«Μήδεια» του Σάιμον Στόουν στο θέατρο Παλλάς: Εντυπώσεις από την παράσταση στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου
Ένας λόγος που με δυσκολεύει η Μήδεια είναι ότι κάθε φορά πάω να τη δω με την ελπίδα ότι αυτή τη φορά κάτι θα γίνει και δεν θα σκοτώσει τα παιδιά της. Κι εκείνη κάθε φορά τα σκοτώνει. Αυτό με δυσκολεύει. Γιατί όσο καλά κι αν έχει αποδώσει ένας σκηνοθέτης το μύθο του Ευριπίδη τίποτα δεν μοιάζει ικανό σε πρώτη ανάγνωση να δικαιολογήσει αυτή τη φρίκη. Το ότι εκείνη είναι γυναίκα και μάνα με κάνει να νιώθω ένοχη για λογαριασμό της. Με κάνει να νιώθω πως πρέπει να δικαιολογηθώ στα μάτια των ανδρών και να αποδείξω πως δεν είμαστε όλες Μήδειες. Όχι επειδή μου το ζήτησε κανείς. Αλλά επειδή υπάρχει στο συλλογικό υποσυνείδητο η φρίκη και η μομφή για τη Μήδεια. Είμαστε λοιπόν όλες εν δυνάμει Μήδειες τελικά ή δεν είμαστε;
Η Μαρία Ναυπλιώτου, που είναι καλή φίλη κι έχει παίξει κάμποσες διαφορετικές Μήδειες στη ζωή της, προσπαθούσε κάποια στιγμή να με βοηθήσει να κατανοήσω τη Μήδεια, μιλώντας μου για το ρόλο που γνώριζε τόσο καλά. «Της τα παίρνουν όλα», μου έλεγε. «Ξέρει πως τα παιδιά της θα ζήσουν ως παρίες στην καλύτερη περίπτωση ή ως εξόριστοι και θα κινδυνεύουν πάντα να τα σκοτώσουν για να μην απειλήσουν το διάδοχο που θα γεννήσει η δεύτερη γυναίκα του Ιάσωνα, η Γλαύκη». Τέτοια μου έλεγε κι άλλα πολλά και παρ' όλα αυτά η Μήδεια συνέχιζε να με δυσκολεύει. Οι εξηγήσεις για την οργή των γυναικών προς τους συζύγους τους, ή το πως η πράξη της ξορκίζει ένα κακοποιημένο παρελθόν ή μια διεστραμμένη νεύρωση με κυρίαρχη την περίπτωση επιλόχειας ψύχωσης (έχει γραφτεί κι αυτό) δεν με έπειθε.
Έτσι κάθε φορά που βλέπω μια Μήδεια ελπίζω ότι θα επέμβει ο θεός σκηνοθέτης και θ' αλλάξει το τέλος του μύθου με την ίδια ευκολία που ο Ευριπίδης άλλαξε τον μύθο της Μήδειας ιέρειας, ημίθεας, ανιψιάς της Κίρκης, και την έκανε γήινη, ανθρώπινη, χώμα, σώμα και αίμα που κοχλάζει σαν λάβα και κατακαίει την ίδια κι ό,τι έχει γεννήσει, αγαπήσει, και αγγίξει. Ο Ευριπίδης έκανε τη Μήδεια μια γυναίκα σαν και μας καθιστώντας μας έτσι όλες εν δυνάμει δολοφόνους των παιδιών μας. (Πράγμα που κατά τη γνώμη μου έτσι κι αλλιώς ισχύει γιατί από τη στιγμή που χαρίζω τη ζωή σε καταδικάζω ταυτόχρονα και σε αναπόφευκτο θάνατο. Αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση).
