διοικητικό προσωπικό, με διαφορετικής ευθύνης καθήκοντα, ώστε να λειτουργεί σωστά το σχολείο ως επιχείρηση. Τέλος, το εκλεγμένο διοικητικό συμβούλιο, που παίρνει αποφάσεις για την επίτευξη των σκοπών του σωματείου και φέρει την ευθύνη για τη δράση του. Ο σκοπός ενός σωματείου είναι αυτός που εμψυχώνει τον κάθε εμπλεκόμενο και κάθε εμπλεκόμενος πραγματώνει με την παρουσία και τη δράση του τους σκοπούς του σωματείου για την προώθηση της παιδαγωγικής τέχνης και επιστήμης».

Βασικοί χρηματοδότες παραμένουν οι γονείς που πληρώνουν τα δίδακτρα. Πού βρήκαν τα χρήματα για να αγοραστεί αυτός εδώ ο χώρος και να φτιαχτεί αυτό το υπέροχο σχολείο; Η απάντηση εδώ είναι ο όρος κοινωνική οικονομία. «Υπάρχουν οργανισμοί του εξωτερικού, κυρίως, οι οποίοι μας έχουν δώσει χορηγίες και “φιλικά” δάνεια, γιατί καταλαβαίνουν τι κάνουμε. Υπάρχουν βέβαια και μέλη της ευρύτερης σχολικής κοινότητας, ιδιώτες, που συνδράμουν, με χρήματα και χρόνο. Μια κοινωνική επιχείρηση δεν έχει ως επίκεντρο το κέρδος, αλλά τον άνθρωπο, την κοινωνία και το περιβάλλον».

Οι χρηματοδότες τους είναι οργανισμοί, ιδρύματα και «ηθικές» τράπεζες, που τούς επισκέπτονται σε τακτά χρονικά ζητήματα. «Περνούν χρόνο μέσα στις τάξεις και στο προαύλιο, χωρίς να είναι παιδαγωγοί οι ίδιοι, συναντούν τους δασκάλους, τους γονείς και μιλούν με τα παιδιά. Στην τελευταία τους επίσκεψη πέρασαν μια ολόκληρη ημέρα στο σχολείο, παρακολουθώντας μάθημα, επισκέφτηκαν το εργοτάξιο, τους παρουσιάσαμε το επιχειρηματικό σχέδιο και δεχτήκαμε ερωτήσεις για όλους τους τομείς δράσης μας. Κλείσαμε το τριήμερο με ένα τραπέζι, δάσκαλοι, γονείς, μέλη της διοίκησης και οι επισκέπτες μας, με μαγειρευτά φαγητά και φρεσκοζυμωμένο ψωμί, αλλά και με ένα γλέντι. Δεν είναι εύκολο να φανταστεί κανείς κάτι αντίστοιχο με τους εκπροσώπους μιας ελληνικής τράπεζας».

Waldorf: Μια εκπαίδευση που ξεκινά από το παιδί – και φτάνει στην κοινωνία
Η παιδαγωγική Waldorf είναι δημοφιλής στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης και υπάρχει σε περισσότερες από 80 χώρες εδώ και 100 χρόνια. «Το αναλυτικό πρόγραμμα δεν έρχεται να προσαρμόσει τα παιδιά στην υφιστάμενη κοινωνία» εξηγεί η Σάντρα, «αλλά να υποστηρίξει τα παιδιά να αναπτυχθούν ολόπλευρα, ώστε να φτιάξουν την κοινωνία του μέλλοντος. Γιατί τα παιδιά έρχονται από το μέλλον. Αυτό ίσχυε πάντα, αλλά ακόμα περισσότερο στη σημερινή εποχή, που το μέλλον έχει μια σχετική αβεβαιότητα. Έτσι, η ευελιξία και η προσαρμοστικότητα για την οποία μιλάει η συγκεκριμένη παιδαγωγική, αλλά και οι δεξιότητες ζωής που καλλιεργεί, στην πορεία του 21ου αιώνα μπαίνουν σταδιακά στο επίκεντρο κάθε παιδαγωγικού συστήματος».

Μη φανταστείτε κάτι «εναλλακτικό», η ολόπλευρη ανάπτυξη των παιδιών —νοητική, ψυχοσωματική, κοινωνική, πνευματική— αποτελεί βασικό σκοπό της εκπαίδευσης, βάσει νόμου, για όλα τα σχολεία στην Ελλάδα. Το δυστύχημα είναι ότι δεν εφαρμόζεται. «Το Τριανέμι ακολουθεί το αναλυτικό πρόγραμμα του Υπουργείου Παιδείας, με στοχοθεσία σε κάθε ακαδημαϊκό αντικείμενο, κάθε τάξη και βαθμίδα. Ταυτόχρονα, ως ιδιωτικό σχολείο, έχουμε τη δυνατότητα να προσθέσουμε επιπλέον μαθήματα, καθημερινές πρακτικές και μεθοδολογία. Στις μικρότερες τάξεις προσθέτουμε ώρες τέχνης ή ώρες που σχετίζονται με τη φύση και το περιβάλλον. Στις μεγαλύτερες, η σχέση με τον εαυτό και τον άλλο, με το περιβάλλον και τον κόσμο ενισχύεται μέσω της επιστήμης. Στο Δημοτικό έχουμε περισσότερη κίνηση, αφήγηση, μουσική και χειροτεχνία, ενώ στο Γυμνάσιο περισσότερη βιολογία και φυσική, αλλά και ευκαιρίες διασύνδεσης με την πραγματική ζωή».

