Στα τέλη του 19ου αιώνα και μέχρι τις αρχές του 20ού η τότε Λεωφόρος Κηφισίας (η οποία ξεκινά από την πλατεία Συντάγματος και φθάνει μέχρι τους Αμπελόκηπους) και από το 1932 ονομαζόμενη Λεωφόρος Βασιλίσσης Σοφίας, αποτελούσε ένα όμορφο και αριστοκρατικό βουλεβάρτο της Αθήνας, γεμάτο με θαυμάσια νεοκλασικά αρχοντικά πλούσιων ομογενών, οι οποίοι άρχισαν να εγκαθίστανται μόνιμα στην πόλη και προτιμούσαν ως τόπο κατοικίας τους την περιοχή γύρω από τα Ανάκτορα.
Σήμερα, τα περισσότερα απ’ αυτά τα αρχοντικά, έργα γνωστών αρχιτεκτόνων εκείνης της εποχής, δεν υπάρχουν. Θυσιάστηκαν στο βωμό της αντιπαροχής και της ανοικοδόμησης, η οποία άρχισε τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες και ολοκληρώθηκε στο τέλος περίπου της δεκαετίας του ’70. Τα αριστουργήματα αυτά της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής έδωσαν τη θέση τους σε πολυτελείς πολυκατοικίες, αρκετές εκ των οποίων έχουν μία ιδιαίτερη αισθητική, αλλά είναι μάρτυρες ενός από τα μεγαλύτερα πολιτιστικά εγκλήματα που έγιναν ποτέ στην πόλη μας.
Ευτυχώς, όμως, μερικά απ’ αυτά τα επιβλητικά μέγαρα είχαν την τύχη να γλιτώσουν από τη δαγκάνα της μπουλντόζας και λόγω αυτών εξακολουθεί να διατηρείται η αίγλη και η μεγαλοπρέπεια που είχε η λεωφόρος στο παρελθόν. Τα κτίρια έχουν αλλάξει μεν χρήση αλλά η ύπαρξή τους μας δίνει μια ιδέα για το πώς ήταν κάποτε η Αθήνα και γιατί ο ποιητής την είχε υμνήσει με πάθος ως «διαμαντόπετρα της γης το δακτυλίδι».
Στη Λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας βρίσκονται μερικά από τα πιο σημαντικά μουσεία της πόλης, δημιουργώντας έτσι έναν πολιτιστικό πυρήνα, χαρακτηρίζοντάς την δε δικαίως ως «Λεωφόρο των Μουσείων».
Το κτίριο χτίστηκε από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Τσαγρή στα τέλη της δεκαετίας του 1920, στο εκλεκτικιστικό ύφος της εποχής του μεσοπολέμου. Το Ίδρυμα Βασίλη και Μαρίνας Θεοχαράκη έχει στο κέντρο των ενδιαφερόντων του τις εικαστικές τέχνες και τη μουσική στην Ελλάδα και παγκοσμίως, με κύριο άξονα την εμφάνιση και εξέλιξη του μοντέρνου στον 20ό και 21ο αιώνα. Ο πολιτιστικός αυτός χώρος εγκαινιάστηκε το 2007 με την έκθεση του Σπ. Παπαλουκά.
Μουσείο Μπενάκη (Βασ. Σοφίας & Κουμπάρη 1), κτίριο γνωστό ως Οικία Χαροκόπου ή Μπενάκη
Το αρχοντικό χτίστηκε γύρω στο 1860 ως οικία του Π. Χαροκόπου. Το 1910 αγοράστηκε από το μεγάλο ευεργέτη και πολιτικό Εμμανουήλ Μπενάκη, και αναμορφώθηκε παίρνοντας περίπου τη σημερινή του μορφή, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Α. Μεταξά. Μετά το θάνατο του Εμ. Μπενάκη, ο γιος του, Αντώνης, γαλουχημένος μέσα σε μία οικογένεια με ιδανικά και επηρεασμένος από το μεγάλο ευεργετικό έργο του πατέρα του, δώρισε την οικία στο κράτος καθώς και τις συλλογές του με χιλιάδες εκθέματα, εγκαινιάζοντας έτσι τον παλαιότερο μουσειακό οργανισμό που λειτουργεί στην Ελλάδα ως Ίδρυμα Ιδιωτικού Δικαίου. (www.benaki.gr) Το μουσείο φιλοξενεί περίπου 40.000 εκθέματα, αντιπροσωπευτικά έργα όλων των εποχών της ελληνικής ιστορίας και τέχνης από την προϊστορική εποχή μέχρι τα νεότερα χρόνια, καθώς και περιοδικές εκθέσεις.
