Τι πίστευαν για την ερωτική πράξη οι γυναίκες της αρχαιότητας;

Τι πραγματικά πίστευαν οι γυναίκες του αρχαίου κόσμου για το σεξ και τις σχέσεις των ανθρώπων; Πώς αντιμετώπιζαν το σώμα τους και κατά πόσο επηρεάζονταν από τα μισογυνιστικά στερεότυπα της εποχής;

Ένα νέο βιβλίο με την υπογραφή της συγγραφέως Daisy Dunn εξερευνά τι είχαν να πουν οι αρχαίες ημών πρόγονοι για τη σεξουαλικότητά τους με τη συγγραφέα να προχωρά σε ενδεχελή έρευνα για τις αντιλήψεις και τη θέση των γυναικών εκείνη την εποχή.

Και να μερικές από τις επισημάνεις της Dunn:

«Σύμφωνα με τον Σεμονίδη τον Αμοργιώτη, έναν άνδρα ποιητή που έζησε στην Ελλάδα τον 7ο αιώνα π.Χ., υπάρχουν 10 βασικοί τύποι γυναικών. Υπάρχουν γυναίκες που είναι σαν γουρούνια, επειδή προτιμούν το φαγητό από το καθάρισμα• γυναίκες που μοιάζουν με αλεπούδες, επειδή είναι ιδιαίτερα παρατηρητικές• γυναίκες-γάιδαροι, που είναι σεξουαλικά αχαλίνωτες• γυναίκες-σκύλοι, που διακρίνονται για την ανυπακοή τους. Υπάρχουν γυναίκες-θάλασσες, γυναίκες-γη, γυναίκες-νυφίτσες, γυναίκες-άλογα, γυναίκες-πίθηκοι και – το μόνο καλό είδος – γυναίκες-μέλισσες.

Από όλες τις γυναίκες που περιγράφονται σε αυτή τη λίστα, η οποία αποπνέει τη μισογυνία της εποχής, οι λεγόμενες σεξουαλικά αδιάκριτες «γυναίκες-γάιδαροι» είναι ίσως οι πιο μυστηριώδεις.

Ομολογίες έρωτα- από γυναίκες προς γυναίκες, αλλά και προς άντρες

Αν κοιτάξουμε την ίδια περίοδο με τον ποιητή που αναφέρθηκε παραπάνω, συναντάμε τη Σαπφώ, η οποία συνέθεσε λυρική ποίηση στο ελληνικό νησί της Λέσβου τον 7ο αιώνα π.Χ. Κοιτάζοντας μια γυναίκα που καθόταν και μιλούσε με έναν άντρα, η Σαπφώ κατέγραψε τις έντονες σωματικές αισθήσεις που βίωσε – ταχυπαλμία, αδύναμη ομιλία, φωτιά στις φλέβες, προσωρινή τύφλωση, βουητό στα αυτιά, κρύος ιδρώτας, ρίγος, ωχρότητα – όλα γνωστά σε όποιον έχει ποτέ ερωτευτεί.

Σε ένα άλλο ποίημα, η Σαπφώ περιγράφει πώς στεφανώνει μια γυναίκα με λουλούδια και αναπολεί με νοσταλγία πώς, σε ένα μαλακό κρεβάτι, θα «σβήσει την επιθυμία της». Αυτές είναι οι εξομολογήσεις μιας γυναίκας που κατανοεί την ακαταμάχητη φύση του έρωτα.

Τα ποιήματα της Σαπφούς είναι σήμερα τόσο αποσπασματικά που είναι δύσκολο να τα διαβάσει κανείς με ακρίβεια, αλλά οι μελετητές έχουν εντοπίσει σε έναν από τους πάπυρους μια αναφορά σε «δονητές», γνωστούς στα ελληνικά ως «όλισβους». Αυτοί χρησιμοποιούνταν σε τελετές γονιμότητας στην Ελλάδα, καθώς και για ευχαρίστηση, και εμφανίζονται σε αρκετές αναπαραστάσεις σε αγγεία. Αργότερα, και στη Ρώμη, τα φαλλικά αντικείμενα είχαν μια ιδιότητα παρόμοια με αυτή των φυλαχτών. Δεν θα είχε νόημα οι γυναίκες να αποφεύγουν σύμβολα που πιστευόταν ότι έφερναν καλή τύχη.

Οι γυναίκες της αρχαιότητας δεν δίσταζαν να βλέπουν ερωτικά έργα τέχνης, σε τέτοιο βαθμό που μερικές από αυτές θάβονταν μαζί με αυτά. Στην περίοδο πριν από την άνοδο της Ρώμης, οι εξαιρετικά ταλαντούχοι Ετρούσκοι κυριαρχούσαν στην ιταλική ηπειρωτική χώρα και την γέμιζαν με σκηνές ρομαντικής φύσης. Πολλά έργα τέχνης και γλυπτά τάφων απεικονίζουν άνδρες και γυναίκες να ξαπλώνουν μαζί. Ένα θυμιατό με άνδρες και γυναίκες να αγγίζουν τα γεννητικά όργανά τους είχε ταφεί μαζί με μια Ετρούσκα τον 8ο αιώνα π.Χ.