Η φύση δεν είναι μάθημα, είναι καθημερινότητα
Πολλές από τις κατευθύνσεις της παιδαγωγικής Waldorf είναι πια επιβεβλημένες από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, λέει η Σάντρα. Σε άλλες χώρες, μάλιστα, συνταγογραφούν χρόνο στη φύση (!), ενώ η αλληλεπίδραση με το φυσικό περιβάλλον κρίνεται απαραίτητη για την υγιή ανάπτυξη των παιδιών. Ως φύση δεν εννοούμε μόνο το πράσινο έξω από το σχολείο, αλλά και τον εσωτερικό ρυθμό κάθε παιδιού: πώς κινείται, πώς μαθαίνει, πώς αναπτύσσεται. Ο σεβασμός στην ανθρώπινη φύση ξεκινά από την παρατήρηση του παιδιού ως ολότητα – νους, σώμα, ψυχή.

«Για να παραμείνει ο άνθρωπος συνδεδεμένος με το φυσικό περιβάλλον θα πρέπει να κινείται περισσότερο, να βρίσκεται σε εξωτερικούς χώρους, να παρατηρεί τον κόσμο γύρω του και να έχει αληθινές εμπειρίες ζωής, πολύ νωρίτερα από τις ψηφιακές εμπειρίες. Δεν μιλάμε μόνο για ό,τι περιλαμβάνει η περιβαλλοντική εκπαίδευση, αλλά και για το ποιες εμπειρίες μας κάνουν ανθρώπους. Εμπειρία ζωής είναι να φυτέψω ένα μαρούλι, να πάρω ένα κομμάτι ξύλο για να φτιάξω μια κουτάλα, να τραγουδάω τακτικά στην κοινότητα της τάξης μου, να λύσω ειρηνικά τις διαφορές μου, να δημιουργήσω το δικό μου βιβλίο. Τα καμπανάκια που χτυπάει η έρευνα σε σχέση με την ανάπτυξη του εγκεφάλου και την ικανότητα των παιδιών και των νέων μας να ανταπεξέλθουν στην πραγματική ζωή είναι πολλά. Τα καμπανάκια που χτυπάει ο πλανήτης είναι ακόμα περισσότερα. Με έναν περίεργο τρόπο, το αν θα έχω φυτέψει και περιποιηθεί ένα μποστάνι βοηθάει να κατανοήσω πόσο καλό μπορούν να κάνουν τα χέρια μου, αλλά και τι είναι το χώμα. Το να έχουμε, λοιπόν, μια παιδαγωγική η οποία σέβεται την ανθρώπινη φύση αλλά και τη φύση γύρω μας είναι θεμέλιο για τη βιωσιμότητα της ζωής στις μελλοντικές γενιές».

Σε μια εποχή κλιματικής κρίσης, στο Τριανέμι δεν προσεγγίζουν τη φύση σαν ξεχωριστό «μάθημα», αλλά σαν τρόπο ζωής, καλλιεργώντας στα παιδιά ενσυναίσθηση, οικολογική συνείδηση και σύνδεση με τον κόσμο. Και, στον αντίποδα της διάσπασης προσοχής του ψηφιακού κόσμου, χτίζουν μια καθημερινότητα σε ρυθμούς που ευνοούν τη συγκέντρωση, την ηρεμία, τη δημιουργικότητα και που αφήνουν χώρο στο παιχνίδι, τη φαντασία, τη σωματική έκφραση.

Το Τριανέμι κοιτάει μπροστά και δείχνει τον δρόμο. Όλοι είναι χαρούμενοι και ατενίζουν το μέλλον με αισιοδοξία. Τα παιδιά ξέρουν τι τους αξίζει να ζουν και έχουν λόγια να το πουν, αρκεί να τα ακούσουμε, λέει η Σάντρα κλείνοντας. «Ξεκινήσαμε με ένα όραμα που έγινε σχέδιο και στη συνέχεια συστηματική εργασία. Είμαστε μη κερδοσκοπικό σωματείο και χτίζουμε ένα σχολικό συγκρότημα που φιλοδοξεί να υπάρχει για τουλάχιστον 100 χρόνια από τώρα, παρέχοντας μια ζωή που να βγάζει νόημα, στην καθημερινότητα, αλλά και στο βάθος των χρόνων. Ο κόσμος αλλάζει ραγδαία και τα σχολεία είναι και θα συνεχίσουν να είναι χρήσιμα, καθώς σε αυτά βρίσκουμε τις διαστάσεις μας και εξασκούμαστε να ζούμε σε κοινωνίες. Μέσα σε αυτά προετοιμάζουμε και το πώς θα ζούμε, αλλά και  οραματιζόμαστε τις κοινωνίες αυτές».