Νταν Έτινγκερ: Η επιτυχία έχει μεγάλο τίμημα

Ο μαθητής του Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ! Εργάστηκε για πολλά χρόνια στην Όπερα του Βερολίνου, δίπλα στον σπουδαιότερο εν ζωή μαέστρο, όπου κάθε λεπτομέρεια μετρούσε και το λάθος δεν περνούσε ποτέ απαρατήρητο. Κι όμως, ίσως ακριβώς από εκεί να έμαθε πως το λάθος δεν είναι εχθρός της τελειότητας αλλά η πιο γόνιμη αφετηρία της. Στο βλέμμα του φαίνεται η ένταση της σκηνής, μια διαρκής σπίθα, σαν να κρατάει πάντα τον παλμό της μουσικής.

Ένα δίωρο διάλειμμα για φαγητό στο αγαπημένο του εστιατόριο, στη νοτιοδυτική ακτή της Νάπολης, του έδωσε την ευκαιρία να ξεφύγει για λίγο από τις πολύωρες πρόβες. Το τραπέζι μας είναι στη γωνία, στο πίσω μέρος της σάλας, με βαθύ μπλε στους τοίχους και θέα στη θάλασσα. Γοητευτικός συζητητής, με φυσική ευγένεια και ήρεμη αυτοπεποίθηση. Πλατύ χαμόγελο, ξανθά μαλλιά, ψηλός, με μαύρη μπλούζα και καρό πουκάμισο.

Το Θέατρο Σαν Κάρλο, το αρχαιότερο λυρικό θέατρο της Ευρώπης που λειτουργεί αδιάλειπτα από το 1737, είναι σήμερα το εργαστήρι του. Ως μουσικός διευθυντής αυτού του ιστορικού χώρου, με την εντυπωσιακή πρόσοψη, τα κόκκινα βελούδα, τις επιχρυσώσεις και την εξαιρετική ακουστική, περνά τις ώρες του βυθισμένος μέσα στη μουσική: πρόβες, παραστάσεις, σημειώσεις.

Ο Νταν Έτινγκερ γεννήθηκε το 1971 στη Χολόν, στα περίχωρα του Τελ Αβίβ, μέσα σε μια οικογένεια που κουβαλούσε την εμπειρία του Ολοκαυτώματος καθώς ο πατέρας του και η γιαγιά του είχαν επιβιώσει από στρατόπεδο συγκέντρωσης. Άρχισε να μελετά πιάνο από την ηλικία των πέντε ετών και λίγο αργότερα έκανε τα πρώτα του βήματα στο τραγούδι, ως βαρύτονος στην Ισραηλινή Όπερα. Από εκεί, σχεδόν φυσικά, οδηγήθηκε στη διεύθυνση ορχήστρας. Το 2003, βρέθηκε στην Κρατική Όπερα του Βερολίνου, στο πλευρό του Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ, ως βοηθός του (assistant conductor). Ήταν μια εμπειρία, που όπως θυμάται, άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα στη διαδρομή του. Ακολούθησαν θέσεις μουσικού διευθυντή στο Μάνχαϊμ, στη Στουτγάρδη και την Ισραηλινή Όπερα, ενώ επί σειρά ετών υπήρξε αρχιμουσικός της Συμφωνικής Ορχήστρας του Τόκιο. Νιώθει τυχερός που έχει διευθύνει στις μεγαλύτερες λυρικές σκηνές του κόσμου - στο Λονδίνο, στο Παρίσι, στη Νέα Υόρκη, στο Μόναχο, στη Βιέννη, στη Ζυρίχη, στο Σάλτσμπουργκ.

Αυτή η διαδρομή, όμως, δεν ήρθε χωρίς κόστος. Πριν από μερικά χρόνια, έφτασε στα όρια του burnout. «Δούλευα ασταμάτητα. Παράλληλα είχα τρεις μεγάλες θέσεις. Αυτό δεν ήταν βιώσιμο», λέει. Το σώμα και το μυαλό άρχισαν να τον εγκαταλείπουν. «Ευτυχώς, αναγνώρισα τα σημάδια πριν καταρρεύσω πλήρως». Πήρε αποστάσεις, αναδιέταξε τις προτεραιότητές του. «Τώρα δεν αναλαμβάνω τα πάντα. Επικεντρώνομαι σε έργα που με εμπνέουν».

