Το 1956 ο Βασίλης Βασιλικός περιέγραψε μοναδικά τι νιώθει ο Θεσσαλονικιός για τη ΔΕΘ όταν τελειώνει

«Κάθε βράδυ μέσα κι έξω από την Έκθεση, υπήρχε ένας τρόπος που μπορούσε κανείς να διασκεδάσει. Και για τους ανθρώπους της πόλης μας η παρένθεση αυτή ήταν δώρο θεικό. Μέσα στην Έκθεση ζούσαν τη γλυκιά αυταπάτη ότι βρίσκονταν σε μια άλλη πολιτεία, όπου όλα ήταν πιο έντονα και πιο φανταχτερά, ο κόσμος πιο εύθυμος κι ο ουρανός με τα πυροτεχνήματα έμοιαζε με έναν εξωτικό κόλπο. Η Έκθεση σήμαινε για όλους μας μια ανέξοδη φυγή από τη ρουτίνα της καθημερινής ζωής, ένα ξεγέλασμα από την αθυμία της καταχνιάς, ήταν μια καρδιά που χτυπούσε μέσα στην πόλη μας, χαρίζοντας στις αρτηρίες των δρόμων καινούργιο ανθρώπινο αίμα, ένα μικρό κράτος εν κράτει, μια μεγάλη έγχρωμη πεταλούδα βραχύβια, ένα λουλούδι από αυτά που βλασταίνουν στη Νότια Αφρική μέσα στην πένθιμη επίπλωση του φθινοπώρου. Γι’ αυτό και όταν η Έκθεση έκλεινε τις πύλες της, ξυπνούσαμε από ένα ιριδόχρωμο όνειρο για να βρεθούμε πάλι αντιμέτωποι με τους γκρίζους και άχαρους τοίχους της κάμαράς μας».

Το 1956 ο Βασίλης Βασιλικός έγραψε τα Θύματα Ειρήνης. Ήταν το δεύτερο βιβλίο του, ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης με πρωταγωνιστές επτά αγόρια στη Θεσσαλονίκη των αρχών του ’50. Αγόρια που αναζητούν το διαβατήριό τους για μια ζωή ευέξαπτη και έντονη, πεπεισμένα ότι η Θεσσαλονίκη είναι μικρή για να τους την προσφέρει. Ο Βασιλικός την περιγράφει σαγηνευτική και αγαπησιάρα παρόλο το παράφορα μικρό της μέγεθος κι ας φαντάζει δόκανο για αρκετούς από την παρέα. Παρά την ομορφιά και τη γλύκα της, οι δυστοκίες της ματώνουν την καρδιά, η Εγνατία και τα πέριξ της μπορεί να συναρπάζουν και να αποπλανούν με τον ερωτισμό τους, μα δεν μπορούν να κατευνάσουν την αίσθηση των αγοριών πως μια καλύτερη ζωή τους περιμένει, αρκεί να ακολουθήσουν το ένστικτο φυγής που τους τσιγλάει. Με γραφή συναρπαστική, απόλυτα ψυχογραφική, γραφή που αρμολογεί ενδοσκοπικά το πορτρέτο των ανήσυχων της γενιάς του, ο Βασιλικός πέτυχε να παραδώσει σελίδες από αυτές που, οπότε το φέρνει η κουβέντα για βιβλία που πρέπει να διαβάσει κανείς για να πάρει μια μυρωδιά τι πάει να πει Θεσσαλονίκη έξω από τα κλισέ, το συστήνω ανεπιφύλακτα. Και ειδικά τέτοιες μέρες και νύχτες καταμεσής της Διεθνούς Έκθεσης.

Καθώς όμως το πανηγύρι μετρά ανάποδα, είπα να σαμπλάρω μελάνια από τα Θύματα Ειρήνης που έχουν να κάνουν με αυτήν την πικρή αίσθηση του τέλους της γιορτής: «Τώρα, όταν περνούσαμε έξω από την Έκθεση, άλλοτε εστία και πηγή της χαράς μας, βλέπαμε πάνω της αντικατοπρισμένο τον δικό μας θάνατο. Η Έκθεση, έρημη, βουβή, με τα στητά της περίπτερα που θύμιζαν μαυσωλεία, έμοιαζε με παγώνι που του πέσαν τα φτερά. Χωρίς το πολύβουο ανθρωπολόι, ήταν μια τρύπια κυψέλη. Και όπως ούτε φωτεινά διαδήματα, ούτε πυροτεχνήματα τη στόλιζαν τις νύχτες, έμενε σαν μια σταματημένη μηχανή πελώριου ρολογιού που του έκλεψαν όλα τα ρουμπίνια. Και τώρα πότε - πότε την πλησιάζαμε όπως φέρνουμε στα αυτιά μας ένα άδειο κοχύλι για να ακούσουμε τη θολή ιαχή της θάλασσας και τα σβησμένα τραγούδια των Σειρήνων».

Από τη δεκαετία του’50, όταν γράφτηκε το βιβλίο του Βασιλικού, ως τις μέρες μας όλα έχουν αλλάξει. Το τέλος της ΔΕΘ τότε, μαζί με τις πρώτες βροχές και τους αέρηδες προλόγους του χειμώνα, όντως επέτεινε τη στενάχωρη αίσθηση ότι η Θεσσαλονίκη ξανακλείνεται στο καβούκι της μικρής, θλιβερής επαρχίας. Σήμερα καμιά σχέση: η πόλη θέριεψε και στη μητρόπολη μετά την Έκθεση έρχονται τα Φεστιβάλ Reworks, Δημήτρια και Διεθνούς Κινηματογράφου, ενώ στην Επανωμή μπορείς να κολυμπάς μέχρι και πολύ μετά από την οκτωβριανή λιτανεία του Αγίου Δημητρίου…