Ήρεμος και απλός παρά τις εκδοτικές επιτυχίες και βραβεύσεις του, ο Δυτικοελλαδίτης πεζογράφος Αντρέας Μήτσου μίλησε στην A.V. με αφορμή το νέο του βιβλίο «Η ελεημοσύνη των γυναικών» (εκδ. Καστανιώτη).
Το βιβλίο
• Πρόκειται για 15 διηγήματα, μερικά δημοσιευμένα. Το παλιότερο λέγεται «Δρομέας πλάι στη θάλασσα», το νεότερο είναι «Το ψέμα».
• Οι ιστορίες μου δεν είναι αυτοβιογραφικές, απλώς ξεκινούν από ψήγματα βιωμάτων. Είναι μια μορφική διαχείριση του παρόντος από έναν άνθρωπο που λάθρα έζησε, αργότερα το αντελήφθη και προσπαθεί να δικαιολογήσει την τωρινή ασυνειδησία του, σε σχέση με το παρελθόν.
• Ο τίτλος προέρχεται από το ομώνυμο διήγημα. Με υπαινικτικό –θέλω να ελπίζω– τρόπο, αναδεικνύω τη βαθύτερη βίωση που έχει η γυναίκα για τη ζωή. Έχει συμφιλιωθεί με το θάνατο, ίσως γιατί τεκνοποιεί. Ενώ ο άντρας ζει ασυνείδητα, «είδε φως και μπήκε», πιστεύει ότι θα μεγαλώσει και θα ζήσει στην επόμενη ζωή.
• Οι γυναίκες έχουν έναν τσαμπουκά που οι άντρες τον εισπράττουν ως κυνισμό. Αν οι γυναίκες, από την ελεημοσύνη τους, από μια μεγαθυμία, μας δώσουν μια χαρά, τότε μπορούμε να υπάρξουμε.
• Η μελαγχολική ενατένιση του κόσμου, σε μένα, ξεκίνησε από το ότι έζησα στη φτώχεια, ο πατέρας μου ήταν ανάπηρος πολέμου (με τους Γερμανούς) κι εγώ τέλειωσα το σχολείο κακήν κακώς και εργαζόμενος. Πέρασα πέντε χρόνια στο μπάτσικο, ως χωροφύλακας και αξιωματικός της χωροφυλακής. Δώσαμε εξετάσεις 5.000 άτομα και πήραν 135. Αποτάχτηκα, με διώξανε επί χούντας. Ήμουνα ευτυχώς ποτισμένος από τη λογοτεχνία από μικρός και σώθηκα από το μπάτσικο. Δεν έχω πια ενοχές για κείνη την περίοδο. Μετά έμπλεξα με την Αριστερά.
• Έχω την εντύπωση ότι μ’ έχουν επηρεάσει συγγραφείς παλιότεροι, Έλληνες όπως ο Βιζυηνός, ο Παπαδιαμάντης ή ο Θεοτόκης, ιδίως όμως ξένοι. Χένρι Τζέιμς, Στίβενσον, αστυνομικό μυθιστόρημα – παρωχημένα πράγματα να τα θυμίζει κανείς. «Παρωχημένα», με όρους εμπορικούς εννοώ.
• Έχω γράψει δέκα βιβλία. Έβγαλα το πρώτο πριν 27 χρόνια. Ελπίζω ότι από τότε και ανανεώνω τη φόρμα μου και λέω καινούργια πράγματα. Μέσα από 100 περίπου διηγήματα, μια νουβέλα και δύο μυθιστορήματα, νομίζω ότι έχω εξελιχτεί.
• Είμαι χωριάτης και στο γράψιμο και στην επικοινωνία. Δεν έχω μέιλ, δεν έχω κομπιούτερ, γράφω-σβήνω με μολύβι. Αφού βγάλω το βιβλίο, αποφεύγω την επικοινωνία με τους αναγνώστες. Δεν είναι κανείς μόνιμα συγγραφέας, παρά μόνο τη στιγμή που βγάζει το βιβλίο. Γιατί να με δει διά ζώσης ο άλλος, αφού έχει διαβάσει το βιβλίο μου; Ακόμα κι αν κανείς θέλει να μου επισημάνει πραγματολογικά λάθη, δεν με νοιάζει. Ο συγγραφέας διαχειρίζεται και τα λάθη του και την άγνοιά του. Κανένα κείμενο δεν είναι άρτιο. Η φύση ενέχει και το λάθος και το ελάττωμα. Καλώ τον αναγνώστη να είναι φιλεύσπλαχνος ενώπιον του κειμένου, αθώος και άοπλος.
• Γράφω μονοτονικό. Δσκολεύτηκα λίγο, στην αρχή. Αλλά θεωρώ ότι είναι μάταιη η εμμονή στο πολυτονικό, ότι είναι ψυχωτική εμμονή ο στολισμός της γλώσσας.
• Σιχαίνομαι το διδακτικό λόγο. Δεν μ’ ενδιαφέρουν τα κοινά θέματα, τα πολιτικά θέματα, τα θέματα επικαιρότητας. Μόνο μέσα από το μερικό μπορεί ο αναγνώστης ν’ αναχθεί στο γενικό. Πασχίζω, μέσα από τη διαδικασία λείανσης της λέξης, από το ρυθμό και τη διαύγεια των πραγμάτων, ν’ αναδείξω τη βαθύτερη αλήθεια.
