Αρχαία καλλιέργεια: Η μεταφυσική της αγροτικής ζωής
Ο Ραντουάν Νασάρ πραγματεύεται τα προαιώνια θέματα της πατριαρχίας, των ορίων της συνύπαρξης στους κόλπους της οικογένειας, της ελευθερίας, της μοναξιάς, της βίας
«Αρχαία καλλιέργεια» του Ραντουάν Νασάρ: Παρουσίαση του βιβλίου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκης
Μετά την έκδοση του μυθιστορήματος «Αρχαία καλλιέργεια» το 1975, και, τρία χρόνια αργότερα, μιας μικρής νουβέλας με τίτλο «Ένα ποτήρι οργή», ο συγγραφέας αποσύρεται από το γράψιμο και αφιερώνεται στην καλλιέργεια της γης για περισσότερα από σαράντα χρόνια. Είναι επομένως εντυπωσιακή η διάκριση που κέρδισαν αυτά τα δύο έργα για τον δημιουργό τους ως ένα από τα μεγαλύτερα ονόματα της βραζιλιάνικης λογοτεχνίας. Επίσης αξιοσημείωτο είναι ότι το 2011, ο Νασάρ δωρίζει στο Πανεπιστήμιο του Σαν Κάρλος τις εκτάσεις γης που καλλιεργούσε και αποσύρεται σε μια μικρή ιδιωτική φάρμα. Για δεύτερη φορά, λοιπόν, ο Ραντουάν Νασάρ αφιερώνεται σε ένα έργο, το ολοκληρώνει και μετά το παραδίδει και αποχωρεί.
Λέγοντας «αφιερώνεται σε ένα έργο», εκφράζουμε ακριβώς την απορία μας για το πώς κάποιος που δίνεται στο γράψιμο με τόση ενδελέχεια θα μπορούσε μετά να το αφήσει πίσω. Και στα δύο βιβλία που αναφέρθηκαν, κάθε κεφάλαιο είναι όχι μόνο μια και μόνη παράγραφος, αλλά μία και μόνη πρόταση, που ανελίσσεται με πυκνές και σχεδόν ασθμαίνουσες επιστρώσεις νοήματος, οι οποίες απαιτούν την αδιάσπαστη προσοχή του αναγνώστη. Πρόκειται για ένα κείμενο αμιγώς λογοτεχνικό, εννοώντας ότι η κατασκευή του είναι απολύτως εμπρόθετη και απολύτως ελεγχόμενη, κάτι βέβαια απαραίτητο όταν συναρμόζει κανείς προτάσεις τριών και εννέα και δεκατριών σελίδων.
Όσο φιλόδοξη είναι η τομή στη γλώσσα που επιχειρεί, και κατά γενική ομολογία επιτυγχάνει, ο συγγραφέας, κάτι αντίστοιχο μπορεί να ειπωθεί και για τη θεματολογία του. Στην πιο απογυμνωμένη της έκδοση αυτή θα μπορούσε να περιγραφεί ως «η μονάδα απέναντι στη συλλογικότητα».
Η «μονάδα» είναι ο Αντρέ, γιος στα πρόθυρα της ενηλικίωσης, μιας πολυμελούς αγροτικής οικογένειας υπό τη σιδηρά εποπτεία ενός σοφού αλλά άκαμπτου πατέρα, ο οποίος τον αγαπά –ναι, τον αγαπά– αλλά αποκλειστικά με τους δικούς του όρους, που αδυνατούν να συμπεριλάβουν την, κατά τον πατέρα, χαοτική (και άρα άνομη) σκέψη και συναίσθημα του γιου. Η πλοκή του βιβλίου είναι μια βαθμιαία κλιμακούμενη αντίστιξη ανάμεσα στον Ορθό Λόγο του πατέρα και στο «καταραμένο» ταμπεραμέντο του Άσωτου Υιού, με απροσδόκητη κορύφωση ένα φονικό που καταλύει διά παντός τη συνοχή του κόσμου τους.
Καθώς το κείμενο είναι πρωτοπρόσωπο, βρισκόμαστε εξαρχής απέναντι στους πυρετικούς συνειρμούς του Αντρέ και στην παράφορη σωματοποίηση των συναισθημάτων του, συνδυασμός που σου δίνει την αίσθηση ότι μπαίνεις σε μια λίμνη της οποίας το βάθος δεν ξέρεις. Η κύρια βεβαιότητα, πάντως, είναι η διεκδίκηση από τον αφηγητή ενός χώρου για να υπάρξει, εκεί όπου ο νόμος του πατέρα στέργει και νομοθετεί ακόμα και την πιο μύχια έκφανση του εαυτού. Διαβάζουμε λοιπόν το αγωνιώδες οδοιπορικό μιας ψυχικής αυτονόμησης από αρχές τις οποίες υπαγορεύουν γενεές ολόκληρες κοινοτικής ζωής (ευταξία/υπομονή/εγκράτεια/υποταγή/ενότητα), αρχές προσωποποιημένες από τον πατέρα: «Έπρεπε να φωνάξω οργισμένα πως η τρέλα μου ήταν πιο σοφή από τη σοφία του πατέρα μου, πως μου ταίριαζε περισσότερο η αρρώστια μου παρά η υγεία της οικογένειας… και πως ήταν προνόμιο των χορτάτων να δοκιμάζουν την αξία της υπομονής επάνω στην πείνα των άλλων».
Οι σχολιαστές της «Αρχαίας καλλιέργειας» επικεντρώνονται στα συναισθήματα του Αντρέ προς τη μικρότερη αδελφή του Άνα, ως κομβικό στοιχείο στη δραματουργία του βιβλίου. Και είναι όντως εξ ονόματος αυτού του έρωτα, που ο συγγραφέας χαρτογραφεί την πιο εκτενή διαδρομή του Αντρέ από την έκσταση στη συντριβή. Ταυτόχρονα, η συγκεκριμένη ανομία, όπως και τα σεξουαλικά χάδια προς τον μικρότερο αδελφό του, Λούλα (κεφ. 27), συνάδουν με τον εξεγερμένο ψυχισμό του Αντρέ, ο οποίος, το ίδιο διακαώς με την αδελφή του, ποθεί την ειρωνεία (κεφ. 13) και, κυρίως, ποθεί μια ηθική τάξη που να μην τη βιώνει ως εκβιαστική και ξένη προς τον ίδιο.
Ένα σημαντικό, πανταχού παρόν νήμα στο βιβλίο θα μπορούσε να ονομαστεί «η μεταφυσική της αγροτικής ζωής» (το κυκλικό εκείνο κοσμοείδωλο που ανατέλλει και δύει πάντα στις ίδιες ράγες), ζωντανεμένη από ρεαλιστικές περιγραφές του πώς στήνεται μια ξόβεργα ή ένας κυκλικός χορός…
Για την αναγνωστική περιπέτεια της «Αρχαίας Καλλιέργειας»(εκδόσεις Πατάκης) έχουμε να ευχαριστήσουμε για τη διαμεσολάβηση της τη βετεράνο μεταφράστρια από τα πορτογαλικά Αθηνά Ψυλλιά, που δεν ορρωδεί προ λέξεων όπως γνάθαλο και τυτώς. Εύγε!
13°