Όντας εντός έδρας επέλεξε τα πιάτα: δροσερή σαλάτα καπρέζε, γεμιστούς κολοκυθοανθούς με ρικότα και γαρίδες με κρούστα από τραγανά αμύγδαλα. «Το απλό είναι συχνά και το καλύτερο αλλά και το πιο δύσκολο», λέει. «Στην Ιταλία τα υλικά έχουν ποιότητα. Οι ντομάτες, το ελαιόλαδο… είναι εξαιρετικά!». Καθώς φτάνουν στο τραπέζι δύο ποτήρια λευκό κρασί, η κουβέντα ξεφεύγει από το φαγητό και απλώνεται στη ζωή του: μοιράζει τον χρόνο του ανάμεσα στο Ισραήλ, τη Γερμανία και την Ιταλία, μιλώντας με άνεση πέντε γλώσσες – εβραϊκά, αγγλικά, ρουμάνικα, ιταλικά και γερμανικά. Για εκείνον, η διεύθυνση είναι μια πράξη συλλογική με μοναχικό πυρήνα, μια τέχνη που απαιτεί ακρίβεια και συγκέντρωση.

Μιλήσαμε για την τέχνη της σιωπηλής επικοινωνίας, την τελειότητα και τον φόβο που τη συνοδεύει, τον ρυθμό και τη σιωπή, τη μουσική και τη ζωή. Και σε κάθε του απάντηση υπήρχε η ίδια καθαρότητα στο βλέμμα, εκείνη που τον ακολουθεί και πάνω στο πόντιουμ…

-Υπάρχει κάτι που βαριέστε στη δουλειά που τόσο αγαπάτε;

Ευτυχώς για εμένα, υπάρχει ατελείωτη μουσική στον κόσμο! Όταν δεν έχω τίποτα να κάνω, φυσικά, βαριέμαι πολύ (γέλια). Αν με ρωτούσατε πριν από μερικά χρόνια θα απαντούσα διαφορετικά. Εκείνη την εποχή, δεν είχα την επιλογή να «βαρεθώ». Για σχεδόν είκοσι χρόνια, είχα την τύχη να έχω ένα γεμάτο πρόγραμμα με τη μια συναυλία πίσω από την άλλη χωρίς καθόλου ελεύθερο χρόνο.

-Ποιο στοιχείο είναι αυτό που κάνει μερικές όπερες τόσο δημοφιλείς παγκοσμίως;

Η δημοφιλία τους είναι ακριβώς αυτό που τις καθιστά δύσκολα έργα. Για παράδειγμα, ο κίνδυνος με την Κάρμεν, που ανεβάσαμε τον χειμώνα, είναι να περιοριστεί σε μια σειρά από γνωστές «επιτυχίες». Η δομή της όπερας είναι τέτοια, που το κοινό συχνά δεν περιμένει τίποτα περισσότερο από μια «παρέλαση» γνωστών αριών. Το έργο, μ΄ αυτόν τον τρόπο, μπορεί εύκολα να καταλήξει μπανάλ στην εκτέλεση. Κάθε διάσημο έργο ή γνωστή μελωδία, ακριβώς επειδή το κοινό την αναγνωρίζει αμέσως, κρύβει τον πειρασμό να στηριχθεί κανείς μόνο σε αυτές τις στιγμές. Η πρόκληση, όμως, είναι να ξεπεράσεις τα γνωστά σημεία και να φέρεις στην επιφάνεια τον πλούτο της ενορχήστρωσης, τις δραματικές στιγμές και τις λεπτές αποχρώσεις της παρτιτούρας, ισορροπώντας τις οικείες μελωδίες με τη βαθύτερη μουσικότητα και την ένταση.

-Η διεύθυνση ορχήστρας είναι η τέχνη της σιωπηλής επικοινωνίας; Πώς επικοινωνείτε με τους μουσικούς σας χωρίς λόγια;

Η ερώτησή σας περιέχει ήδη και την απάντηση! Το ταλέντο ορίζεται συχνά ως ικανότητα και η σιωπηλή επικοινωνία είναι βασικό κομμάτι αυτής της μαγικής ικανότητας. Είτε γεννιέσαι μ' αυτό είτε όχι, είναι ένα χάρισμα που πρέπει να αναπτυχθεί. Όπως μου είχε πει κάποτε ο Μπάρενμποϊμ, χρειάζονται περίπου δέκα χρόνια διεύθυνσης για να αρχίσεις να καταλαβαίνεις τι σημαίνει να διευθύνεις. Και όταν έφτασα να έχω πίσω μου μια δεκαετία εμπειρίας, κατάλαβα πόσο δίκιο είχε. Ακόμη κι αν διαθέτεις φυσικό ταλέντο, η διεύθυνση απαιτεί δεξιότητες που αποκτώνται μόνο μέσα από τη διάρκεια της εξάσκησης.

