Το ιδεολογικό προφίλ του Χαβιέρ Μιλέι, η οικονομική πολιτική που ακολουθεί και ο χαρακτηρισμός του ως ακροδεξιού
Το αποτέλεσμα των ενδιάμεσων εκλογών στην Αργεντινή, όπου το κόμμα του προέδρου της χώρας, Χαβιέρ Μιλέι, (Η Ελευθερία Προχωράει) κατέγραψε ένα απροσδόκητα θετικό αποτέλεσμα: έφερε ξανά στην επικαιρότητα το ιδιαίτερο και πολύπλοκο πολιτικό και προσωπικό προφίλ του. Για την ιστορία, το LLA κέρδισε το 41% του εκλογικού σώματος της Αργεντινής, εξασφαλίζοντας 13 έδρες στη Γερουσία και 64 στο Κοινοβούλιο, από τις συνολικά 24 και 127 αντίστοιχα που βρίσκονταν υπό διεκδίκηση, γεγονός που σημαίνει πως ο Αργεντινός πρόεδρος μπορεί να προχωρήσει στην υλοποίηση του προγράμματός του από μια σαφέστερη θέση ισχύος.
Στον απόηχο της νίκης του Μιλέι, αν κοιτάξει κανείς τη διεθνή και την εσωτερική πολιτική ειδησεογραφία περιορισμένος στην ανάγνωση μονάχα των επικεφαλίδων, ιδιαίτερα των αριστερόστροφων εφημερίδων και ιστοσελίδων, θα αποκτήσει την εντύπωση πως ο Αργεντινός πρόεδρος αποτελεί άλλη μια περίπτωση ακροδεξιού πολιτικού που έχει εκμεταλλευτεί την ευρύτερη μετακίνηση της διεθνούς κοινότητας προς τον συντηρητισμό. Η αλήθεια όμως διαφέρει, καθώς ο Μιλέι αποτελεί ένα πολιτικό φαινόμενο που δεν μπορεί να κατηγοριοποιηθεί με απλοϊκό τρόπο. Εξάλλου, πώς μπορεί ένας δημοκρατικά εκλεγμένος ηγέτης, σε μια χώρα με αυταρχικό και χουντικό παρελθόν, που ο ίδιος δεν έχει επικαλεστεί ποτέ –σε αντίθεση με τον Ζαΐχ Μπολσονάρου, στην περίπτωση της χούντας στη Βραζιλία– και τασσόμενος υπέρ προοδευτικών θέσεων να θεωρείται ακροδεξιός;
Ο Μιλέι χαρακτηρίζεται ακροδεξιός από τους πολιτικούς του αντιπάλους διότι δεν έχει δείξει πως έχει τη δυνατότητα να ελίσσεται μεταξύ των προσωπικών του ιδεολογικών αρχών και της αντικειμενικής πραγματικότητας της διακυβέρνησης
Η οικονομική φιλοσοφία του Χαβιέρ Μιλέι
Από την πρώτη στιγμή που συστήθηκε στη διεθνή κοινότητα, ο Μιλέι προκάλεσε αίσθηση λόγω του ιδιαίτερου προσωπικού του στιλ αλλά και της έντονα ιδεολογικοποιημένης ρητορικής του. Λίγο το αλλοπρόσαλλο αλλά απολύτως χαρακτηριστικό χτένισμά του, λίγο τα πέτσινα μπουφάν, λίγο το αλυσοπρίονο που αξιοποίησε ως συμβολισμό των δραστικών περικοπών και μεταρρυθμίσεων στις οποίες δεσμεύτηκε να προχωρήσει, κι όλα αυτά σε συνδυασμό με την προσωπική του απέχθεια απέναντι στην καθεστηκυία αριστερόστροφη και σοσιαλίζουσα πολιτική τάξη του περονισμού και κιρχνερισμού, αλλά και απέναντι στην αριστερά εν γένει, κατέστησαν τον Μιλέι άλλον έναν υπαρξιακό εχθρό των liberals, με την αμερικανική έννοια του όρου. Ο πυρήνας της παρανόησης αναφορικά με την ιδεολογική ταυτότητα του Μιλέι βρίσκεται στη συνθήκη πως ο ίδιος αποτελεί έναν φανατικό και πουρίστα αναρχοκαπιταλιστή, ο οποίος δεν έχει απολύτως καμία πίστη στο κράτος, απεχθάνεται τον κρατικό παρεμβατισμό, πιστεύει μεταφυσικά στην ελευθερία του ατόμου και θα υπερασπιστεί τις ιδέες του μέχρι θανάτου.