• Συλλαμβάνω εν σπέρματι ένα παράπονο, έναν πόνο που με ταλανίζει. Τον επεξεργάζομαι για να βρω μια ισορροπία εσώτερη. Το κάθε διήγημα το γράφω κι 100 φορές, στο τέλος τα ξέρω απέξω. Η υπόθεση δεν είναι τόσο τι θα πεις, αλλά πώς. Το ύφος αναδεικνύει το έργο τέχνης. Ο συγγραφέας πρέπει να είναι στατικός στο μυαλό, αλλά να δουλεύει συνεχώς για την «αύρα ανάμεσα στις λέξεις», όπως έλεγε ο Γουίτμαν. Δεν το κάνεις για τα λεφτά ή τη δόξα. Ψάχνεις τον αναγνώστη.
• Η αναζήτηση των άδηλων διεργασιών, των μυστικών ενατενίσεων, ο φόβος ιδιαίτερα (όχι μόνο ο φόβος του θανάτου) διέπει όλα μου τα γραπτά. Αυτός ο φόβος, που βρισκεται στη δομή των κυττάρων μας, αξίζει να εξηγηθεί. Η διαδικασία αυτής της αναζήτησης έχει γοητεία.
• Νομίζω πως στα διηγήματά μου υπάρχουν σπαράγματα ποίησης, που απλώς πήραν αυτή τη φόρμα, την αφηγηματική. Κάθε καλό έργο τέχνης, ανεξαρτήτως τελικής μορφής, είναι ένα έργο ποιητικό.
• Αγαπώ πολύ το τελετουργικό της ορθοδοξίας και τη μεταφυσική θεώρηση των πραγμάτων. Όμως, δεν θα δίσταζα να πω ότι είμαι άθεος.
Η λογοτεχνία
• Η γραφή, η τέχνη γενικά, είναι διαχείριση χρόνου ενάντια στον τρόμο. Πρώτα βοηθάει στην αποκάθαρση του δημιουργού, ύστερα στου άλλου που διαβάζει, βλέπει, ακούει. Ο άνθρωπος φεύγει από την καθημερινή αθλιότητα και φτάνει στη συμφιλίωση με τον άγριο εαυτό του.
• Σήμερα θεωρώ ότι παράγεται καλύτερη λογοτεχνία από ό,τι πριν 27 χρόνια. Η λογοτεχνία του ’80 και ίσως του ’90 ενείχε στοιχεία ταξινόμησης κοινωνικών πραγμάτων. Αλλά αυτό δεν είναι δουλειά της λογοτεχνίας. Σήμερα βλέπω νέους συγγραφείς που γράφουν πολύ ωραία λογοτεχνία, χωρίς τον παλιό διδακτισμό, πολιτικό και άλλο. Παράλληλα, βλέπω και ανανέωση στις φόρμες.
• Αντιπαθώ την άμεση εμπλοκή των πανεπιστημιακών στο παιχνίδι της λογοτεχνίας, θεωρώ ότι η λογοτεχνία είναι το μισητό αντικείμενο όχι του πόθου, αλλά του βασανισμού τους. Ταξινομούν, ιεραρχούν, εμπλέκονται σε κρατικά βραβεία. Εξαιρούνται όσοι έγραψαν πρώτα λογοτεχνία κι ύστερα έγιναν πανεπιστημιακοί.
• Τα νούμερα για τις πωλήσεις των βιβλίων, όπως τα διακινούν διάφοροι, είναι σε μεγάλο βαθμό ψευδή. Αυτό πρέπει να ειπωθεί. Ο δικός μου «Ο κύριος Επισκοπάκης» ήτανε 6 μήνες στα πρώτες θέσεις, πήρε 30 κριτικές, διαβάστηκε πολύ και πούλησε 17.000. Πάρα πολύ. Πώς πιάνουν και ανακοινώνουν τα διάφορα φουσκωμένα νούμερα;
• Κατά μια ωραία σύμπτωση, παρόλο που εγώ λοιδόρησα την κατεστημένη λογική των συγγραφέων, μου έδωσαν βραβεία η Ακαδημία, οι αναγνώστες του «Διαβάζω» κ.λπ. Μπορώ ακόμα να λοιδωρώ, αλλά βεβαίως και λοιδορούμαι.
Ο περίγυρος
• Παρατηρώ ότι πολλές φορές η λογοτεχνία είναι μια κυνική εμπορευματοποιημένη διαδικασία. Το παιχνίδι συνήθως διέπεται από τους νόμους της αγοράς, τη διαφήμιση. Αρκετοί πλασάρουν ένα πρόσωπο έξω από τη διαδικασία γραφής, ένα πρόσωπο που κανονικά δεν θα έπρεπε να μας αφορά. Υπάρχουν, φυσικά, πολλές γοητευτικές φυσιογνωμίες δημιουργών που δεν αναδεικνύονται.
• Ευθύνη έχουν και πολλοί δημοσιογράφοι, ποιους συγγραφείς προβάλλουν και γιατί. Πολλές φορές, πριν βγει καν ένα βιβλίο, αποθεώνεται. Γίνεται πολλή φασαρία πριν διαπιστωθεί η αξία ή η απαξία του. Πώς και γιατί γίνεται αυτό;
• Δεν πιστεύω στις λέσχες αναγνωστών και στις άλλες μορφές οργανωμένης προώθησης του βιβλίου. Η πολιτιστική ζωή δεν οργανώνεται.
Επιγραμματικά
Δεν υπάρχουν πνευματικοί άνθρωποι. Τόσα χρόνια δεν έχω χάσει ούτε μια διαδήλωση. Ας με κατατάξουν στους γραφικούς.
10°