-Ποιες είναι αυτές οι δεξιότητες;

Η αλήθεια είναι πως η τέχνη της διεύθυνσης κατακτάται μόνο επάνω στο πόντιουμ. Είναι χάρισμα, ναι - αλλά είναι ένα χάρισμα που πρέπει να καλλιεργηθεί μέσα από την εμπειρία. Μπορεί να μελετάς για χρόνια, αλλά μέχρι να σταθείς μπροστά σε μια ορχήστρα, δεν θα καταλάβεις πλήρως τη σχέση ανάμεσα στη γλώσσα του σώματος, την επαφή με τα μάτια και τον ήχο που επιστρέφει σε σένα. Η διεύθυνση ορχήστρας είναι μια μοναδική δεξιότητα, γι’ αυτό και κάθε μαέστρος έχει τη δική του, εντελώς ξεχωριστή προσέγγιση.

-Πώς χειρίζεστε τις διαφωνίες με τους μουσικούς; Πώς επικοινωνείτε την άποψή σας όταν υπάρχουν διαφορετικές ερμηνείες;

Νομίζω ότι το πιο σημαντικό είναι να παρουσιάζεις τον εαυτό σου και τις ιδέες σου με αυτοπεποίθηση. Όταν επικοινωνείς το όραμά σου, συνήθως μπορείς να πείσεις και τους άλλους. Και όσο περισσότερο αποδεικνύεις τις ικανότητές σου μέσα από τη δουλειά τόσο μεγαλύτερη γίνεται η δύναμή σου. Η μη λεκτική επικοινωνία είναι ζωτικής σημασίας. Είναι σχεδόν μυστικιστική, μαγική. Όταν κοιτάς έναν μουσικό και αντιλαμβάνεται αμέσως αυτό που θέλεις, χωρίς να πεις ούτε λέξη… Αυτή είναι η πραγματική δύναμη της σύνδεσης.

-Ποιες σκέψεις διασχίζουν το μυαλό σας όταν ανεβαίνετε στο βήμα;

Όλα έχουν να κάνουν με τη συγκέντρωση. Τη στιγμή που ανεβαίνω δεν υπάρχει τίποτα άλλο στο μυαλό μου. Είμαι απόλυτα επικεντρωμένος στη διεύθυνση της ενέργειας της ορχήστρας. Κατά κάποιον τρόπο μοιάζει με τον ρόλο ενός προπονητή. Είσαι ο ηγέτης που προετοιμάζει και κινητοποιεί την ομάδα, εμπνέοντάς την. Απλώς, σε αντίθεση με τον προπονητή που μένει εκτός γηπέδου, εγώ βρίσκομαι πάνω στη σκηνή, μαζί με τους μουσικούς και τους καθοδηγώ σε πραγματικό χρόνο.

-Πιστεύετε στην τελειότητα της απόδοσης;

Λοιπόν, αυτό εγείρει ένα μεγαλύτερο ερώτημα. Τι είναι η τελειότητα;

-Δεν πιστεύουν όλοι στη τελειότητα. Θεωρούν ότι η ατέλεια είναι αυτή που δίνει την ομορφιά στη τέχνη. Εσείς τι λέτε;

Σίγουρα, μια ζωντανή παράσταση είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από μια «τέλεια» ηχογράφηση. Με τη σημερινή τεχνολογία, οι ηχογραφήσεις μπορούν να γίνουν τεχνικά άψογες. Δεν νομίζω ότι τα σπουδαία έργα που ερμηνεύουμε γράφτηκαν ποτέ για τέλεια εκτέλεση. Γράφτηκαν για ανθρώπινη έκφραση, όχι για μηχανική ακρίβεια. Η ιδέα της τελειότητας, όπως την εννοούμε σήμερα, εμφανίστηκε με την ηχογραφημένη μουσική, όπου όλα μπορούν να ελεγχθούν. Αλλά αν η τελειότητα σημαίνει να αποδίδεις τη «συναισθηματική πρόθεση» ενός έργου και να συνδέεσαι με το κοινό, τότε -ναι- αυτή είναι η ουσία.