Το σημαντικότερο στοιχείο όμως είναι πως ο πρόεδρος της Αργεντινής σίγουρα δεν μοιράζεται τη δεοντολογική ηθική προσέγγιση που υιοθετούν σοσιαλδημοκράτες οικονομολόγοι και πολιτικοί φιλόσοφοι τασσόμενοι υπέρ της ανακατανομής του πλούτου και της πρόσβασης των πλέον αδύναμων μελών του κοινωνικού συνόλου σε κοινωνικές παροχές. Κι αυτό τον φέρνει σε πλήρη σύγκρουση με πάσης φύσεως σοσιαλιστικές και μαρξιστικές τοποθετήσεις, οι οποίες προτεραιοποιούν τον ρόλο του κρατικού παρεμβατισμού στην οικονομία, σε μια μαφιόζικη λογική, όπως ο ίδιος έχει αποκαλέσει τη συγκεκριμένη φιλοσοφική προσέγγιση. Συνεπώς, ο Μιλέι θεωρεί πως η οικονομική ελευθερία του ατόμου είναι αδιαπραγμάτευτη και πως σε καμία περίπτωση αυτή δεν μπορεί να υποβαθμιστεί από την κεντρική κυβέρνηση, καθώς δεν της αναγνωρίζει το ηθικό δικαίωμα, ακόμα κι αν αυτή η συνθήκη διατηρεί τις όποιες κοινωνικές ανισότητες.
Η οικονομική φιλοσοφία του Μιλέι δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από την οικονομική λογική της ακροδεξιάς
Στην πραγματικότητα ο Μιλέι είναι ένας αυθεντικός υπερασπιστής της Αυστριακής Σχολής οικονομικής σκέψης. Ο πρόεδρος της Αργεντινής αποτελεί μία από τις σπάνιες περιπτώσεις ηγετών με σαφές φιλοσοφικό υπόβαθρο και με ριζοσπαστικό αξιακό και ηθικό σύστημα, αποτελώντας έναν θιασώτη του αναρχισμού –που αποτελεί ένα συναρπαστικό και δαιδαλώδες φιλοσοφικό σύστημα, με μυριάδες προεκτάσεις, οι οποίες ξεφεύγουν από το δίπολο αριστεράς/δεξιάς–, σε μια συνθήκη που τον φέρνει σε σύγκρουση με τις τυπικές πολιτικές τυπολογίες. Φυσικά, ο Μιλέι ελέγχεται για μια σειρά πολιτικών και προσωπικών επιλογών οι οποίες αντιβαίνουν στον ιδεολογικό πήχη που ο ίδιος έθεσε στον εαυτό του, και σε ό,τι αφορά τη σύγκρουση με το πολιτικό και οικονομικό κατεστημένο της χώρας. Το σκάνδαλο της σπατάλης δημόσιων πόρων στον πυρήνα του οποίου βρίσκεται η αδερφή του –με την οποία διατηρεί μια εξαρτητική σχέση– είναι ενδεικτικό της μερικής αποτυχίας του να ανταποκριθεί στις προσδοκίες. Αντίστοιχα, σε μακροοικονομικό επίπεδο, η τρέχουσα εξάρτηση της οικονομίας της Αργεντινής από την οικονομική υποστήριξη της αμερικανικής κυβέρνησης αλλά και οι αέναες διαπραγματεύσεις της χώρας με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, αποδεικνύουν πως –όπως ακριβώς συμβαίνει και με τις εκάστοτε σοσιαλιστικές αυταπάτες– η εφαρμογή του προγράμματός του παραμένει εξαιρετικά δύσκολη.
Όμως, ακόμα κι αν η πολιτική φιλοσοφία την οποία ασπάζεται ο πρόεδρος της Αργεντινής είναι δύσπεπτη και ενοχλεί, σε καμία περίπτωση δεν κατατάσσεται στο φάσμα της ακροδεξιάς. Η ιστορική εμπειρία πείθει ακόμα και τους πλέον σκεπτικιστές πως οι ακροδεξιοί ηγέτες δεν πιστεύουν στην οικονομική ελευθερία, καθώς πέραν του εμπορικού τους προστατευτισμού, όλοι ανεξαιρέτως έχουν βασιστεί σε ένα κεντρικό κράτος που μπορούν να ελέγξουν απόλυτα, ακριβώς λόγω της σχέσης εξάρτησης μεταξύ της οικονομικής δραστηριότητας και της παραμονής τους στην εξουσία. Τα ιστορικά παραδείγματα ποικίλλουν, καθώς, από τον Χίτλερ στον Μουσολίνι και από τον Φράνκο στον Σαλαζάρ, ο εκάστοτε ακροδεξιός ηγέτης αυτοδιορίζεται απόλυτος διαμορφωτής της οικονομικής δραστηριότητας, αφού οι λειτουργίες της ελεύθερης αγοράς είναι αποδεκτές μόνο αν εξυπηρετούν –ή δεν αμφισβητούν– τον πολιτικό έλεγχο και παρεμβατισμό του ενός έναντι τον όλων.
