Νόμπελ Λογοτεχνίας 2021: Η βράβευση του συγγραφέα Abdulrazak Gurnah και τα κριτήρια της Σουηδικής Ακαδημίας.
Το φετινό Νόμπελ πήρε ο Abdulrazak Gurnah, συγγραφέας των μυθιστορημάτων «Παράδεισος», «Κοντά στη θάλασσα» και «Λιποταξία» που κατάγεται από τη Ζανζιβάρη αλλά ζει στην Αγγλία από τη δεκαετία του 1960. Τα δέκα μυθιστορήματα και τα πολλά διηγήματα που έχει δημοσιεύσει απηχούν την εμπειρία της αποικιοκρατίας.
Ο Gurnah δεν ήταν από τα φαβορί στα νομπελικά στοιχήματα. Aνάμεσα στους outsiders που είχαν ακουστεί ήταν ο Stephen King και η JK Rowling, ενώ μερικοί πίστευαν ότι η Σουηδική Ακαδημία θα συνέχιζε μετά τον Bob Dylan με την Patti Smith ή με την Joni Mitchell. Αλλά φέτος θέλησε να αποφύγει τις γκρίνιες που προκάλεσε η βράβευση του Peter Handke -ο οποίος έχει γίνει «cancelled» λόγω της στάσης του στη διάρκεια των εμφυλίων της Γιουγκοσλαβίας- και να ξεπεράσει τον ευρωκεντρισμό για τον οποίον κατηγορείται συχνά. Έτσι, παρόλο που το φαβορί ήταν η Γαλλίδα Annie Ernaux, το πλεονέκτημά της ήταν μόνο το φύλο της: η Ακαδημία έχει κατηγορηθεί και παραμερισμό των γυναικών· από το 1901 μόνο 16 γυναίκες συγγραφείς έχουν πάρει το Νόμπελ.
Σύμφωνα με το πνεύμα της εποχής, το τέλεια βραβεύσιμο πρόσωπο της η Maryse Condé από τη Γουδελούπη, με δεύτερο τον 83χρονο Κενυάτη Ngugi wa Thiong’o, το όνομα του οποίου έχει ξαναακουστεί. Ο Ngugi wa Thiong’o θεωρείται ο μεγαλύτερος ζων Αφρικανός συγγραφέας και, καθώς πάσχει από νεφρική ανεπάρκεια, πιθανότατα έχασε την τελευταία του ευκαιρία να διακριθεί.
Για πολλούς νομπελολόγους ο καλύτερος συγγραφέας από όσους προτάθηκαν ήταν, και φέτος, ο Ηaruki Murakami, ο οποίος φαίνεται να έχει έτοιμη την ομιλία του επί καμιά δεκαριά χρόνια. Αλλά η Ακαδημία δεν βραβεύει τα πασίγνωστα ονόματα: τα κριτήριά της είναι πολιτικά και οικουμενικά. Για παράδειγμα, τη χρονιά που βραβεύτηκε ο Dario Fo ήταν άγνωστος εκτός Ευρώπης και πολλοί αναρωτήθηκαν γιατί η Ακαδημία δεν είχε επιλέξει τον Salman Rushdie ή τον Arthur Miller που ζούσε ακόμα. Η απάντηση είναι ότι ο Dario Fo ενσάρκωνε τα αριστερά ιδεώδη της Ακαδημίας τo 1997 - σήμερα, οι επιλογές της είναι κάπως πιο συγκεχυμένες: το 2016 βράβευσε έναν ποπ καλλιτέχνη, στη συνέχεια τον επιτυχημένο Βρετανο-ιάπωνα μυθιστοριογράφο Κazuo Ishiguro που είχε ήδη βραβευτεί με Booker, την ελίτ Αμερικανίδα ποιήτρια Louise Glück, έναν Aυστριακό που πολλοί θεωρούσαν «πολιτικά ηλίθιο»· κι όλα αυτά επιμένοντας ότι βραβεύει την αξία και μόνο την αξία.
Το ότι δεν βραβεύτηκε η Annie Ernaux πρέπει να θεωρείται καλοτυχία: η γαλλική autofiction καθρεφτίζει τον εγωτισμό του σύγχρονου ανθρώπου και θα ήταν άδικο να επισκιάσει συγγραφείς που αγωνίζονται για τη βελτίωση της ζωής στη γη. Εξάλλου, τα Νόμπελ παίζουν κι έναν ρόλο παγκοσμιοποίησης των ταλέντων από χώρες που δεν απολαμβάνουν μεγάλη προβολή όπως η Γαλλία. Είναι θετικό το ότι η Ακαδημία μελετά συγγραφείς όπως οι Κινέζοι Can Xue, Yan Lianke, Xi Xi και Yu Hua, παρότι δεν ξέρουμε τι ρόλο παίζουν οι κινεζικές πιέσεις. To 2012, όταν βραβεύτηκε ο Mo Yan, η Ακαδημία κλήθηκε να δώσει λόγο: ο συγγραφέας ήταν και παραμένει κολλητός της κινεζικής κυβέρνησης - κάτι που δεν ισχύει, λόγου χάρη, για τον Yan Lianke.
Οι νομπελολόγοι επισημαίνουν ότι το Νόμπελ αξίζει ο Milan Kundera, αλλά ο διάσημος Τσέχος έχει εκφραστεί εναντίον της cancel culture, πράγμα που μειώνει τις πιθανότητές του· όσο για τον Γερμανό Botho Strauss, παραείναι δεξιός και Γερμανός· ο επίσης Τσέχος Ivan Klíma θεωρείται ένα είδος ανθυπο-Philip Roth· και ο Ούγγρος Péter Nádas διαβάζεται πάρα πολύ δύσκολα. Πάντως, στο μέλλον, φαίνεται ότι, παρά τις διαμαρτυρίες, θα παίξει το όνομα του Michel Houellebecq κι αν η Elena Ferrante συνεχίσει την παραγωγή βιβλίων θα παίξει και το δικό της όνομα, όποιο κι αν είναι αυτό. Μερικοί μεγάλοι συγγραφείς με διεθνές κοινό έχουν ήδη μπει στην τρίτη πράξη της ζωής τους και μάλλον η Ακαδημία τους έχει ξεχάσει: οι Βρετανοί Martin Amis, Ian McEwan, Julian Barnes και Tom Stoppard δεν έχουν πια καμιά ελπίδα, ιδιαίτερα μετά τη βράβευση του Kazuo Ishiguro το 2017. Όσο για τους Αμερικανούς, η Jamaica Kincaid, με καταγωγή από την Αντίγκουα, είχε κάποιες πιθανότητες φέτος, αλλά ο Don DeLillo και ο Cormac McCarthy δεν είχαν και δεν έχουν παρότι η τροχιά τους γύρω από το Νόμπελ έχει επαναληφθεί κάμποσες φορές. Φέτος ακούστηκε και το όνομα της Marilynne Robinson -ένας θεός ξέρει γιατί- καθώς και του William T. Vollmann, του Thomas Pynchon (νομίζαμε πως έχει πεθάνει αλλά δεν), της Joan Didion και της Joyce Carol Oates η οποία πάσχει από βαριά μορφή συγγραφικής ακράτειας (χώρια τα περίεργα twitter που στέλνει). Τέλος, οι Jonathan Franzen και Dave Eggers μπορούν να περιμένουν λίγο ακόμα.
21°