-Ποιος είναι ο μεγαλύτερός σας φόβος ως μαέστρος;

Πολύ καλή ερώτηση. Ξέρετε, συνήθως έχω μια απάντηση έτοιμη. Εδώ, όμως, πρέπει να σκεφτώ… Αυτό που με φοβίζει περισσότερο είναι η έλλειψη επικοινωνίας. Αν δεν καταφέρω να επικοινωνήσω, τότε δεν έχω λόγο ύπαρξης.

-Υπάρχει κάτι πριν από την παράσταση που σας αγχώνει;

Η ενασχόληση με τα αριστουργήματα είναι από μόνη της μια πρόκληση και το κάθε έργο έχει τις δικές του δυσκολίες. Υπάρχει, όμως, και κάτι βαθύτερο: το ότι εισέρχεσαι σε μια «αρένα μονομάχων». Και δεν ξέρεις τι θα συμβεί! Ακόμα κι αν οι πρόβες πήγαν εξαιρετικά, κι αν τα πάντα έχουν δουλευτεί εξαντλητικά, όταν βγεις στη σκηνή, δεν έχεις ιδέα τι πρόκειται να γίνει. Κι αυτό είναι τρομακτικό αλλά και υπέροχο.

-Ήταν πιο δύσκολα τα πρώτα χρόνια της πορείας σας ή τώρα;

Όσο μεγαλώνεις, δεν γίνεται απαραίτητα πιο εύκολο· στην πραγματικότητα, οι φόβοι πληθαίνουν. Όχι μόνο στη μουσική, αλλά και στη ζωή γενικότερα. Όταν ήμουν 18 έκανα επιλογές και έπαιρνα ρίσκα που σήμερα δεν θα διανοούμουν να πάρω. Καμιά φορά αναρωτιέμαι πώς τότε είχα τόσο θάρρος. Και δεν νομίζω ότι είμαι ο μόνος. Πολλοί άνθρωποι αισθάνονται το ίδιο όταν κοιτούν πίσω στο νεότερο εαυτό τους.

-Δηλαδή, το να μεγαλώνεις δεν περιορίζει τους φόβους σου;

Η ηλικία προσφέρει μεγαλύτερη ασφάλεια. Στα 53 μου αισθάνομαι πιο σίγουρος.

-Δεν γεννιούνται και μεγαλύτερες προσδοκίες όμως;

Βέβαια. Από έναν γνωστό μαέστρο ο κόσμος περιμένει περισσότερα από εσένα. Και ενώ η εμπειρία σού δίνει μια αίσθηση ασφάλειας, οι προσδοκίες φέρνουν μαζί τους νέες πιέσεις και φόβους.

-Νιώθετε ότι βρίσκεστε στο απόγειο της καριέρας σας τώρα;

Δεν θα το έλεγα έτσι. Ποτέ δεν είχα στο μυαλό μου μια «κορυφή» ως στόχο. Πάντα ήθελα να δουλεύω σε υψηλό επίπεδο, με κορυφαίους καλλιτέχνες και σε σημαντικές σκηνές, αλλά δεν όρισα ποτέ την επιτυχία με όρους κατάκτησης. Προέρχομαι από μια μικρή χώρα και, όταν ήμουν νεότερος, η ιδέα να εργαστώ στην Ευρώπη, φαινόταν εντελώς απρόσιτη. Όμως για μένα, η ουσία ήταν πάντα το ταξίδι και όχι ο τελικός προορισμός.

-Πιστεύετε ότι η αποτυχία είναι μέσα σ' αυτό το ταξίδι;

Απολύτως. Το πιστεύω πλήρως. Και ναι, τα λάθη συμβαίνουν. Είμαστε απλώς άνθρωποι. Εγώ δουλεύω ταυτόχρονα με 80, ακόμη και 200 ανθρώπους. Μπορεί να συμβεί το οτιδήποτε. Κάποιος μπορεί να κάνει λάθος για χίλιους λόγους: ο φωτισμός, ο κλιματισμός, ένα πρόβλημα στο σπίτι. Ναι, είμαστε επαγγελματίες και επιδιώκουμε την τελειότητα, όπως λέγαμε και πριν. Στο τέλος της ημέρας, όμως, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είμαστε άνθρωποι.

