Το φαινόμενο των «πνιγμένων ποδηλάτων»

Στα ποτάμια περιμένουμε να δούμε υδρόβια ζωή και τα συνηθισμένα σκουπίδια: αλλά, ανάμεσα στα «συνηθισμένα» σκουπίδια βρίσκεται ένας εκπληκτικός αριθμός ποδηλάτων. Το περίεργο κοινωνικό φαινόμενο ανάγκασε τις εταιρείες ποδηλάτων κοινής χρήσης να ψαρέψουν χιλιάδες πεταμένα ενοικιαζόμενα ποδήλατα από ποτάμια στη Νότια Κίνα, ενώ μια επιχείρηση στη Ρώμη σταμάτησε τις δραστηριότητές της επειδή υπερβολικός αριθμός ποδηλάτων της πετάχτηκαν στον Τίβερη.

Κάθε χρόνο, στο Άμστερνταμ, πάνω από 15.000 ποδήλατα ανασύρονται από τα κανάλια. Παρόμοια είναι η κατάσταση με τα λεγόμενα Citi Bikes στη Νέα Υόρκη, όπου φαίνεται ότι διάφοροι πετούν για πλάκα ποδήλατα στο νερό και τραβούν βίντεο που αναρτούν στο διαδίκτυο. Αυτή η καινούργια μανία εξηγεί εν μέρει το φαινόμενο των «πνιγμένων ποδηλάτων», υπάρχουν όμως πολλά είδη βανδαλισμών που τη συνοδεύουν. Το  Άμστερνταμ, όπου κινούνται τα περισσότερα ποδήλατα κατ’ αναλογία, είναι ιδανικό περιβάλλον για το βύθισμα και τον πνιγμό τους. Εδώ και δεκαετίες, ο δήμος διαθέτει ειδική ομάδα, τους «αλιείς ποδηλάτων» που βγάζουν τα ποδήλατα από το κανάλια και τα διοχετεύουν στο σύστημα της ανακύκλωσης: έτσι καταλήγουν στις μάντρες σκραπ και μεταμορφώνονται σε κουτάκια αναψυκτικών.

Οι Ολλανδοί αποδίδουν το φαινόμενο στη μέθη: τα Σαββατόβραδα ο αριθμός των ποδηλάτων που ρίχνονται στο νερό αυξάνεται. Στην Ολλανδία, πρόκειται για παλιά συνήθεια: στη δεκαετία του 1930, οι κομμουνιστές κορόιδευαν τους φασίστες πετώντας τα ποδήλατά τους στο Prinsengracht, το «Κανάλι του Πρίγκιπα», ενώ κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής οι ηγέτες της αντίστασης κάλεσαν τους κατοίκους του Άμστερνταμ να πετάξουν τα ποδήλατά τους σε κανάλια για να μην πέσουν στα χέρια των Ναζί. Το ολλανδικό μυθιστόρημα του 1963 «Fietsen naar der maan» (Ποδηλασία στο φεγγάρι) απεικονίζει τον πνιγμό του ποδηλάτου ως περίτεχνη μορφή κλοπής. Αλλά αυτή η μορφή κλοπής έχει φτάσει στην Άπω Ανατολή: το 2014, όταν το Τμήμα Πάρκων του Τόκιο αντελήφθη ότι μη ιθαγενή ψάρια είχαν εισαχθεί στη μεγάλη λίμνη που βρίσκεται στο κέντρο του πάρκου Inokashira, στα δυτικά προάστια της πόλης, βρέθηκε μπροστά σε νεκροταφεία ποδηλάτων. Τα ψάρια, τα οποία πιστεύεται ότι είχαν βάλει στο νερό πρώην ιδιοκτήτες, προκαλούσαν περιβαλλοντική ζημιά και οι υπάλληλοι αποφάσισαν να στραγγίσουν το νερό για να τα αφαιρέσουν. Όταν όμως η λίμνη άδειασε, βρέθηκε αυτό ένα άλλο είδος ρύπανσης: δεκάδες ποδήλατα. Η ανακάλυψη ξάφνιασε πολλούς στο Τόκιο. Οι εργαζόμενοι στην υγιεινή είχαν παραπονεθεί για την εγκατάλειψη ανεπιθύμητων ποδηλάτων σε δρόμους και σοκάκια και χώρους στάθμευσης, αλλά η απόρριψη ποδηλάτων σε υδάτινα σώματα ήταν ένα άγνωστο έθιμο. Αναρωτιέται κανείς πόσα ποδήλατα καλύπτονται από τα νερά του κόσμου, σε λίμνες, σε κανάλια, στον Δούναβη, στον Γάγγη, στον Νείλο και στον Μισισιπή.

