Σίφνος: Ένας τόπος που γίνεται λατρεία από την πρώτη στιγμή

Γιατί η Σίφνος; Γιατί, όταν άνοιξε το τσικάλι, σαν γνήσιο μαγικό λυχνάρι, ξεπήδησαν, αβίαστα, απ’ τα ζεστά τα σωθικά του, φουριόζες, οι Σιφνιές! Κι ένιωσα τις ανάσες τους πάνω μου. Με αγκάλιασαν στοργικά. Μου ψιθύρισαν τα ανείπωτα. Με φίλεψαν αγκαλιές. 

Οι μυρωδιές κι η γεύση της Σιφνέικης ρεβιθάδας ζωντάνεψαν γυναικείες φιγούρες, που βάλθηκαν να μου μιλούν για τον τόπο τους όσο έβαζαν τα γεννήματα της γης, Σαββατόβραδο, στο τσικάλι. «Θα μείνει με τις ώρες το Κυριακάτικο φαΐ, να τεμπελιάσει στον ξυλόφουρνο» μου έλεγαν. 

Άκουσα κουβέντες από γιαγιάδες, μάνες, θείες, θυγατέρες που ήθελαν να πάνε με την ησυχία τους στην εκκλησιά να προσευχηθούν για εκείνα που έκαναν τις καρδιές να φτερουγίζουν. Το νησί έχει πάνω από διακόσιες τριάντα εκκλησίες. Μικρά ξωκλήσια, σκαρφαλωμένα πάνω σε βράχια, τα μάτια της Παναγίας πάνω μας. 

Κάθισα κι έγραψα στο πεζούλι της Χρυσοπηγής όλα όσα ένιωσα για ένα τόπο που ήταν λατρεία από την πρώτη στιγμή. Έψαξα ανθρώπους ντόπιους και ξένους να μου πουν γιατί την αγαπούν. 

Όταν μου είπαν ότι η Σίφνος έχει γυναίκα δήμαρχο ευχαριστήθηκα, μια γυναίκα σε θέση εξουσίας. Η Μαρία Ναδάλη, δήμαρχος Σίφνου, που σπούδασε Φιλοσοφική στα Γιάννενα, μου μιλάει με θέρμη για τον τόπο της και για τα πεντακόσια παιδιά που ζουν μόνιμα στη Σίφνο. Νέα ζευγάρια μένουν στο νησί, νέα ζευγάρια επιστρέφουν στο νησί. Ο τόπος έχει ανάγκες, και κυρίως γιατρούς, ας δοθούν κίνητρα σε νέους γιατρούς να μείνουν στο νησί, και σπίτια για να μείνουν καθηγητές και δάσκαλοι, να μη ζουν με την αγωνία της νέας τουριστικής περιόδου. Μου λέει για το φεστιβάλ γαστρονομίας, για το μεγάλο κυκλαδίτικο τραπέζι που στήνεται στον Αρτεμώνα κάθε Σεπτέμβρη, αντιπρόσωποι καταφτάνουν από όλες τις Κυκλάδες.* 

«Η ρεβιθάδα, Νεκταρία, είναι ένα κεφάλαιο της ιστορίας του νησιού. Παλιά υπήρχε μεγάλη παραγωγή ρεβιθιών, και κάλυπτε τις ανάγκες του τόπου. Αλλού φτιάχνουν κρέας την Κυριακή, εμείς φτιάχνουμε ρεβίθια! Το Πάσχα στη Σίφνο φτιάχνουμε το μαστέλο, που έχει πάρει το όνομά του από το σκεύος που μαγειρευόταν, η νοστιμιά οφείλεται στον ξυλόφουρνο που ψήνεται, και στην ποιότητα του ντόπιου κρέατος. Ντόπιο προϊόν κι η μανούρα, ένα τυρί γυλωμένο (γύλι, το κατακάθι του κρασιού) και το βουτάνε μέσα, δίνοντας μια ιδιαίτερη γεύση».

Η πρωτεύουσα της Σίφνου, η Απολλωνία, απλωμένη πάνω σε τρεις λόφους, στο κέντρο του νησιού, είναι αφιερωμένη στον Χρυσοκόμη Απόλλωνα, θεό της μουσικής. Περπατάω στο Στενό, σε φρεσκοβαμμένα σοκάκια, μπαίνω βγαίνω σε απίστευτης ομορφιάς εκκλησίες, χαζεύω στα μαγαζιά, στα εστιατόρια που όπου κι αν αποφασίσεις να φας, θα είναι μια χαρά. Το νησί έχει παράδοση, είναι ο γενέθλιος τόπος του Νικόλαου Τσελεμεντέ. 