-Και τι κάνετε όταν γίνεται ένα λάθος;

Η ικανότητα ενός μαέστρου να αντιμετωπίζει το λάθος, να το αγνοεί σχεδόν, και να συνεχίζει, παίρνοντας μαζί του την ορχήστρα, ώστε να μη «σπάσει» η συγκέντρωση, είναι μία από τις πιο ουσιαστικές δεξιότητες. Κανένας μουσικός δεν χαίρεται όταν κάνει λάθος. Ο μαέστρος, όμως, οφείλει να ξέρει πώς να συνεχίσει μαζί με το λάθος…

-Νιώθετε ότι η δουλειά του μαέστρου κρύβει και μια μοναχική διάσταση;

Ναι, η διεύθυνση είναι ένα μοναχικό επάγγελμα. Στο τέλος της βραδιάς -ανεξάρτητα από το αν η παράσταση ήταν επιτυχημένη ή όχι- επιστρέφεις μόνος στο δωμάτιο του ξενοδοχείου σου και καλείσαι να αντιμετωπίσεις είτε την επιτυχία είτε την αποτυχία σου. Και παρεμπιπτόντως, και τα δύο είναι δύσκολα. Η επιτυχία δεν είναι πάντα εύκολη υπόθεση.

-Πώς το εννοείτε αυτό;

Ας πούμε ότι μια παράσταση πήγε καταπληκτικά. Αύριο, όμως, έχεις άλλη μία. Πιστεύετε ότι δεν ανησυχείς ήδη για την επόμενη; Και να θυμάστε ότι πάντα σε θυμούνται από την τελευταία σου παράσταση.

-Άρα, πώς διαχειρίζεται κανείς την επιτυχία;

Αυτή και αν είναι δύσκολη ερώτηση! (γέλια) Πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται περισσότερο με την επιτυχία παρά με την αποτυχία. Η αποτυχία όσο δεν είναι καταστροφική σου δίνει τη δυνατότητα να μάθεις, να επανεκτιμήσεις και να προχωρήσεις. Η επιτυχία όμως… μπορεί να έχει πολύ μεγαλύτερο τίμημα! Όπως είπατε κι εσείς, οι προσδοκίες των άλλων αυξάνονται και συχνά ακόμη περισσότερο αυξάνονται οι απαιτήσεις εσένα του ίδιου.

-Θεωρείτε ότι η κλασική μουσική και η όπερα απευθύνονται μόνο σε εξειδικευμένα ακροατήρια ή μπορούν να αγγίξουν ένα ευρύτερο κοινό;

Όχι, δεν πιστεύω ότι πρέπει να περιορίζονται σε κάποια συγκεκριμένη ομάδα. Η κλασική μουσική και η όπερα οφείλουν να απευθύνονται σε όλους. Στην πραγματικότητα, κάποτε ήταν η μουσική όλων, η μουσική της εποχής τους. Όταν γράφτηκαν αυτά τα έργα, ήταν από τις πιο δημοφιλείς μορφές τέχνης. Ακόμα κι αν ορισμένα κοινωνικά στρώματα δεν είχαν άμεση πρόσβαση, η επιρροή τους ήταν παντού: στον πολιτισμό, στη φαντασία, στην καθημερινότητα.

-Υπάρχει κάποια παράσταση που να ξεχωρίζει στη μνήμη σας;

Στην καρδιά μου, ξεχωρίζει ο Ευγένιος Ονέγκιν στο Τελ Αβίβ γιατί έχω βαθιά αγάπη για αυτό το έργο. Αλλά δεν μπορώ να μην αναφέρω την Τουραντώ στη Μετροπόλιταν της Νέας Υόρκης, κυρίως λόγω της θρυλικής παραγωγής του Φράνκο Τζεφιρέλι. Ήταν μια παράσταση «μεγαλύτερη από τη ζωή» και το να είσαι μέρος της σε έκανε να νιώθεις απίστευτα τυχερός.