Πώς αντιλαμβάνονταν την πορνεία οι γυναίκες

Αρκεί να επισκεφθείτε ένα αρχαίο οίκο ανοχής, όπως εκείνα της Πομπηίας, για να διαπιστώσετε ότι το σεξ ήταν συχνά κάτι δημόσιο, κάτι που μπορούσε να επιδειχθεί για να πωληθεί. Και επίσης υπήρχε αξιολόγηση των επιδόσεων των γυναικών αυτού του λειτουργήματος. Οι τοίχοι δωματίων στα εργάζονταν αυτές οι γυναίκες βρέθηκαν καλυμμένοι με σχέδια, πολλά από τα οποία έγιναν από άνδρες πελάτες, που τους άρεσε να σχολιάζουν τις επιδόσεις των σεξεργατριών.

Οι ιστορικές αναφορές και οι ομιλίες είναι γεμάτες με περιγραφές των κακουχιών που υπέφεραν αυτές οι εργαζόμενες. Η ομιλία κατά της Νεαίρας, που εκφώνησε ο Αθηναίος πολιτικός Απολλόδωρος τον 4ο αιώνα π.Χ., παρέχει μια ιδιαίτερα συγκλονιστική εικόνα της επισφάλειας της ζωής αυτών των γυναικών. Ωστόσο, περιστασιακά, ακούμε μια γυναίκα που έχει επαφή με αυτόν τον κόσμο – και τα λόγια της μας εκπλήσσουν.

Τον 3ο αιώνα π.Χ., μια ποιήτρια ονόματι Νόσσις, που ζούσε στη σημερινή Ιταλία, έγραψε ύμνους για ένα έργο τέχνης και για το γεγονός ότι χρηματοδοτήθηκε από μια εταίρα. Κατά την ποιήτρια, ένα υπέροχο άγαλμα της Αφροδίτης, θεάς του έρωτα και της αγάπης, είχε ανεγερθεί σε ναό χάρη στα χρήματα που συγκέντρωσε η Πολυαρχίς.

Η Πολυαρχίς δεν ήταν εξαίρεση. Μια προγενέστερη εταίρα, η Δωρίχα, χρησιμοποίησε επίσης τα χρήματα που είχε αποκτήσει για να αγοράσει κάτι για το δημόσιο καλό –τη δημόσια τέρψη για την ακρίβεια- στην περίπτωσή της, εντυπωσιακές σούβλες για ψήσιμο βοδιών, οι οποίες εκτέθηκαν στους Δελφούς.

Δεν ήταν ο έρωτας που ωθούσε αυτές τις γυναίκες να πλαγιάσουν με έναν ξένο, αλλά η σπάνια ευκαιρία που τους προσέφερε να μείνουν στη μνήμη των ανθρώπων μετά τον θάνατό τους. Η συντριπτική πλειονότητα των γυναικών –όχι μόνο των εταίρων- ήταν καταδικασμένες στην ανωνυμία.

Άντρες συγγραφείς για τις συνήθειες των γυναικών στον έρωτα

Οι άνδρες συγγραφείς, παρά τις προκαταλήψεις τους, μπορούν να προσφέρουν μερικές από τις πιο ενδιαφέρουσες ματιές πάνω στις γυναίκες και τη σεξουαλικότητα. Το 411 π.Χ., ο Αριστοφάνης παρουσίασε την κωμωδία Λυσιστράτη, στην οποία οι γυναίκες της Αθήνας οργανώνουν μια «απεργία του σεξ» για να πείσουν τους άνδρες τους να συμφωνήσουν σε ειρηνευτικούς όρους κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Πρόκειται για έναν πραγματικό πόλεμο, που διεξήχθη μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης και των συμμάχων τους για τρεις δεκαετίες.

Πολλές από τις γυναίκες στο έργο δεν είναι καθόλου ευχαριστημένες που πρέπει να στερηθούν την απόλαυσή τους. Παρουσιάζονται σύμφωνα με το στερεότυπο της «γυναίκας-γαϊδούρας». Ωστόσο, υπάρχει μια στιγμή όπου το έργο παίρνει σοβαρή τροπή και ο Αριστοφάνης προσφέρει μια πιο πειστική γυναικεία οπτική.

Η πρωταγωνίστρια Λυσιστράτη, που οργανώνει την απεργία, περιγράφει πώς είναι πραγματικά η ζωή των γυναικών σε καιρό πολέμου. Όχι μόνο τους απαγορεύεται η συμμετοχή στην Εκκλησία του Δήμου, όπου συζητείται ο πόλεμος, αλλά βιώνουν συνεχείς απώλειες. Και ενώ ένας παρατεταμένος πόλεμος είναι κόλαση για τις παντρεμένες γυναίκες, είναι ακόμη χειρότερος για τις ανύπαντρες, που στερούνται εντελώς την ευκαιρία να παντρευτούν.

