Κάθε πρωί ξυπνάω με έναν άλλο σκοπό στο μυαλό μου. Ένα τραγούδι, συνήθως παλιό: εικοσαετίας, τεσσαρακονταετίας, κάτι τέτοιο. Συχνά, είναι του Σαββόπουλου. Όχι μόνο επειδή τον αγαπώ, αλλά επειδή —εδώ που τα λέμε— δεν ξέρω πολλά τραγούδια, ενώ τα δικά του τα είχα μάθει όλα κάποτε, και μάλιστα σε επίπεδο ερμηνείας ενώπιον κοινού. (Αν και δεν ξέρω να τραγουδάω καθόλου, είμαι τραγικός. Μεγάλη ιστορία. Είμαι γενικά περίεργος άνθρωπος, άμουσος, δεν έχω αγοράσει ποτέ μου δίσκο, δεν είχα κασέτες, δεν άκουσα ποτέ μου τον Γιάννη Πετρίδη, πιτσιρικάς δεν είχα άποψη για το ντιμπέιτ «Beatles vs Rolling Stones» κλπ. κλπ. Τι να πεις). Εντάξει, ξέρω και μερικά κομμάτια της Ντέμπι Χάρι.
Άλλες φορές αυτό το earworm είναι ένα λαϊκό τραγούδι, κάποιες ένα σκυλάδικο, κάποιες κάποιο άλλο. Μου έχει κολλήσει μέχρι και απολυτίκιο. Και όλα της Μεγάλης Εβδομάδας, αν και έξω ήταν καλοκαίρι, Αύγουστος. Τι να πεις. Σε κάθε περίπτωση, ψιθυρίζω το σκουληκοτράγουδο μέχρι να φτιάξω καφέ, ή όσο είμαι έξω με τα σκυλάκια μας. Είναι πολύ περίεργο πράγμα, και μακάρι να σταματούσε κάποια φορά. Ποιος θέλει ένα ακάλεστο τραγούδι στο μυαλό του, να σέρνεται μέσα στο κεφάλι του; Κανείς. Είναι τρέλα, δεν είναι;
Το «Μεγιεμελέ», π.χ., ένα τραγικό πράγμα από την αρχή ώς το τέλος, μια απόλυτη παράνοια, ένα μνημείο κακογουστιάς, άρα μεγάλο σουξέ στον καιρό του, μου κολλάει συχνά — και τώρα, ω της φρίκης, θα κολλήσει και σε εσάς:
Ποιος ήλιος εξεπρόβαλε (Μεγιεμελέ, Μεγιεμελέ),
ποιος ξέρει για πού το ’βαλε – πού πάει καλέ, πού πάει καλέ;
Δεν είναι ήλιος μόνο είναι – η Τζεμιλέ, η Τζεμιλέ
που ’χει διψάσει για φιλιά – μα δεν το λέει, μα δεν το λέει.
Αν ήταν ήλιος και φεγγάρι (Μεγιεμελέ, Μεγιεμελέ)
το νου δεν θα μου είχε πάρει – η Τζεμιλέ, η Τζεμιλέ.
Γι’ αυτή την όμορφη γυναίκα (Μεγιεμελέ, Μεγιεμελέ)
λιώνουμ’ εγώ και άλλοι δέκα (Μεγιεμελέ, Μεγιεμελέ).
Δεν είναι μόνο τα τραγούδια που τρυπώνουν από το πουθενά στο μυαλό σου και μένουν εκεί για ώρα. Το πρωί έχει κι άλλα προβλήματα. Το πιο γνωστό, και πιο κοινό, είναι το πλάκωμα. Εκείνο το βαρύ πλάκωμα που σου σφίγγει το στήθος σαν χέρι μαϊμούς.
Δεν ξέρω ποιες είναι οι βασικές διαφορές των ανθρώπων από τα ζώα, τι μας ξεχωρίζει δηλαδή, τι μας κάνει και διαφέρουμε, αλλά ξέρω πως μόνο εμείς το έχουμε αυτό. Δεν υπάρχει ζώο που να ξυπνά, να πηγαίνει στην κουζίνα, ή στην τουαλέτα, ή να φεύγει για τη δουλειά, με εκείνο το σκληρό χέρι να του έχει μαγκώσει την καρδιά.
Αλλά είναι και το άλλο: συχνά, δεν ξέρουμε τον λόγο που μας συμβαίνει αυτό το πράγμα.