-Τι είναι, για εσάς, αυτό που ξεχωρίζει ένα έργο ως αριστούργημα;

Για μένα, ένα αριστούργημα είναι εκείνο που, όταν το αντικρίζεις, δεν μπορείς εύκολα να εξηγήσεις γιατί είναι τόσο εξαιρετικό. Αν μπορώ να το αναλύσω και να πω: «Είναι σπουδαίο λόγω αυτής της αρμονίας ή αυτής της δομής», τότε πρόκειται για ένα καλοδουλεμένο έργο. Όμως μπροστά στη μουσική του Μότσαρτ, συχνά η σκέψη είναι: «Πώς το σκέφτηκε αυτό;». Εκεί αρχίζει η μεγαλοφυΐα. Αισθάνεσαι ότι δεν πηγάζει μόνο από την τεχνική, αλλά από κάτι που ξεπερνά τη λογική.

-Ποιο μάθημα σας έδωσε ο Μπάρενμποϊμ;

Κυρίως έμαθα πολλά παρατηρώντας τον. Ουσιαστικά, η εκπαίδευσή μου ήταν το να τον βλέπω να δουλεύει. Βέβαια και κάθε συζήτηση μαζί του έμοιαζε σαν να ξεφυλλίζεις μια ζωντανή εγκυκλοπαίδεια. Πάντα επανερχόταν στη γνώση. Μου έλεγε ότι ως μαέστρος, πρέπει να απορροφάς όση περισσότερη γνώση μπορείς. Να παρακολουθείς μαθήματα φωνητικής για να κατανοήσεις πώς λειτουργούν οι τραγουδιστές, να γνωρίζεις πώς λειτουργεί ένα βιολί, κάθε όργανο, κάθε μηχανισμός. Δουλεύουμε με ανθρώπους και για να δουλέψουμε μαζί τους ουσιαστικά, πρέπει να καταλάβουμε τι ακριβώς κάνουν. Η γνώση αυτή δεν τελειώνει ποτέ.

-Τι συμβουλή θα δίνατε εσείς ως δάσκαλος;

Η γνώση είναι το κλειδί. Γνώση για τη μουσική, για τους ανθρώπους, για τον εαυτό σας. Αυτό θα είναι το πιο χρήσιμο εργαλείο στο μέλλον. Αυτό έκανα κι εγώ, με τον δικό μου τρόπο. Δεν πέρασα από επίσημες σπουδές διεύθυνσης· έγινα μαέστρος επειδή υπήρξα πρώτα μουσικός: πιανίστας, τραγουδιστής, διευθυντής χορωδίας. Η τεχνική είναι σημαντική, αλλά δεν αρκεί. Χρειάζεται και βαθιά γνώση. Χωρίς αυτήν, περιορίζεσαι στην εκτέλεση και αυτό δεν είναι αρκετό.

-Πότε αρχίσατε να ακούτε κλασική μουσική;

Ξεκίνησα με μαθήματα πιάνου, αλλά, όπως τα περισσότερα παιδιά, στην αρχή το μισούσα. Στο σπίτι, οι γονείς μου άκουγαν λίγη κλασική μουσική, αλλά προτιμούσαν την τζαζ. Ο πατέρας μου είχε μια μεγάλη συλλογή δίσκων βινυλίου. Στο σχολείο επικεντρώθηκα στο πιάνο, αλλά με ενθάρρυναν να δοκιμάσω κι ένα ορχηστρικό όργανο και έτσι άρχισα να παίζω κοντραμπάσο. Το πραγματικό σημείο καμπής, όμως, ήρθε όταν τραγούδησα για πρώτη φορά στη χορωδία του σχολείου. Εκεί ανακάλυψα ότι είχα φωνή. Αυτή ήταν η πρώτη μεγάλη στροφή για μένα.

Μια παλιά ασπρόμαυρη φιγούρα γυναίκας από τη δεκαετία του '20 κοσμεί την οθόνη του κινητού του. Είναι η γιαγιά του, σε νεαρή ηλικία. Αν το ταλέντο μπορεί να μεταβιβαστεί γενετικά, είναι σίγουρος ότι κληρονόμησε το δικό της. Νιώθει μια βαθιά σύνδεση μαζί της· «είναι πάντα μαζί μου, με κάποιον τρόπο», λέει. Εκείνη, όπως και ο πατέρας του, επέζησαν από το Ολοκαύτωμα, όμως σπάνια αφηγούνταν τα βιώματά τους.