Με άλλα λόγια, η οικονομική φιλοσοφία του Μιλέι δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από την οικονομική λογική της ακροδεξιάς, γεγονός το οποίο καθιστά τον χαρακτηρισμό του ως ακροδεξιού εκτός τόπου και χρόνου. Το κατά πόσο οι απόψεις που ασπάζεται είναι εφαρμόσιμες αποτελεί φυσικά το πλέον ενδιαφέρον αντικείμενο μακροοικονομικής συζήτησης, και το τρέχον πείραμα της Αργεντινής είναι τουλάχιστον συναρπαστικό. Αυτή όμως είναι μια εντελώς διαφορετική συζήτηση.
Οι ιδεολογίες είναι όλες τέλειες· η πραγματικότητα όμως είναι ατελής.
Η πραγματικότητα είναι κάπως πιο περίπλοκη. Ενδεικτικά, ο Αργεντινός πρόεδρος υποστηρίζει τα δικαιώματα της LGBTQ+ κοινότητας, την αποποινικοποίηση των ναρκωτικών, την ελευθερία του λόγου, τον χωρισμό του κράτους από την Εκκλησία, την ανεμπόδιστη πρόσβαση στην παιδεία και την περίθαλψη, και το δικαίωμα στην ευθανασία, θέσεις οι οποίες φυσικά συνθλίβουν εκ προοιμίου την εγκυρότητα του χαρακτηρισμού του ως ακροδεξιού. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, εναντιώνεται στο δικαίωμα στην έκτρωση όπως και στους υποχρεωτικούς εμβολιασμούς, υποστηρίζοντας την οπλοκατοχή, σε ενδεικτικές θέσεις οι οποίες –προφανώς– φαίνονται εξόχως συντηρητικές, και με τις οποίες συντάσσονται τα πλέον συντηρητικά τμήματα του αμερικανικού εκλογικού σώματος. Αυτό που ξεχωρίζει τον Μιλέι είναι πως και στις δύο περιπτώσεις προτεραιοποιεί την αξία της προσωπικής ελευθερίας και εναντιώνεται στον κρατικό παρεμβατισμό. Ακραίο; Μπορεί. Εκτός τυπικής πολιτικής πραγματικότητας; Ενδεχομένως. Αντιφατικό; Αναμφίβολα. Ακροδεξιό; Σε καμία των περιπτώσεων. Στην ουσία, εξαιρώντας τους κακεντρεχείς επικριτές του Μιλέι, οι οποίοι δεδομένα μπορούν να βρουν χίλιους και έναν λόγους να αποκαλέσουν τόσο εκείνον όσο και όποιον άλλον θέλουν «ακροδεξιό», η εμμονή του προέδρου της Αργεντινής στην ατομική ελευθερία είναι εκείνη η οποία τον ωθεί να υιοθετεί αντιθετικές μεταξύ τους κοινωνικές τοποθετήσεις, αλλά και τον φέρνει σε απόλυτη ρήξη με τις αριστερόστροφες πολιτικές δυνάμεις της Αργεντινής, στην πολιτική κουλτούρα των οποίων ο πλήρης έλεγχος του κράτους αποτελεί θεμελιώδη άξονα. Φυσικά, το γεγονός πως έχει προσεγγίσει τον Αμερικανό πρόεδρο, εξυπηρετώντας τόσο τα προσωπικά όσο και τα πολιτικά του συμφέροντα, σε καμία περίπτωση δεν εξυπηρετεί το άνοιγμά του προς τον ευρύτερο προοδευτικό κόσμο, με τον οποίο όμως δεν έχει να χωρίσει τόσα όσα θα πίστευε κανείς εκ πρώτης όψεως, ενώ –ξανά, και σε κοινωνικό επίπεδο αυτή τη φορά– με τα παραδείγματα των ιστορικότερων ευρωπαϊκών ακροδεξιών τεράτων του 20ού αιώνα τον χωρίζει μια χαώδης άβυσσος.