Ναι, αν έχουμε να αντιμετωπίσουμε ένα πένθος, μια απώλεια, έναν χωρισμό, ένα μεγάλο προσωπικό πρόβλημα — ναι: ο λόγος για το πρωινό πλάκωμα στο στήθος είναι πιθανόν αυτός. Αλλά τις περισσότερες φορές (ναι: τις περισσότερες, τις 9 απ’ τις 10 και βάλε) δεν μας απασχολεί ένα τέτοιο μείζον πρόβλημα. Και έτσι προχωράμε στον δρόμο, ή κοιτιόμαστε στον καθρέφτη να πλύνουμε τα δόντια μας, χωρίς να ξέρουμε γιατί υποφέρουμε. Είναι η μοίρα μας αυτή; σκεφτόμαστε. Έτσι πάει; Έτσι συμβαίνει και με τους υπόλοιπους ανθρώπους;
Αλλά βέβαια δεν είναι κανείς εκεί για να μας απαντήσει.
Δεν χρειάζεται να έχεις κάποιο μεγάλο πρόβλημα για να νιώθεις αυτό το βαρύ πλάκωμα κάθε πρωί. Αρκεί που ζεις, αρκεί που υπάρχεις, αρκεί που είναι πρωί και είσαι κι εσύ εκεί.
Εξ ου και, κάποιες φορές, όλοι μας παίζουμε ένα παιχνίδι για να δούμε τι μας φταίει: κάνουμε μια γρήγορη αξιολόγηση των γνωστών προβλημάτων μας. Είναι άραγε οικονομικοί οι λόγοι που νιώθουμε έτσι; Είναι λόγοι καρδιάς; Είναι λόγοι υγείας; Είναι οπαδικοί; Αν αφαιρούμε από τη λίστα μας έναν-έναν όλους αυτούς τους λόγους («Όχι, δεν είναι οικονομικοί, πάντα ήμουν φτωχός», «Μπα, είμαι μόνος έτσι κι αλλιώς», «Μπα, είμαι σχετικά γερός-δυνατός, χτύπα ξύλο», «Μπα, έτσι κι αλλιώς πάντα χάνουμε στα χασομέρια»), με αποτέλεσμα να μας μένουν κάτι αστείοι λόγοι, της πεντάρας, διαπιστώνουμε το εξής: δεν χρειάζεται να έχεις κάποιο μεγάλο πρόβλημα για να νιώθεις αυτό το βαρύ πλάκωμα κάθε πρωί. Αρκεί που ζεις, αρκεί που υπάρχεις, αρκεί που είναι πρωί και είσαι κι εσύ εκεί.
Έτσι πάνε αυτά.
* * *
ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ ΜΗΔΕΝ
Διάβασα κάπου ότι ενσυναίσθηση είναι «η μικροσκοπική θαυματουργή γέφυρα μεταξύ μιας ανθρώπινης καρδιάς και μιας άλλης, αυτή που μας επιτρέπει να παρηγορήσουμε ένα παιδί που κλαίει, να μοιραστούμε τη χαρά ενός φίλου, να μην πάρουμε τη θέση ενός άλλου στο σούπερ-μάρκετ».
Με καλύπτει ο ορισμός, όπως και κάθε άλλος παρόμοιος. Και προσθέτω μόνο πως η ανθρωπότητα χωρίζεται σε αυτούς που πιστεύουν ότι η ενσυναίσθηση είναι κάτι σαν το παραπάνω, ή εν πάση περιπτώσει εκείνη η ανθρώπινη ικανότητα που μας χωρίζει από τους τραμπικούς πουτινολάτρες, και στους τραμπικούς πουτινολάτρες. Γιατί είναι ακριβώς μέσω της ενσυναίσθησης που κατανοούμε ότι (και) οι άλλοι άνθρωποι έχουν συναισθήματα, ανάγκες, φόβους, και ζωή. Και αυτό είναι το ΜΟΝΟ που έχει σημασία. Όλα τα άλλα είναι σκύβαλα.
Κι αν βρείτε μια αντίφαση στα παραπάνω, ναι, καλώς τη βλέπετε: δεν κάνω καθόλου χαρούλες με τους τραμπικούς πουτινολάτρες. Ενσυναίσθηση μηδέν.