Ένα από τα κυρίαρχα νοήματα της συγκεκριμένης τραγωδίας μάς λέει πως είναι πιθανό ένας άνθρωπος όταν χάνει τα πάντα και το περιβάλλον εξακολουθεί να ασκεί αρνητική πίεση επάνω του, αυτός ο άνθρωπος μπορεί να οδηγηθεί στην τρέλα και στο φόνο. Άνθρωπος λέω εγώ. Ο Ευριπίδης λέει γυναίκα. Και μάλιστα γυναίκα που πνευματικά είναι ισάξια με τους άντρες. Γυναίκα που κατέχει μαγικές ιδιότητες και τις χρησιμοποιεί προς όφελος του άντρα που ερωτεύεται για να τον αναδείξει και να τον δημιουργήσει. Κι ύστερα εκείνος όχι μόνο την προδίδει αλλά μαζί με τον καινούργιο του πεθερό, τον βασιλιά Κρέοντα, την ταπεινώνουν και την εξορίζουν. Την πετούν σαν ενοχλητικό σκουπίδι που δεν έχει θέση στο λαμπερό τους μέλλον. Αλλά όπως έγραφε κάποτε κι ο Ρένος Αποστολίδης, πέρα από το ακρότατο όριο συμπίεσης και το λιγότερο εύφλεκτο υλικό τελικά εκρήγνυται.
Κι εκεί έρχεται ο Simon Stone με την εκπληκτική παράσταση του που παρουσιάστηκε στο θέατρο Παλλάς στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου να φωτίσει με τον δικό του σύγχρονο τρόπο τον αρχαίο μύθο. Ο Stone εμπνέεται από μια πραγματική ιστορία. Μια γυναίκα γιατρός στο Κάνσας, τη δεκαετία του 1990, σκοτώνει τον άντρα και δύο από τα τρία παιδιά τους, εν μέσω ενός δύσκολου διαζυγίου. Ο Stone παίρνει τον μύθο τον προσαρμόζει στο πραγματικό γεγονός, και μεταμορφώνει το μύθο σε πραγματικότητα. Η δική του Μήδεια ονομάζεται Άννα και είναι μια επιτυχημένη γιατρός. Μια επιστήμονας. Με τον σκηνογράφο Bob Cousins, στήνουν ένα λευκό σκηνικό, λευκό και καθαρό σαν αποστειρωμένη αίθουσα ψυχιατρικής κλινικής. Λευκό και άδειο σαν το μυαλό της Μήδειας που εμμένει σε μια ιδέα και δεν μπορεί να σκεφτεί τίποτε πέρα απ' αυτό. Εκπληκτικοί ηθοποιοί επί μιάμιση ώρα μας πήραν από το χέρι και μας εξήγησαν βήμα προς βήμα πώς δημιουργείται μια Μήδεια. Η ρωγμή της τρέλας που προϋπήρχε. Η ρωγμή είναι ουσιαστικά ένα τραύμα. Ο χειριστικός, συμφεροντολόγος σύζυγος, που ενώ της χρωστάει τα πάντα, αφού με τη δική της βοήθεια και τις δικές της υποδείξεις εκτοξεύτηκε η καριέρα του, στο τέλος την προδίδει για να παντρευτεί την κόρη του πάμπλουτου και παντοδύναμου εργοδότη του. Πεθερός και ευτυχής σύζυγος συνωμοτούν ώστε η Άννα Μήδεια να χάσει στο τέλος όχι μόνο τον άντρα της αλλά και τα παιδιά της -αφού της τα παίρνουν- τη δουλειά της -αφού την απολύουν- και την καριέρα της -αφού καταστρέφεται. Τη σπιλώνουν, την οδηγούν στην απόγνωση και την εγκαταλείπουν.
Μέσα στον λευκό κύβο που αποτελεί το σκηνικό συμβαίνουν παράλληλες δράσεις που σηματοδοτούν το τότε και το τώρα. Παρελθόν και παρόν συνυπάρχουν αρμονικά στο έργο του Simon Stone. Χάρη στην ιδέα του να προβάλλει τα πρόσωπα σε τεράστια οθόνη στο πάνω μέρος της σκηνής, μπορούμε να αντιληφθούμε το δράμα που εκτυλίσσεται μέσα από τις εκφράσεις και τα βλέμματα των ηθοποιών. Το βλέμμα της εκπληκτικής, βραβευμένης, Marieke Heebink, είναι το διαταραγμένο βλέμμα της Άννας. Οι εκφράσεις και το γέλιο της μας ταΐζουν την αλήθεια της Άννας -Μήδειας. Η Marieke Heebink δεν έπαιζε τον ρόλο της, ήταν ο ρόλος της. Η Άννα – Μήδεια, οδηγείται αργά και βασανιστικά από το περιβάλλον στην τρέλα και τη φρίκη. Μαύρη στάχτη αρχίζει και ρέει από την οροφή σαν άμμος σε κλεψύδρα που φέρνει πιο κοντά το αναπόφευκτο τέλος. Σαν μαύρη σκέψη που σκεπάζει τους πρωταγωνιστές και καλύπτει το κεφάλι τους. Δεν υπάρχει καμία άλλη σκέψη εκτός απ' αυτή τη μαύρη σαν χολή οργή που τους πνίγει μέχρι να τους αφανίσει. Σκοτεινό αίμα που ρέει ζητώντας μια μάταιη εκδίκηση.