-Γνωρίσατε τη γιαγιά σας;

Πέθανε το 2005, οπότε έχουν περάσει είκοσι χρόνια. Ο χρόνος περνάει πολύ γρήγορα… Ήμουν γύρω στα τριάντα όταν έφυγε.

-Μοιράστηκε ποτέ μαζί σας τις εμπειρίες της;

Το Ολοκαύτωμα ήταν ένα θέμα που οι περισσότεροι επιζώντες της γενιάς εκείνης απέφευγαν να συζητήσουν. Ήταν ένα βαθύ συναισθηματικό ταμπού. Το τραύμα ήταν τόσο μεγάλο, που δεν μπορούσαν ή δεν ήθελαν να το εκφράσουν. Πολλές οικογένειες εκείνης της εποχής κουβαλούσαν τη μνήμη μέσα τους, σιωπηλά. Η γιαγιά μου καταγόταν από τη Ρουμανία και τον πόλεμο τον πέρασε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Τον παππού μου δεν τον γνώρισα ποτέ· πέθανε κατά τη διάρκεια του πολέμου. Η γιαγιά μου επέζησε μαζί με τον πατέρα μου, που τότε ήταν μόλις τριών ετών.

-Πώς επέζησε;

Έπαιζε βιολί και ήταν ηθοποιός στο εβραϊκό θέατρο του Τσερνιβτσί που σήμερα ανήκει στην Ουκρανία. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, ψυχαγωγούσε τους Ναζί με παραστάσεις και μουσική, εξασφαλίζοντας τροφή και κάποια ασφάλεια για τον εαυτό της και τον γιο της. Επιβίωσε χάρη στο ταλέντο της.

-Θα μπορούσατε να φανταστείτε ποτέ τον εαυτό σας έξω από τον κόσμο της μουσικής;

Ειλικρινά, όχι. Είμαι βαθιά παθιασμένος μ' αυτό που κάνω και από πολύ νωρίς ήξερα ότι η μουσική θα ήταν η ζωή μου. Ακολούθησα το μονοπάτι αυτό αλλά τίποτα δεν μου χαρίστηκε. Είχα τον Μπάρενμποϊμ ως μέντορα και αυτό ήταν πολύτιμο. Αλλά δεν ζήτησα ποτέ χάρες ούτε προχώρησα μέσω διασυνδέσεων ή επειδή ανήκα σε ομάδες. Μόνο επιμονή και σκληρή δουλειά. Και γι' αυτό νιώθω πραγματικά περήφανος.

-Ακούτε κλασική μουσική εκτός της δουλειάς σας;

Σπάνια βρίσκω χρόνο να ακούσω μουσική αυτές τις μέρες, αλλά όταν το κάνω, επιστρέφω στις ισραηλινές μου ρίζες — παλιά ισραηλινά τραγούδια και ποπ μουσική από τη δεκαετία του ’60 έως τη δεκαετία του ’90. Νομίζω πως μετά από εκείνη την εποχή, τόσο η μουσική όσο και οι στίχοι έχασαν κάτι από την ποιότητά τους.

-Ποια είναι η φιλοσοφία σας για τη ζωή;

Σκέφτεται

Θα έλεγα… το άγνωστο. Το άγνωστο είναι η φιλοσοφία μου. Μπορεί να ακούγεται αόριστο, αλλά είναι κάτι αληθινό για μένα. Δεν αντλώ ικανοποίηση από το να ζω απλώς το γνώριμο,. Εκτιμώ τις ωραίες στιγμές, όπως το να απολαμβάνω ένα καλό ποτήρι κρασί, αλλά είναι φευγαλέες. Αυτό που με κινεί πραγματικά είναι η εξερεύνηση του επόμενου βήματος είτε πρόκειται για γνώση, είτε για εμπειρία, είτε για την υπέρβαση των δικών μου ορίων. Υπάρχουν τόσα πράγματα στη ζωή που ακόμη δεν έχω ζήσει. Και αυτό με συναρπάζει: οι άπειρες δυνατότητες που γεννά το άγνωστο.

-Σας ευχαριστώ πολύ.

Κι εγώ.

Τον Σεπτέμβριο θα διευθύνει την Τόσκα του Πουτσίνι - ένα έργο παθιασμένο και σπαρακτικό. Θα είναι μια ακόμη κορυφή στη διαδρομή του ή απλώς ένα ακόμη άγνωστο που περιμένει να τον εκπλήξει; Η απάντηση επί της σκηνής.