* * *
ΑΠΟΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
Όποτε μα όποτε πέφτει στην αντίληψή σας μια ΚΑΛΑ συντονισμένη προσπάθεια να διασπαστεί η κοινωνία σε κάποια ευρωπαϊκή χώρα, πάνω σε θέματα ηθικής, υγείας, πίστης και λοιπά τέτοια ευαίσθητα ζητήματα, να θυμάστε πως στη Ρωσία υπάρχει ολόκληρος διαδικτυακός ΣΤΡΑΤΟΣ από τρολ που ίσως να κρύβεται από πίσω, καθώς αυτοί οι καλά εκπαιδευμένοι άνθρωποι κάνουν ΑΚΡΙΒΩΣ αυτή τη δουλειά: βάζουν φιτίλια, ανάβουν φωτιές, και μετά τις αφήνουν να λαμπαδιάζουν από μόνες τους. Γιατί, όπως και στους κανονικούς εμπρησμούς, άπαξ και λαμπαδιάσει μια τέτοια φωτιά, δεν χρειάζεται συντήρηση από τον εμπρηστή — αρκούν ο άνεμος και τα εύφλεκτα υλικά που είναι σωρευμένα εκεί.
Δεν θα βαρεθώ να το λέω. Οι περισσότερες τέτοιες σελίδες στο Facebook δεν είναι απλώς παραπλανητικές, δεν πάνε να βγάλουν ντε και καλά πέντε δεκάρες από τον αδιανόητα πολύ κόσμο που μαζεύουν: είναι σκέτες διανοητικές παγίδες για αφελείς, άντρα όπου κανείς μπαίνει με τη θέλησή του και αυτοπαγιδεύεται, όχι απλώς για να χάνει τις ώρες του και να κουρκουτιάνει κι άλλο το μυαλό του, αλλά για να γίνει πιόνι ενός μόνο τύποις ακήρυχτου πολέμου στις ΑΞΙΕΣ της Δύσης και στην ίδια την ύπαρξή της.
Η Ρωσία δεν παρεμβαίνει μόνο μια φορά στα τόσα χρόνια σε κρίσιμες ευρωπαϊκές εκλογικές αναμετρήσεις (άσε δε τις προηγούμενες αμερικανικές). Το κάνει ΚΑΘΕ ΜΕΡΑ με πολλούς τρόπους, ένας από τους οποίους είναι και πολλά τέτοια «διαλυτικά» γκρουπάκια αδιανόητα χαμηλού επιπέδου, πολλές από αυτές τις σελιδούλες με τις σάχλες, τα δελφινάκια και τις καλημέρες, τα ψευδοανέκδοτα και τις «σοφές» ρήσεις, που άλλο σκοπό δεν έχουν παρά να μαζεύουν κόσμο: τους αφελείς, τους ευεπίφορους και τους μόνους (αλλά και ένα σωρό bot επίσης: οι μισοί λογαριασμοί εκεί μέσα είναι αγορασμένοι με το κιλό). Γκρουπ και σελίδες όπου μπορεί κανείς —εγώ, εσύ, οποιοσδήποτε— να αισθανθεί ισάξιος με τους άλλους και να περνά κάποια ώρα διασκεδάζοντας, μα που, χωρίς μισή εξαίρεση, είναι βαθιά εθνικιστικά, είναι σκοταδόψυχα, είναι ομοφοβικά, μισογύνικα, «μάτσο» και χυδαία — αλλά που ΚΥΡΙΩΣ είναι ΕΚΕΙ, εκεί, περιμένοντας την κατάλληλη στιγμή για να επιτεθούν χρησιμοποιώντας τους αφελείς εθελοντές που έμπλεξαν στα δίχτυα τους σαν μάζα.
Η Ρωσία ζει και αναπνέει για να αποσταθεροποιεί την Ευρώπη, για να ποτίζει τα αντι-ευρωπαϊκά «κινήματα» και για να συντηρεί τέτοιου τύπου ενδοκοινωνικές διενέξεις, διενέξεις που ΕΝΤΕΛΩΣ ΠΑΡΑΠΛΑΝΗΤΙΚΑ δείχνουν πως το ευρωπαϊκό Όραμα σβήνει.
Ε δεν σβήνει, ούτε θα σβήσει.
[Αυτά τα γράφαμε τον Αύγουστο του 2020, με αφορμή τις κατευθυνόμενες (α, ναι, από τη Ρωσία) αντιδράσεις στα μέτρα προστασίας από τον κορονοϊό (πράγματα που έχουν ήδη ξεχαστεί σχεδόν από τους πάντες), και μας αρέσει να τα επαναλαμβάνουμε μια στο τόσο].