Το αρχοντικό αυτό χτίστηκε το 1895, σε σχέδια του Ερνέστου Τσίλλερ, ως κατοικία αλλά και έδρα των επιχειρήσεων του ιθακήσιου εφοπλιστή και εμπόρου άνθρακα Όθωνα Σταθάτου. Χαρακτηριστικό γνώρισμα του μεγάρου είναι το πρόπυλό του, καθώς και τα αγάλματα στην οροφή. Το 1938 παραχωρήθηκε στο ελληνικό δημόσιο και χρησιμοποιήθηκε για στέγαση αρχικά της Καναδικής Πρεσβείας και αργότερα της Πρεσβείας της Λιβύης. Το 1991 παραχωρήθηκε στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης του Ιδρύματος Γουλανδρή, το κύριο κτίριο του οποίου βρίσκεται επί της Νεοφύτου Δούκα 4. Συνδέθηκε μ’ αυτό με ένα γυάλινο διάδρομο και σήμερα αποτελεί τη νέα πτέρυγα του Μουσείου.
Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο (Βασιλίσσης Σοφίας 22), πρώην Μέγαρο Ιλίσια
Το Μέγαρο «Ιλίσια» οικοδομήθηκε μεταξύ των ετών 1840 και 1848, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Σταμάτη Κλεάνθη, ως χειμερινή κατοικία της Sophie de Marbois-Lebrun, μίας ιδιόρρυθμης Γαλλίδας φιλελληνίδας γνωστής ως Δούκισσας της Πλακεντίας η οποία εγκαταστάθηκε στην Αθήνα κατά τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Οθωνα. Το κτιριακό συγκρότημα, το οποίο αποτελείται από το κυρίως μέγαρο και δύο βοηθητικά κτίρια αριστερά και δεξιά της αυλής, είναι δείγμα του ρομαντικού κλασικισμού. Μετά το θάνατο της Δούκισσας, το κτίριο παραχωρήθηκε στο ελληνικό δημόσιο και από το 1930 εγκαταστάθηκε και εξακολουθεί να στεγάζεται εκεί το Βυζαντινό & Χριστιανικό Μουσείο. Η συλλογή του μουσείου περιλαμβάνει εκθέματα από την πρωτοχριστιανική περίοδο έως τη μεταβυζαντινή εποχή (4ος-19οςαι.).
Πολεμικό Μουσείο
Πολεμικό Μουσείο (Βασιλίσσης Σοφίας & Ριζάρη)
Είναι ένα από τα γνωστότερα κτίρια της πόλης των Αθηνών, λόγω του ασυνήθιστου σχήματός του, με τον πρώτο όροφο να είναι μεγαλύτερος από το ισόγειο. Χτίστηκε σε οικόπεδο που ανήκε στη Δούκισσα της Πλακεντίας και μετά το θάνατό της πουλήθηκε από τους κληρονόμους της στο ελληνικό δημόσιο. Στα χρόνια του μεσοπολέμου στο χώρο αυτό υπήρχαν στρατώνες του πυροβολικού οι οποίοι όμως καταστράφηκαν κατά το βενιζελικό κίνημα του 1935 και εγκαταλείφθηκαν οριστικά μετά τον πόλεμο.
Το Πολεμικό Μουσείο εγκαινιάστηκε το 1975 από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Τσάτσο και τον υπουργό Εθνικής Άμυνας Ευάγγελο Αβέρωφ. Είναι το πρώτο μουσείο της Αθήνας που εξοπλίστηκε με αμφιθέατρο για διαλέξεις και προβολές. Στις αίθουσές του και μέσα από τις πλούσιες συλλογές, τα αρχεία και τα εκθέματά του παρουσιάζεται η πολεμική ιστορία της Ελλάδας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Στον εξωτερικό χώρο του Μουσείου υπάρχει μία μόνιμη έκθεση πολεμικών αεροσκαφών.
Στη Λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας είναι συγκεντρωμένα και μερικά από τα πιο παλιά αλλά και σημαντικά νοσοκομεία της Αθήνας, παρόλο που η είσοδος δύο εξ αυτών («Ευαγγελισμός» και «Ν.Ι.Μ.Τ.Σ.») δεν είναι (σήμερα) επί της λεωφόρου.