Ο Simon Stone μιλάει γι’ αυτό το σκοτεινό αίμα, αυτή την ανεξέλεγκτη δύναμη που ανεξάρτητα από τη μόρφωση και την εκπαίδευση μπορεί να μας οδηγήσει στην καταστροφή. Ο Αυστραλός σκηνοθέτης μέσα από μια, εκπληκτικής σύλληψης και εκτέλεσης, παράσταση, αποφαίνεται πως είναι οι άλλοι που σπρώχνουν μια γυναίκα να χάσει το λογικό της και να μεταμορφωθεί σε Μήδεια. Μόνο γυναίκας; Σκέφτομαι τον Αγαμέμνονα που θυσιάζει την ίδια του την κόρη από έπαρση, εγωισμό και φιλοδοξία. Αυτόν γιατί δεν τον λέμε Μήδεια; Γιατί ο Αγαμέμνονας σώζεται στο συλλογικό υποσυνείδητο και όλοι στεναχωριούνται όταν επιστρέφει από την Τροία και τον σκοτώνει τελικά η Κλυταιμνήστρα για να τον εκδικηθεί;
Επιστρέφω σπίτι ανοίγω τον υπολογιστή και ψάχνω.
Τη δεκαετία του ‘70, στη Νότια Καρολίνα στρατιωτικός γιατρός δολοφονεί τις 2 κόρες του και τη σύζυγό του.
Τη δεκαετία του ‘80, στη Θεσσαλονίκη, 45χρονος δολοφονεί τα δύο του παιδιά.
Δεκαετία του ‘90, 40χρονος πνίγει τα τρία του αγόρια σε ποτάμι, στην Κρήτη.
Δεκαετία του ‘20, στη Γιούτα της Αμερικής, άντρας σκοτώνει τη σύζυγο, τα πέντε παιδιά τους και την πεθερά του κι ύστερα αυτοκτονεί.
Ο κατάλογος συνεχίζεται μακρύς με άνδρες και γυναίκες. Η Μήδεια δεν είναι παρά ένα σύμβολο. Η Μήδεια μπορεί κάλλιστα να είναι και Άντρας. Μια γυναίκα που εξωθείται στα άκρα από το περιβάλλον της ή ένας άντρας με βίαιη συμπεριφορά. Αρκεί να υπάρχει μια ρωγμή. Ένα παλιό τραύμα που ανοίγει υπό πίεση. Και τότε η φρίκη απλώνεται και τα βυθίζει όλα στη σιωπή και στο αίμα.
Μια συζήτηση για το έργο «Ολική Άμεση Συλλογική Επικείμενη Επίγεια Σωτηρία», τις υπαρξιακές και κοινωνικές αφετηρίες που τροφοδοτούν το καλλιτεχνικό του όραμα, το θέατρο και την κοινωνία
Εκατό χιλιάδες ευρώ τώρα ή ένα εκατομμύριο σε δέκα χρόνια; Εσύ τι θα επέλεγες; Πόσο κοστίζουν οι αρχές μας; Μπορεί μια απλή ερώτηση να διαλύσει μια σχέση;
Το αλληγορικό παραμύθι του βραβευμένου Γιάννη Ξανθούλη είναι ένας ύμνος για την αγάπη, την ισότητα, την ελευθερία, τη διαφορετικότητα και τον σεβασμό στο περιβάλλον.
16°