Φως, αυτό με συνεπαίρνει στο νησί. Κι ο επουλωτικός αέρας του. Κλείνει πληγές. Αλαφρώνει την ψυχή. Ο Αρτεμώνας πήρε το όνομά του από τη θεά Άρτεμις, υπήρχε χώρος λατρείας της Εκβατήριας Άρτεμις. Θαυμάσαμε τα παλιά αρχοντικά που μαρτυρούν μέρες δόξας και ευμάρειας, γευτήκαμε παραδοσιακά γλυκά σε ζαχαροπλαστεία με ένα αιώνα ζωής. Αμυγδαλωτά, παστέλια, μπουρέκια και φρέσκο παγωτό. Κι οι εκκλησίες, σπάνιας ομορφιάς, ατελείωτες κι εδώ. Η Παναγιά της Άμμου, η Παναγιά η Μοναχή, η Παναγιά της Κόγχης, η Παναγιά του Μπαλί. Κι ύστερα η Bella Vista, με την ωραιότερη θέα του νησιού. 

Η αρχιτεκτονική είναι λιτή, χωρίς πολλά φτιασίδια, δίχως φασαρία. Ξεκουράζει νου και ψυχή. Το νησί παρόλο τον κόσμο που φιλοξενεί έχει μια ησυχία, μια τάξη. 

Συμβουλές για το πού θα πάμε για μπάνιο μας έδινε καθημερινά η φίλη μας Michaela Rafalias, αυστριακής καταγωγής, που μένει στο νησί το καλοκαίρι. Κι είναι άλλο ένα σημάδι, όταν έβλεπα πόσοι πολλοί άνθρωποι έκαναν τη Σίφνο, τον δικό τους τόπο, κι όλοι επιστρέφουν με ευλάβεια κάθε χρόνο. 

Στη θάλασσα, ψάχναμε λίγο χώρο κάτω από τα αρμυρίκια, κι ύστερα η πετσέτα κατάχαμα, ένα καλό βιβλίο και ζήτω το ελληνικό καλοκαίρι! Κολυμπήσαμε στο Βαθύ, στη Φασολού, δυο φορές στη Λαζάρου, και στον Πλατύ Γιαλό, αλλά εκεί που είπα θα ξανάρθω ήταν στη Χρυσοπηγή. 

Το νησί το ερωτεύτηκα ξανά και ξανά. Εκεί που αποθεώνεται η ματιά, που σου κόβεται η ανάσα ήταν στο Κάστρο, ένας οικισμός χτισμένος πάνω στην αρχαία ακρόπολη της Σίφνου. Ένας απότομος βράχος που πάνω του η ζωή μετρά αιώνες. Ένα μεσαιωνικό οχυρό. Ένα βενετσιάνικο οχυρό. Περπατήσαμε περιμετρικά, αγναντέψαμε την εκκλησιά των Εφτά Μαρτύρων, σκαρφαλωμένη σε ένα βράχο. Ολόλευκη κι με ένα γαλάζιο τρούλο. Οι Κυκλάδες και το μεγαλείο τους. Καθώς προχωρούσα στα σκαλοπάτια για να φτάσω στο ξωκλήσι, χάζευα τους θαρραλέους κολυμβητές που έπεφταν από τα βράχια στα αφρώδη κύματα του Αιγαίου, με το θάρρος και το θράσος που σου δίνουν τα είκοσι χρόνια που κουβαλάς στην πλάτη. 

Στο Κάστρο περπάτησα σε στενά πλακόστρωτα σοκάκια, σε πεζούλια και στοές, λότζιες. Έξι μεσαιωνικές θολωτές λότζιες. Και τα λευκά του σπίτια κολλημένα το ένα στο άλλο, με λίγα παράθυρα, σαν πολεμίστρες. Κι εκεί σε μια από τις λότζιες ήπιαμε κρασί στην υγεία της απόλυτης ομορφιάς κι αγναντέψαμε το πέλαγο και την Αντίπαρο απέναντι, και τα Σεράλια, τούρκικη λέξη, που σημαίνει «παλάτια». Ενενήντα οχτώ σκαλοπάτια χωρίζουν τα Σεράλια από το Κάστρο, και την Καντίνα, το εστιατόριο που όσο κι αν προσπάθησα τραπέζι δεν βρήκα, δυο μήνες πριν πρέπει να κλείσετε μου είπε ο ευγενικός κύριος στο τηλέφωνο, εντάξει λοιπόν ας μείνει και κάτι να προσμένω. 

Ο φίλος μου, ο Γιάννης Ραφαλιάς, που μου μιλάει από τη Βιέννη για τον τόπο του με καμάρι, μου είπε να πάω στον Αντώνη Καλογήρου. Sifnos Stoneware**. Τέταρτης γενιάς αγγειοπλάστης. Νέος. Ανάμεσα σε άφτιαχτα σκεύη, και με τις μηχανές του εργαστηρίου να δουλεύουν, μου είπε την ιστορία του. 