Το πρόβλημα της ιδεολογίας του Χαβιέρ Μιλέι
Το κατά πόσο ο Χαβιέρ Μιλέι θα καταφέρει όντως να μεταρρυθμίσει τη –δομικά προβληματική– αργεντινή οικονομία μένει να φανεί. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, αν κάποιος είναι πρόθυμος να εξετάσει το πολυδιάστατο πολιτικό φαινόμενο το οποίο προσωποποιεί ο ίδιος, τότε θα συνειδητοποιήσει πως πρόκειται για μια περίπτωση ηγέτη που ξεφεύγει από τα τετριμμένα δίπολα και στεγανά που συναντά κανείς τόσο στην Ευρώπη όσο και στη Βόρεια Αμερική. Το εντυπωσιακό σε ό,τι αφορά τον Μιλέι είναι πως δεν πρόκειται για μια περίπτωση ενός μετα-ιδεολογικού πολιτικού φαινομένου που απλώς αξιοποιεί πρότερες ιδεολογικές βάσεις προκειμένου να συνδεθεί με κάποιον προϋπάρχοντα κομματικό μηχανισμό –όπως ήταν, για παράδειγμα, η περίπτωση του Τόνι Μπλερ και του NewLabour–, αλλά ενός αυθεντικού ιδεολόγου αναρχοκαπιταλιστή, εκ των απειροελάχιστων που είχαν την ευκαιρία να ασκήσουν διακυβέρνηση. Στην Αργεντινή και τη Λατινική Αμερική, όπου έχουν δοκιμαστεί αμέτρητες εκφράσεις του σοσιαλισμού και του οικονομικού κεντρικού σχεδιασμού, ο Μιλέι δεν θα μπορούσε να αποτελεί μεγαλύτερη αντίθεση, σε μια συνθήκη την οποία ο ίδιος υπενθυμίζει με επιθετικό τρόπο, υποβαθμίζοντας ενδεχομένως σε βάθος χρόνου τη δυνατότητά του να απευθυνθεί σε ευρύτερο πολιτικό ακροατήριο.
Το εντυπωσιακό σε ό,τι αφορά τον Μιλέι είναι πως αποτελεί μια περίπτωση αυθεντικού ιδεολόγου αναρχοκαπιταλιστή.
Στη μεγάλη εικόνα όμως, τόσο το πολιτικό φαινόμενο Μιλέι, όσο και η ευκολία με την οποία τον χαρακτηρίζουν ακροδεξιό οι πολιτικοί και ιδεολογικοί του αντίπαλοι εντός και εκτός Αργεντινής αποδεικνύουν μια εξαιρετικά άβολη συνθήκη, η οποία δυστυχώς αποβαίνει προβληματική εντός του διεθνούς συστήματος. Τόσο ο Μιλέι όσο και οι επιδερμικοί επικριτές του δεν αποτελούν εκφραστές των ιδεολογιών τις οποίες ασπάζονται, αλλά αντιθέτως διακατέχονται από αυτές. Κι αν η περίπτωση των επικριτών του Μιλέι έχει απλώς επικοινωνιακές προεκτάσεις, ο ίδιος ο Αργεντινός πρόεδρος –όπως και κάθε άλλος πουρίστας ιδεολόγος που κερδίζει δημοκρατικά το δικαίωμα να ασκεί εξουσία– καλείται να αναγνωρίσει σε ποιο σημείο η πραγματικότητα ενδεχομένως να συγκρούεται μετωπικά με τις υποθέσεις και προϋποθέσεις της ιδεολογίας την οποία ασπάζεται. Ο λόγος για τον οποίο ο Μιλέι χαρακτηρίζεται ακροδεξιός από τους εξίσου ιδεολογικοποιημένους πολιτικούς του αντιπάλους είναι πως και εκείνος εξαρχής δεν έχει δείξει πως έχει τη δυνατότητα να ελίσσεται μεταξύ των προσωπικών του ιδεολογικών αρχών και της αντικειμενικής πραγματικότητας της διακυβέρνησης, πόσο μάλλον μιας πολύ προβληματικής χώρας όπως της Αργεντινής. Οι ιδεολογίες είναι όλες τέλειες, και ενδεχομένως όλες –πλην των ακρότατων– να έχουν κάτι ουσιαστικό να προτείνουν. Η πραγματικότητα όμως είναι ατελής, και πρώτος ο Μιλέι –και ο κάθε Μιλέι– έχει τη δυνατότητα, αν όχι την ευθύνη, να αποδείξει πως η πολιτική του ιδεολογία μπορεί να αποτελεί όχημα καλής διακυβέρνησης και παραγωγικής κοινωνικής και αξιακής σύγκρουσης και όχι αυτοσκοπό. Εξάλλου, μόνο έτσι μπορεί ο κάθε ηγέτης να εκθέσει πραγματικά την όποια επιδερμική κριτική του ασκείται, αφήνοντας χώρο στην παραγωγική κριτική, την οποία οφείλει να δέχεται στο πλαίσιο μιας λειτουργικής δημοκρατίας, ανεξαρτήτως ηπείρου, χώρας, ιδεολογίας και πολιτικού χρόνου.
14°