Η είσοδος του Γενικού Νοσοκομείού Αθηνών «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ» βρίσκεται επί της οδού Υψηλάντου 45. Είναι ένα από τα μεγαλύτερα νοσοκομεία της Αθήνας και της Ελλάδας, χτισμένο σε χώρο που παραχωρήθηκε από τη Μονή Πετράκη και καταλαμβάνει το οικοδομικό τετράγωνο που ορίζεται από τις οδούς Γενναδίου, Πατέρα, Υψηλάντου και Μαρασλή.
Η ίδρυση του νοσοκομείου ξεκίνησε με πρωτοβουλία της Βασίλισσας Όλγας. Ο θεμέλιος λίθος για την ανέγερση του νεοκλασικού κτηρίου, σε σχέδια του Αναστάσιου Θεοφιλά, μπήκε στις 25 Μαρτίου 1881 από τον Βασιλέα Γεώργιο τον Α΄ και ακριβώς τρία χρόνια αργότερα, στις 25 Μαρτίου του 1884, έγιναν τα εγκαίνιά του. Το νοσοκομείο είχε αρχικά δύο κλινικές, παθολογική και χειρουργική, με 48 κρεβάτια. O πρώτος ασθενής ήταν ο 10χρονος μαθητής Γεώργιος Ζιζάκος, ο οποίος μπήκε στο νοσοκομείο στις 16/4/1884 και βγήκε θεραπευμένος μετά από 17 μέρες. Με την πάροδο των χρόνων το νοσοκομείο επεκτάθηκε και απέκτησε μία δύναμη 1.000 κρεβατιών, καθώς και νέες πτέρυγες με ένα μεγάλο μέρος των δαπανών να καλύπτεται από δωρεές μεγάλων ευεργετών, όπως αυτή των ομογενών της Αμερικής (πτέρυγα ΑΧΕΠΑ) καθώς και του εφοπλιστή Ιωάννη Διαμαντή Πατέρα (πτέρυγα «Ιωάννου Διαμαντή Πατέρα»). Μεταξύ των δωρητών είναι ο τότε τσάρος της Ρωσίας, Αλέξανδρος ο Β΄, ο Δρομοκαΐτης, ο Α. Συγγρός, ο Κοργιαλένιος.
Στο χώρο του νοσοκομείου στεγάστηκε και η Σχολή Αδελφών Νοσοκόμων.
Ο ιερός ναός του Νοσοκομείου, αφιερωμένος στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, θεμελιώθηκε στις 25 Μαρτίου 1912 και άρχισε να λειτουργεί το 1913. (Πηγή)
Το Νοσηλευτικό Ιδρυμα με τον τίτλο «Νοσηλευτικό Ίδρυμα του Μετοχικού Ταμείου Στρατού» (Ν.Ι.Μ.Τ.Σ.), δεσπόζει στο αριστερό τμήμα ανόδου της Λεωφ. Βασιλίσσης Σοφίας, ενώ η είσοδός του βρίσκεται επί της οδού Μονής Πετράκη 10-12. Χτίστηκε το 1941 με στόχο να παρέχει περίθαλψη στους στρατιώτες και αξιωματικούς που γύριζαν από το μέτωπο του πολέμου, αλλά και στις οικογένειες αυτών. Η λειτουργία του άρχισε τον Ιανουάριο του 1942 με δύναμη 75 κλινών και διευθυντή τον Ανώτερο Γενικό Αρχίατρο, Κυριακό Ιωάννη. Σήμερα το Ν.Ι.Μ.Τ.Σ. διαθέτει 405 κλίνες και έχει πάρει την τελική του μορφή μετά τις αναγκαίες προεκτάσεις και προσθήκες, λόγω των μεγάλων απαιτήσεων και πολλών ασθενών. (Πηγή)
Αιγινήτειο Νοσοκομείο
Το Νοσοκομείο «Αιγινήτειο» βρίσκεται επί της Λεωφ. Βασιλίσσης Σοφίας 74. Το διώροφο νεοκλασικό χτίστηκε μεταξύ των ετών 1900 και 1905, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Α. Μεταξά με το κληροδότημα του καθηγητή της ιατρικής Διονυσίου Αιγινίτη και της συζύγου του Ελένης. Αρχικά στέγαζε την έδρα της Νευροψυχιατρικής και αργότερα, μετά τον διαχωρισμό των δύο εδρών (1963), την έδρα της Νευρολογίας και της Ψυχιατρικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ). (Πηγή: http://www.aiginiteio.gr/)
Αρεταίειο Νοσοκομείο
Το Νοσοκομείο «Αρεταίειο» βρίσκεται επί της Λεωφ. Βασιλίσης Σοφίας 76 και είναι το πρώτο πανεπιστημιακό νοσοκομείο που έγινε στην Ελλάδα. Το διώροφο νεοκλασικό χτίστηκε μεταξύ των ετών 1896-1898, σε σχέδια των αρχιτεκτόνων Ηλία Αγγελόπουλου και Ιωάννη Ιωάννου, με κληροδότημα που άφησε ο καθηγητής της χειρουργικής Θεόδωρος Κωνσταντινίδης-Αρεταίος στο Πανεπιστήμιο Αθηνών για τη δημιουργία χειρουργικής κλινικής. Αρχικά, λειτούργησε μόνο ως χειρουργική κλινική, με διευθυντή τον καθηγητή Σπύρο Μαγγίνα.
