«Άντρες χωρίς άντρες»: Η ζωντανή ορφάνια των Αντρών

Άρχισαν επιτέλους καλοί λογοτέχνες μας να ασχολούνται –και να μας απασχολούν– και με ιστορίες ανδρών. Κυρίως με τις σχέσεις πατεράδων με τους γιους. Με ευρηματικής έμπνευσης αυθεντικά πεζά. Γιατί όχι; Όλοι με τις γυναίκες καταγίνονται, πεζογράφοι και ποιητές, με την ψυχολογία και τις προσωπικές ιστορίες τους. Αδιάπτωτου ενδιαφέροντος η γυναίκα σε όλες τις εκφάνσεις και τους ρόλους της – θαρρείς κι ο εικοστός αιώνας παίρνει εκδίκηση για την διαχρονική ιστορική τους οικουμενική αδικία.

Με τον «προκλητικό» τίτλο «Άντρες χωρίς άντρες» κυκλοφόρησε πρόσφατα το μυθιστόρημα του Νίκου Δαββέτα, που διαβάζεται με βουλιμική διάθεση από την πρώτη του λέξη.

Ο Δαββέτας είναι ένας εξαιρετικά καλοδιαβασμένος εργάτης του λόγου που ξέρει να «παίζει» με τη σύγχρονη ιστορία μας. Όπως έχει αποδειχθεί και από τα τρία τελευταία μυθιστορήματά του –τα οποία καταπιάνονται με δύσοσμες ρωγμές του πρόσφατου παρελθόντος μας και βασανιστικές δυσπλασίες του παρόντος μας– έχει τον τρόπο να ζωντανεύει πολύσημες περιπτώσεις της Ιστορίας μας μέσα από τη διάπλαση των σπαρταριστών λογοτεχνικών προσώπων που επινοεί.

Στο νέο του πεζογράφημα ο χρόνος, ενώ σημειώνεται με λεπτομέρειες που γύρω τους χτίζονται προσωπικές διαδρομές, γεγονότα, ιδέες και όνειρα, μοιάζει χαμένος, κατασπαραγμένος απ’ τις αμείλικτες δαγκάνες της ανθρωποφάγας τοπικής μας ανθρωπογεωγραφίας. Ιδιαίτερα σημαδεύοντας την εποχή της Κατοχής και των εμφυλίων παθών, ως προαγγέλους των περιόδων της Απελευθέρωσης, της Δικτατορίας του ‘67, της Μεταπολίτευσης μέχρι το πρώτο μνημόνιο, και που δίνουν στον συγγραφέα την αφορμή να αναδείξει την παθολογία των νεότερων σε ηλικία ηρώων του, οι οποίοι παλεύουν να διαχειριστούν την κληροδοτημένη εμπειρία των άμεσων αρσενικών προγόνων τους, ατομική, κοινωνική, πολιτική, άλλοτε με κατανόηση κι άλλοτε με αμφισβήτηση, με τα δικά τους όπλα, και να αυτοπροσδιοριστούν στα δεδομένα της εποχής μας. 

Παρασύρεσαι απ’ τη ροή της αφήγησης –προσπαθώντας παράλληλα να ανακαλύψεις και τα μυστικά της– καθώς ταυτίζεσαι με τον προσωπικό Γολγοθά των τεσσάρων ηρώων και κάποτε από τα συνταρακτικά τους αδιέξοδα συμπάσχεις μαζί τους. Σκληρή γραφή, που όμως έχει τη δύναμη να σε κάνει να πλημμυρίζεις βαθιά συγκίνηση.  