Πού οφείλεται λοιπόν αυτή η συστηματική θανάτωση ποδηλάτων; Μια αιτία είναι ότι τα περισσότερα δεν είναι ιδιωτικής χρήσεως, άρα οι άνθρωποι δεν τα θεωρούν δικά τους και τα καταστρέφουν όπως κάνουν συχνά σε διάφορα έπιπλα της πόλης. Μια άλλη αιτία είναι η κόντρα μεταξύ αυτοκινητιστών και ποδηλατών οι οποίοι τσακώνονται γύρω από το ποια οχήματα έχουν προτεραιότητα στους δρόμους των πόλεων. Οι αυτοκινητιστές αντιδρούν στον αυξημένο αριθμό των ποδηλάτων, άλλοτε με ενόχληση, άλλοτε με βία. Μπορεί, λοιπόν, αυτά τα πνιγμένα ποδήλατα, αυτά τα πεταμένα και βανδαλισμένα ποδήλατα να αντικατοπτρίζουν τη μάχη για το δικαίωμα στους δρόμους. Μάλιστα, στην Κίνα, μερικοί δήλωσαν ότι πέταξαν ποδήλατα στο νερό επειδή τα ποδήλατα παραβιάζουν την ιδιωτικότητά τους: τα προγράμματα ποδηλάτων κοινής χρήσης παρακολουθούν τους αναβάτες που τα νοικιάζουν μέσω εφαρμογών στο κινητό τους τηλέφωνο. Κάποτε, στον 19ο αιώνα, το ποδήλατο θεωρούνταν όχημα απελευθέρωσης που πρόσφερε προσωπική κινητικότητα: τώρα υπάρχουν ποδήλατα που κατασκοπεύουν τους αναβάτες τους. Έτσι κι αλλιώς, η θανάτωση των ποδηλάτων δια πνιγμού συνδέεται με την ατιμωρησία: η πράξη είναι πολύ δύσκολο να ερευνηθεί και να τιμωρηθούν οι βάνδαλοι.

Εδώ και μια δεκαετία περίπου, η πόλη του Παρισιού αποστραγγίζει το κανάλι Saint-Martin. Ο πλωτός δρόμος μήκους σχεδόν πέντε χιλιομέτρων που εκτείνεται νότια σε ένα τμήμα της Δεξιάς Όχθης, κατασκευάστηκε αρχικά για να διατηρεί το Παρίσι καθαρό, παρέχοντας γλυκό νερό σε μια πόλη που μαστιζόταν από τη χολέρα και τη δυσεντερία. Στους δύο αιώνες της ύπαρξης του καναλιού έχει γίνει ένας μεγάλος κάδος λυμάτων. Η περιοδική αποστράγγιση είναι μια αποκάλυψη: όταν το νερό υποχωρεί αποκαλύπτονται στρώματα, βαλίτσες, πινακίδες, κώνοι τροχίας κυκλοφορίας, πλυντήρια-στεγνωτήριο, κούκλες ραπτικής, τραπέζια και καρέκλες, μπανιέρες, λεκάνες τουαλέτας, παλιά ραδιόφωνα, ηλεκτρονικοί υπολογιστές. Το 2016 ανασύρθηκαν από τον βούρκο καρότσια μωρών, καρότσια αγορών, τουλάχιστον ένα αναπηρικό καροτσάκι και πολλά ποδήλατα.

Σήμερα, οι δρόμοι που εφάπτονται του καναλιού στο 10ο διαμέρισμα είναι γεμάτοι με καφέ και εστιατόρια. Αλλά αργά το βράδυ, η περιοχή διατηρεί λίγη από τη σκοτεινή ατμόσφαιρα των περασμένων χρόνων, όταν χρησίμευε ως σκηνικό για ταινίες νουάρ και αστυνομικά μυθιστορήματα: το μυστήριο της δολοφονίας στο «Ο Maigret και το Ακέφαλο Πτώμα» του Georges Simenon ξεκινά όταν η αστυνομία ανασύρει ένα διαμελισμένο πτώμα κοντά στην Quai de Valmy. Αν και δεν ανακαλύφθηκαν ανθρώπινα υπολείμματα κατά τον καθαρισμό του 2016, οι εργάτες βρήκαν ένα πιστόλι και ένα τουφέκι. Όσο για τα ποδήλατα, βρέθηκαν εκτός από τα δημοτικά κοινής χρήσης, τα λεγόμενα Vélib', ένα σωρό άλλα δίκυκλα μερικά από τα οποία είχαν ακρωτηριαστεί προτού σταλούν στον υγρό τάφο τους.