Το 1922, εγκαταστάθηκε εκεί η νεο-ιδρυθείσα αυτοτελής Έδρα Γυναικολογίας με πρώτο διευθυντή της Γυναικολογικής Κλινικής τον καθηγητή Κ. Λογοθετόπουλο, στον οποίο οφείλει το όνομά της η νέα πτέρυγα που νοσοκομείου που οικοδομήθηκε το 1926.
Από το 1937 εγκαταστάθηκε εκεί η Έδρα τη Ακτινολογίας και το 1991 ιδρύθηκε η Πανεπιστημιακή Αναισθησιολογική Μονάδα. Στο Αρεταίειο Νοσοκομείο πέθανε στις 8 Νοεμβρίου του 1920 ο Άγιος Νεκτάριος και το δωμάτιο στο οποίο νοσηλεύτηκε έχει μετατραπεί σε ένα μικρό ναό στο δεύτερο όροφο του νοσοκομείου. Το Αιγινήτειο και το Αρεταίειο ανήκουν στο Υπουργείο Παιδείας.
Γ.Ν.Αλεξάνδρα
Το Νοσοκομείο «Αλεξάνδρα» βρίσκεται επί της Λεωφ. Βασιλίσσης Σοφίας 80. Οφείλει το όνομά του στην Πριγκίπισσα Αλεξάνδρα, Δούκισσα της Ρωσίας, κόρη του Βασιλέως Γεωργίου Α΄, η οποία πέθανε από εκλαμψία κατά το δεύτερο τοκετό. Χτίστηκε σε οικόπεδο που είχε αγοραστεί το 1898 δίπλα στο Αρεταίειο Νοσοκομείο και είχε μεταβιβαστεί στην πλήρη κυριότητα του Πανεπιστημίου, για την ίδρυση Μαιευτηρίου. Θεμελιώθηκε το 1937 και οι εργασίες ολοκληρώθηκαν το 1954. (Πηγή: http://www.hosp-alexandra.gr/)
Ιπποκράτειον Γενικόν Νοσοκομείον
Το Ιπποκράτειον Γενικόν Νοσοκομείον βρίσκεται επί της Λεωφ. Βασιλίσσης Σοφίας 114. Νεοκλασικό κτίριο της δεκαετίας του 1880 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Δημητρίου Καλλία, με δωρεά του Γρηγορίου Μαρασλή το οποίο αρχικά προοριζότανε να στεγάσει μία εμπορική σχολή. Μέχρι το 1912, στο κτίριο στεγάστηκε το Μαράσλειο Χημείο. Από το 1912 μέχρι το 1922 χρησιμοποιήθηκε σαν στρατιωτικό νοσοκομείο και από το 1922 έως το 1935 στέγασε το Νοσοκομείο Προσφύγων Αθηνών, με πολλούς ιατρούς από την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη και το οποίο με διάταγμα της 21ης Ιουλίου 1935 μετονομάστηκε σε «Ιπποκράτειον Γενικόν Νοσοκομείον».
Από την ίδρυσή του έως τις μέρες μας το Ιπποκράτειο έχει υπάρξει πρωτοπόρο σε πολλούς σημαντικούς τομείς της περίθαλψης όπως αιμοδοσία, αιμοληψία, καρδιολογία. Η ανέγερση του 8ώροφου κτιρίου στο οποίο επεκτάθηκε από το 1966 το νοσοκομείο, αλλοίωσε κατά πολύ την αισθητική του παλαιού κτιρίου. Το εκκλησάκι του Ιδρύματος θεμελιώθηκε το 1958 και είναι αφιερωμένο στον Έλληνα Απόστολο και Ευαγγελιστή Λουκά, τον Ιατρό. Ο Ναός πανηγυρίζει στην εορτή του Αγ. Λουκά (18η Οκτωβρίου) και της Αγ. Ξένης (24 Ιανουαρίου). (Πηγή: http://www.hippocratio.gr)
24°