Κυρίαρχο θέμα του μυθιστορήματος η εξομολόγηση του γιου στον επιστήθιο φίλο του, της εξομολογημένης αφήγησης του ετοιμοθάνατου πατέρα του. Μια εξομολόγηση σε σπαράγματα της οποίας επανέρχεται σποραδικά –ενθέτοντάς τη σε μορφή εσωτερικής αφήγησης– που αποκαλύπτει την τραυματική ομοφυλοφιλία του πατέρα –περιορισμένη σε συνοπτικούς αγοραίους έρωτες κάτω απ’ τη μέση– τον «λεκέ», εξαιτίας του οποίου φαίνεται να αποτάχτηκε απ’ τους ιθύνοντες του παρακράτους, που ευσυνείδητα, με τη συνδρομή και την προστασία του μεγαλόσχημου αδερφού του, υπηρέτησε επί μακρόν. Γόνος μια ιδιαίτερα αποτυχημένης οικογένειας –με τη λεηλατημένη μάνα να εκτίει τα ισόβιά της στα παρασκήνια– ο γιος σέρνει τη βαριά του κληρονομιά με τη διαταραχή τόσο της ψυχολογίας των γονέων όσο και των διαπροσωπικών σχέσεων πατέρα, μητέρας και μοναχογιού παλεύοντας με νύχια και με δόντια να έρθει στα ίσα του. Είναι ανείπωτη η λαχτάρα της «ζωντανής ορφάνιας» που βιώνει ο γόνος αυτού του πατέρα, του κοινωνικά  περιθωριακού, πολιτικά εκτρωματικού, ψυχολογικά σκοτεινού και  ερωτικά εξόριστου. Σε αντιπαράθεση με τον γιο του άλλου πατέρα, του αριστερού, ισορροπημένου, οπαδού της ερωτικής νόρμας.

Μια ατμόσφαιρα εξοικείωσης είναι ανάγλυφη για τρεις λόγους: Πρώτον, για την αφοπλιστική «ανθρωπίλα» με την οποία είναι μουσκεμένη η διαπραγμάτευση του ποιού των προσωπικών σχέσεων, δεύτερον γιατί ίσως ο κάθε αρσενικός –και τα θηλυκά διά της ενσυναισθήσεως– θα μπορούσε να συσχετίσει κομμάτια από τη βιογραφική διαδρομή των πατεράδων αυτών με στοιχεία από την αντίστοιχη του δικού του πατέρα, αλλά και τρίτον, να μπει πολύ φυσικά στη θέση του ενός ή του άλλου γιου και να δει σημεία συγγενή στις σχέσεις του ίδιου με τον δικό του πατέρα. 

Οι αφηγήσεις, με πρωτεύουσα εκείνην του «πάσχοντος πατρός», είναι τρεις (ο πατέρας, ο γιος και ο φίλος του γιου) και απαιτείται η συστηματική προσοχή του αναγνώστη ώστε να αντιλαμβάνεται απ’ την αρχή της εκάστοτε αφήγησης το πρόσωπο στο οποίο αντιστοιχεί.

Οι δύο νεαροί ήρωες –εκπροσωπώντας την πριμοδοτημένη, σπουδαγμένη και πολλαπλά «πληροφορημένη» γενιά τους– στέκουν μάλλον σαστισμένοι, προβληματισμένοι, έμπλεοι λογισμών και αμφιταλαντεύσεων γύρω απ’ την παρούσα κατάσταση, την Ιστορία δηλαδή που γράφεται σήμερα –  και που γράφουν με τη συνδρομή τους και οι ίδιοι. Ο χρόνος διαμόρφωσης της εμπειρικής ζωής των πατεράδων τους και ο χρόνος διάπλασης της προσωπικότητας των γιων τους, δηλαδή το άμεσα εγγύτερο  χωροχρονικό παρελθόν και το αμήχανο, λόγω και των συνταρακτικών επιθετικών εκπλήξεων του, παρόν, δίνονται ζυγισμένα σοφά με τις συγκρούσεις και τις λιγοστές συγκλίσεις τους.

Στιλπνά ελληνικά, γλώσσα καίρια και ζουμερή και μ’ ένα ιδιότυπο χιούμορ να καραδοκεί καυστικό ξαφνιάζοντας απρόβλεπτα, ενώ το σασπένς είναι υψηλών, κινηματογραφικού τύπου, αναλογιών, αν μπορούσε έτσι να ειπωθεί.

Ένα ώριμο και γενναίο μυθιστόρημα.