Όπως επισημαίνει η Λυσιστράτη, οι άνδρες μπορεί να επιστρέψουν από τον πόλεμο με γκρίζα μαλλιά και να παντρευτούν, αλλά το ίδιο δεν ισχύει για τις παρθένες, πολλές από τις οποίες θα θεωρηθούν πλέον πολύ μεγάλες για γάμο και τεκνοποίηση. Αυτές οι γραμμές αποτυπώνουν τόσο εύστοχα τη διαφορά ανάμεσα στην ανδρική και τη γυναικεία εμπειρία του πολέμου, που είναι δελεαστικό να πιστέψει κανείς πως αντανακλούν όσα πραγματικά έλεγαν οι γυναίκες της εποχής.

Οι φόβοι των γυναικών γύρω από το σεξ εκφράζονται και στην ελληνική τραγωδία. Ο Σοφοκλής στο χαμένο του έργο Τηρεύς, είχε έναν γυναικείο χαρακτήρα η οποία περιγράφει πώς είναι να περνάς από την παρθενία στον γάμο. «Και αυτό, μόλις μια νύχτα μας έχει ζευγαρώσει», λέει η Πρόκνη, μυθική βασίλισσα, «πρέπει να το επαινούμε και να το θεωρούμε όμορφο».

Ήταν σύνηθες στις ανώτερες τάξεις οι γάμοι να είναι κανονισμένοι. Η πρώτη εμπειρία του σεξ για μια γυναίκα μπορούσε να είναι τόσο αποπροσανατολιστική όσο την περιγράφει η Πρόκνη.

Αρχαίες συμβουλές για το σεξ

Οι γυναίκες κατέγραφαν μερικές από αυτές τις σκέψεις σε πάπυρους. Σε μια επιστολή που αποδίδεται στη Θεανώ, Ελληνίδα φιλόσοφο του κύκλου του Πυθαγόρα (ορισμένοι λένε πως ήταν και σύζυγός του), προσφέρει στη φίλη της Ευρυδίκη μια διαχρονική συμβουλή: Μια γυναίκα, γράφει, πρέπει να αποβάλει την ντροπή μαζί με τα ρούχα της όταν μπαίνει στο κρεβάτι του συζύγου της. Και να τα ξαναφορέσει και τα δύο μόλις σηκωθεί.

Η αυθεντικότητα της επιστολής της Θεανώς έχει αμφισβητηθεί, ωστόσο το περιεχόμενό της αντανακλά όσα έχουν πει πολλές γυναίκες μεταξύ τους και σε πιο σύγχρονες εποχές — και φαίνεται πως η συμβουλή της ακολουθήθηκε ήδη από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα.

Μια ποιήτρια, η Ελεφαντίς, λέγεται πως ήταν τόσο πρόθυμη να δώσει σεξουαλικές συμβουλές στις γυναίκες, που έγραψε μικρά βιβλία για το θέμα. Δυστυχώς, δεν σώζεται κανένα έργο της σήμερα, αλλά αναφέρεται τόσο από τον Ρωμαίο ποιητή Μαρτιάλη όσο και από τον βιογράφο και αρχειοθέτη Σουητώνιο, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι ο Αυτοκράτορας Τιβέριος (γνωστός για τις σεξουαλικές του ορέξεις) είχε αντίτυπα.

Όταν οι γυναίκες εμφανίζονται στα έργα ανδρών συγγραφέων, συνήθως εκφράζονται με όρους αγάπης και όχι με σαφείς αναφορές στο σεξ, κάτι που τις διαφοροποιεί από ορισμένους άνδρες συγγραφείς της εποχής, όπως ο Μαρτιάλης και ο Κατουλλός.

Η Λεσβία, η ψευδώνυμη ερωμένη του Κατουλλού, του λέει: «Ό,τι λέει μια κυρία στον εραστή της τη στιγμή εκείνη / πρέπει να γράφεται στον άνεμο και στο τρεχούμενο νερό». Έρχεται στο νου η φράση «λόγια του μαξιλαριού».

Η Σουλπικία, μία από τις λίγες Ρωμαίες ποιήτριες των οποίων τα έργα σώζονται, περιγράφει τη θλίψη της που βρίσκεται στην εξοχή μακριά από τον αγαπημένο της Κήρινθο την ημέρα των γενεθλίων της — και μετά την ανακούφισή της όταν τελικά μπορεί να βρίσκεται στη Ρώμη.

Αυτές οι γυναίκες δεν χρειάζονταν να περιγράψουν το σεξ με ωμότητα για να αποκαλύψουν τι πραγματικά ένιωθαν γι’ αυτό. Οι άνδρες μπορεί να κυριαρχούν στις πηγές, αλλά οι γυναίκες — όπως καλά γνώριζε η Αφροδίτη — μπορούσαν να είναι εξίσου παθιασμένες όταν έκλειναν οι κουρτίνες».

Μετάφραση αποσπάσματος από το βιβλίο The Missing Thread: A New History of the Ancient World Through the Women Who Shaped It της Daisy Dunn

ΠΗΓΗ: ΒΒC.com