Ένα από τα πιο βασικά μυθιστορήματα της Σόνταγκ, χαρακτηριστικό του ύφους της και του τρόπου με τον οποίο προσέγγιζε την ιστορία. Μια συναρπαστική ιστορία, με πρωταγωνιστές υπαρκτά ιστορικά πρόσωπα (ο Λόρδος Χάμιλτον, η σύζυγός του Έμα Χάμιλτον, ο εραστής της Οράτιος Νέλσον, κ.ά.), κι ας μην κατονομάζονται. Το εύρος των γνώσεών της για την περίοδο και τα τεκταινόμενα (Νάπολη, τέλη του 18ου αιώνα, Γαλλία, Αγγλία) είναι κολοσσιαίο. Στη Σόνταγκ, μπορεί κανείς να αφεθεί με σιγουριά.
Διαβάστε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο:
Έγραφε γρήγορα, σε ανομοιόμορφες γραμμές, με μεγάλα γράμματα και ελάχιστα σημεία στίξης· ακόμη και τα καθαρογραμμένα του αντίγραφα είχαν μουντζούρες και διαγραμμένες λέξεις – δεν ήταν ψυχαναγκαστικά τακτικός. Αλλά, όπως πολλοί άνθρωποι που ήταν μελαγχολικοί στην παιδική τους ηλικία, είχε μεγάλη ικανότητα αυτοπειθαρχίας. Ποτέ του δεν αρνήθηκε να κοπιάσει ή να αναλάβει μια αποστολή την οποία μπορούσε να συμπεριλάβει στην ευρεία αίσθηση καθήκοντος, υπολογισμού, ευεργεσίας που τον χαρακτήριζε. Κάθε βδομάδα κατέφθαναν δεκάδες νέα αιτήματα για βοήθεια ή χορηγίες ή ευεργεσίες κάποιου είδους, συμπεριλαμβανομένων πολλών αιτημάτων που προέρχονταν από το άλλο, ακόμη πιο εξωτικό μισό του βασιλείου το οποίο κυβερνούσε η Αυλή τῆς Νάπολης. Ένας Σικελός κόμης ζητούσε τη βοήθεια του Καβαλιέρε προκειμένου να επανατοποθετηθεί στο πόστο τού επικεφαλής των αρχαιολογικών μελετών στις Συρακούσες, από το οποίο ισχυριζόταν ότι εκδιώχθηκε εξαιτίας μιας πλεκτάνης που είχε στηθεί εις βάρος του στο Παλέρμο. Αυτός ο ίδιος κόμης ήταν ο μεσάζοντας του Καβαλιέρε για την απόκτηση αρκετών πινάκων, ανάμεσά τους και ο αγαπημένος του «Κορέτζο» (ακόμη απούλητος!), από τις συλλογές ορισμένων αριστοκρατικών οικογενειών της Σικελίας που είχαν πρόσφατα ξεπέσει. Κάποιοι από τους αιτούντες σέρβιραν τα αιτήματά τους γαρνιρισμένα με χρήσιμες πληροφορίες ή και πιο χειροπιαστά δώρα. Ένας μονσινιόρος στην Κατάνια, ζητώντας τη βοήθεια του Καβαλιέρε για να γίνει αρχιεπίσκοπος του Μονρεάλε, του έγραψε για ένα ιζηματογενές στρώμα πηλού ανάμεσα σε δύο στρώματα λάβας στο όρος Αίτνα. Ένας αρχιμανδρίτης στο Παλέρμο, ο οποίος είχε συνοδεύσει τον Καβαλιέρε στη μία και μοναδική του ανάβαση στην Αίτνα, του έστειλε, μαζί με το αίτημά του για βοήθεια για την εξασφάλιση της προαγωγής του στην εκκλησιαστική ιεραρχία, μια έκθεση σχετικά με τις αρχαιολογικές έρευνες στη Σικελία, μερικά δείγματα της συλλογής του από θαλάσσια απολιθώματα, ένα αντίγραφο του ευρετηρίου πετρωμάτων που είχε συντάξει τα τελευταία δώδεκα χρόνια, δύο σβόλους λάβας από την Αίτνα και ένα κομμάτι αχάτη.