«Τη δεκαετία του ’20 η οικογένειά μου έφυγε από το νησί, όπως άλλωστε και πολλοί άλλοι αγγειοπλάστες και εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα, στο Μαρούσι επί της Κηφισίας. Το Μαρούσι δεν είχε μόνο κοίτασμα πηλού, είχε και νερό. Η Αθήνα δεν είχε κεντρική υδροδότηση. Είναι γνωστό, από τον Σπύρο Λούη, ότι μετέφεραν το νερό από το Μαρούσι στην Αθήνα με τις πήλινες στάμνες, πολλές από αυτές έσπαγαν στη μεταφορά, με αποτέλεσμα να υπάρχει μεγάλη ζήτηση. Άνθιζαν τα εργαστήρια αγγειοπλαστικής, ώσπου ξαφνικά όλα φάνηκαν να τελειώνουν με την εμφάνιση της κεντρικής υδροδότησης. Ύστερα ήρθε και το πλαστικό, ένα νέο υλικό, άρεσε κι ο πηλός παραμερίστηκε, η αδικία αποκαταστάθηκε εν μέρη με τα χρόνια. 

»Στο Μαρούσι έμαθε κι ο πατέρας μου την τέχνη. Έκαναν ένα μεγάλο εργαστήρι, ήταν ανήσυχο πνεύμα κι έφυγε για την Αμερική, όπου άνοιξε εργαστήρι αγγειοπλαστικής, στη συνέχεια δυο εργοστάσια κι εφάρμοσε την τεχνική που έμαθε και σε εμένα stonewear, έφυγε από τον κόκκινο πηλό. Είναι ένα διαφορετικό είδος πηλού το οποίο μοιάζει με την πορσελάνη, είναι υαλοποιημένος πηλός, πιο ανθεκτικός, λίγο πιο βαρύς, δεν ξεφλουδίζει εύκολα. Η αγγειοπλαστική είναι η ζωή μας, η ιστορία της οικογένειάς μου. Σπούδαζα μηχανολόγος μηχανικός στην Αγγλία, αλλά ήξερα μέσα μου από καιρό ότι ήθελα να γίνω αγγειοπλάστης. Τελείωσα τη σχολή κι είπα στον πατέρα μου θέλω να με μάθεις την τέχνη. Με έμαθε τα πάντα, χρώματα, υαλώματα, καλούπια και το 2006 στέριωσα στη Σίφνο. 

»Η πιο ωραία στιγμή είναι στο καμίνι. Χυτεύω τον πηλό στο καλούπι, κάνει τοίχωμα γιατί απορροφάει ο γύψος νερό από τον πηλό. Μόλις στεγνώσει καλά λειάνουμε τα σκεύη, τα σφουγγαρίζουμε, βάζω το χρώμα, ψήνουμε στους 1260 βαθμούς, θέλει μια μέρα να κρυώσει. Μου αρέσουν τα κρυσταλλικά υαλώματα, μια ειδική τεχνική, κρύσταλλα που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια του ψησίματος, όσο ψήνεις τόσο μεγαλώνουν, κουνιούνται μέσα στο υάλωμα, δεν ξέρεις ποτέ τι θα βγει. Περιμένεις. Κάναμε πολλούς πειραματισμούς, το καταφέραμε και με τον καιρό γινόμαστε καλύτεροι. Έφευγαν οι αγγειοπλάστες από τη Σίφνο και πήγαιναν σε άλλο τόπο. Τότε ήταν πενήντα τεχνίτες». 

Η Σίφνος δεν είναι μόνο θάλασσα. Έχει πεζοπορίες μαγικές. Ένα μονοπάτι ξεκινάει από την Παναγία την Χρυσοπηγή και καταλήγει στον Φάρο, ένα άλλο στον Προφήτη Ηλία, το ψηλότερο σημείο του νησιού, άλλο στον Αï Στάθη, από τον Πλατύ Γιαλό στη Φικιάδα. Πας περπατώντας αλλά και με άλογα που είναι καλύτερο. Το Sifnos Horseriding ήταν μια ιδέα που ξεκίνησε από τη μεγάλη αγάπη του Γιάννη για τα άλογα. Έκανε βόλτα τη δεκάχρονη Γρηγορία μας, κι εντυπωσιαστήκαμε! Η αγάπη του για τη Σίφνο μεγάλη, μιλάει για τη δουλειά του, για τα άλογα! «Θέλουμε να δώσουμε την ευκαιρία στον κόσμο και κυρίως στα παιδιά να γνωρίσει τα άλογα από κοντά και να εξοικειωθεί μαζί τους!»

Θα σας αφήσω με το ηλιοβασίλεμα στις Καμάρες. Εκεί που παίρνει φωτιά ο ουρανός.

* Φεστιβάλ Κυκλαδικής Γαστρονομίας «Νικόλαος Τσελεμεντές», 14-16 Σεπτεμβρίου 2023, είναι μια διοργάνωση του πολιτιστικού συλλόγου Σίφνου σε συνεργασία με την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και τον Δήμο Σίφνου. Κάθε κυκλαδίτικο νησί έχει ένα περίπτερο, στην κεντρική πλατεία του Αρτεμώνα, όπου παρουσιάζει γεύσεις του τόπου. 
**Sifnos Stoneware.com, Αγία Αννα, Αρτεμώνας, 84003-Σίφνος