Αν και έχουν σημειωθεί αυτοκτονίες με ποδήλατα σε διάφορες πόλεις στον κόσμο, στο Παρίσι οι συνθήκες δεν φαίνεται να είναι ποτέ τραγικές. Πρόκειται μάλλον για τυχαίες πράξεις χουλιγκανισμού: μερικοί κόβουν τα καλώδια των φρένων ή τρυπάνε τα λάστιχα, δεν κάνουν τον κόπο να πετάξουν ολόκληρο το ποδήλατο στο ποτάμι.

Κορυφαίες εταιρείες ηλεκτρονικών σκούτερ όπως η Bird και η Lime κατασκεύασαν νέα μοντέλα με βελτιώσεις που έχουν σχεδιαστεί για να εμποδίσουν όσους θα κόβουν τα καλώδια των φρένων, που αφαιρούν τους κωδικούς QR ή εκτελούν άλλες πράξεις δολιοφθοράς.

Ίσως η πιο αξιοσημείωτη εξέλιξη είναι η εμφάνιση του e-bike –ποδηλάτων με κινητήρα μπαταρίας– του οποίου η εκπληκτική δημοτικότητα σε όλο τον κόσμο υποδηλώνει ότι μια νέα ποδηλατική επανάσταση –δυνητικά η πιο σημαντική από την ιστορική έκρηξη ποδηλάτων του 1890– μπορεί να είναι κοντά. Μόνο στην Κίνα, υπάρχουν στους δρόμους 300 εκατομμύρια ηλεκτρονικά ποδήλατα και η ανάκαμψη της κινεζικής βιομηχανίας ποδηλάτων κοινής χρήσης μετά την καταστροφή στα τέλη της δεκαετίας του 2010 βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στην εισαγωγή των ηλεκτρονικών. Αλλά για άλλη μια φορά, οι σαμποτέρ χτύπησαν. Στο Peterborough, ένα πρόγραμμα ενοικίασης ηλεκτρονικών ποδηλάτων ανεστάλη πέρυσι όταν βάνδαλοι προκάλεσαν ζημιές αξίας χιλιάδων λιρών στα ποδήλατα, συμπεριλαμβανομένου ενός περιστατικού στο οποίο καταστράφηκαν 50 ποδήλατα σε ένα μόνο ξεφάντωμα.

Σκέφτομαι το υπέροχο τραγούδι του Tom Waits Broken Bicycles: «Σπασμένα ποδήλατα / παλιές σπασμένες αλυσίδες / με σκουριασμένα τιμόνια / έξω στη βροχή ... / ξαπλωμένα σαν σκελετοί / έξω στο γκαζόν. Οι στίχοι είναι μεταφορικοί –είναι ένα τραγούδι για το κατεστραμμένο ειδύλλιο– αλλά λειτουργεί ως ρεπορτάζ. Αν αυτά τα σπασμένα ποδήλατα στο γρασίδι είναι όπως τα περισσότερα ποδήλατα, είναι κατασκευασμένα σε μεγάλο βαθμό είτε από χάλυβα είτε από κράμα αλουμινίου, πράγμα που σημαίνει ότι προέρχονται από το έδαφος, ως μετάλλευμα ή ιζηματογενές πέτρωμα που ανασύρθηκε από ορυχείο. Τώρα μικρά κομμάτια από τα ποδήλατα επιστρέφουν στη γη: οι νιφάδες του σκουριασμένου χάλυβα και τα λεπτά κιμωλιακά σωματίδια που επικαλύπτουν την επιφάνεια του οξειδωμένου αλουμινίου μπορεί να διασκορπιστούν από τον άνεμο και να ξεπλυθούν στον υπόνομο σε μια καταιγίδα.

Κάποια εγκαταλελειμμένα ποδήλατα αποκτούν δεύτερη ζωή. Ο χάλυβας και το αλουμίνιο είναι από τα πιο ευρέως ανακυκλωμένα υλικά στη γη. Μερικές φορές, όπως στο Άμστερνταμ, ένα σκασμένο πλαίσιο ποδηλάτου μπορεί να ξαναγεννηθεί ως κουτί ποτών ή ως συσκευασία τροφίμων άλλου είδους.