Νά και το οπισθόφυλλο:
Ένα ιστορικό μυθιστόρημα με φόντο τη Νάπολη του 18ου αιώνα. Στο επίκεντρο ο Άγγλος πρέσβης και μανιώδης συλλέκτης αρχαιοτήτων και πετρωμάτων από το ηφαίστειο λόρδος Χάμιλτον, η σύζυγός του, η πανέμορφη Έμα, και ο θρύλος των Ναπολεόντειων Πολέμων ναύαρχος Νέλσον. Η παθιασμένη ερωτική σχέση της Έμα και του Νέλσον αψηφά κάθε πρωτόκολλο επηρεάζοντας ακόμα και ιστορικές αποφάσεις. Ένα δυνατό και πολυδιάστατο έργο, μέσα από την οπτική της Σούζαν Σόνταγκ, γραμμένο με απόλυτη ιστορική συνέπεια, όπου η επιθυμία, η εύνοια, η ταπείνωση, η τύχη καθορίζουν τη ζωή των ηρώων. Η Σόνταγκ συνθέτει αριστοτεχνικά τα πορτρέτα ιστορικών προσωπικοτήτων, βασιλιάδων, πολιτικών, διανοουμένων όπως ο Γκαίτε ή ο Ντε Σαντ, και «χαρτογραφεί τους δρόμους του πάθους και του πόθου» (The Guardian).
Και ένα μικρό βιογραφικό της συγγραφέως:
Συγγραφέας, φιλόσοφος, δημοσιογράφος, ακτιβίστρια, η Σούζαν Σόνταγκ (Νέα Υόρκη, 1933-2004) δίδαξε σε διάσημα πανεπιστήμια και είχε πλούσιο συγγραφικό και καλλιτεχνικό έργο. Δεν υπήρξε μονάχα μια από τις πιο πρωτότυπες και επιδραστικές φωνές των αμερικανικών γραμμάτων, αλλά και μια από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες του 20ού αιώνα.
Βρείτε το εδώ, ή στο βιβλιοπωλείο της γειτονιάς σας, ή όπου αλλού σάς αρέσει να προμηθεύεστε τα βιβλία σας.
* * *
H ALDINA TOY GUTENBERG
Ο «Εραστής του ηφαιστείου» είναι το #100 της σειράς σύγχρονης ξένης λογοτεχνίας Aldina του Gutenberg. Που έκλεισε ήδη 10 χρόνια στα εκδοτικά μας πράγματα, χαρίζοντάς μας άπειρες ώρες αναγνωστικής απόλαυσης. Μυθιστορήματα κορυφαίων συγγραφέων για όλα τα λογοτεχνικά γούστα αλλά πάντα επιλεγμένα με προσοχή, μεταφρασμένα και επιμελημένα με γνώση, στοιχειοθετημένα και δεμένα με τυπογραφική δεξιοτεχνία. Μία εκλεκτική σειρά που αγαπούν όλοι οι καλά ενημερωμένοι και απαιτητικοί αναγνώστες. Ανάμεσα στους 100 πρώτους τίτλους, υπάρχουν και πολλοί βραβευμένοι. Σταχυολογούμε:
BOOKER:
1978:Θάλασσα, θάλασσα, Iris Murdoch
2018:Ογαλατάς, Αnna Burns
2019:Κορίτσι,γυναίκα,άλλο, Bernardine Evaristo
2023:Τοτραγούδιτουπροφήτη, Paul Lynch
2022:Τα Εφτά Φεγγάρια του Μάαλι Αλμέιντα, Shehan Karynatilaka
2024: Τροχιές, Samantha Harvey
INTERNATIONAL BOOKER:
Οι κόρες της σελήνης, Τζόχα Αλχάρθι 2019
NOBEL:
Peter Handke (2 τίτλοι), Η Αγωνία του Τερματοφύλακα πριν από το Πέναλτι& Η Κλέφτρα των Φρούτων, Ή απλό ταξίδι στην ενδοχώρα
Jon Fosse (2 τίτλοι),Το Άλλο Όνομα, Επταλογία I-II & Εγώ Είναι ένας Άλλος, Επταλογία III-V
PULITZER:
2007, Ο Δρόμος,Cormac McCarthy
1995Πέτρινα Ημερολόγια, Carol Shields
2022,Οι Νετανιάχου, Joshua Cohen
ΑΚΟΜΗ:
Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας της Ισπανίας:Πίσω δωμάτιο, Carmen Martin Gaite
Goncourt 1944:Τριαντάφυλλα Επί Πιστώσει, Elsa Triolet
Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας ΗΠΑ (2018):Ο Φίλος, Sigrid Nunez
Η Παρηγοριά των Στρογγυλών Πραγμάτων, Clemens J. Setz: Βραβείο Büchner 2021 & Bραβείο Kleist 2020
Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας ΗΠΑ (1982):Αντίο Τώρα, τα Λέμε Αύριο, William Maxwell
4°
