Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η πολιτεία έχει τον πιο σημαντικό ρόλο στη δημιουργία κουλτούρας ανάγνωσης, αλλά επειδή αυτό δεν μπορεί να λυθεί με ευχολόγια, αναζητήσαμε κάτι πιο πρακτικό: Ποιος είναι ο ρόλος των εκδοτών μέσα σ’ αυτό το κλίμα έλλειψης μεγάλου αναγνωστικού ενδιαφέροντος, είναι ακριβό το βιβλίο, αλλά και τι σκοπεύουν να κάνουν στο μέλλον οι εκδότες;
Κώστας Δαρδανός (Gutenberg)
«Το βιβλίο είναι όργανο και, όπως το συκώτι, κάνει μια δουλειά. Στο σώμα που λέγεται κοινωνία τελεί ένα έργο. Το τι διαβάζεις σε ένα βάθος χρόνου φανερώνει για ποιο λόγο το θέλεις το βιβλίο. Υπάρχουν δύο κατηγορίες βιβλίου: τα γνώσης/απόλαυσης και τα χρηστικά. Στην πρώτη κατηγορία συναντάς τα ευκαιριακά και τα κλασικά βιβλία. Στα πρώτα αυτής της κατηγορίας μπορείς να βρεις από βιβλία που λήγουν πιο γρήγορα και από ένα γιαούρτι, αλλά και βιβλία που μπορεί να διαρκέσουν και 100 χρόνια. Η βάση καθορίζεται από την κορυφή, και το θέμα είναι πόσα σημαντικά κλασικά βιβλία συναντάς σ’ αυτή. Χώρες που έχουν τεράστια παράδοση στα κλασικά κείμενα έχουν και τεράστιο αναγνωστικό κοινό, όπως η Αγγλία για παράδειγμα. Το έζησα όταν σπούδαζα εκεί. Η μεγαλύτερη επένδυση πρέπει να γίνει στα αιώνια κείμενα γιατί αυτά είναι οι μαγνήτες.
Οι εκδόσεις Gutenberg εστιάζουν στα κλασικά, διαχρονικά βιβλία, που αφορούν τον άνθρωπο κατά φύση, ουσία και κατεύθυνση και όχι κατά συνήθεια, γιατί αυτή αλλάζει. Και υπάρχει κοινό το οποίο μπορεί να στηρίξει αυτό το εγχείρημα. Πιστεύω πως υπάρχουν πάνω από 20.000 αναγνώστες που μπορούν να αναμετρηθούν με αυτά τα κείμενα – αλλά πρέπει πρώτα απ’ όλα να υπάρχουν. Ο προσανατολισμός μας ήταν στο πανεπιστημιακό βιβλίο, αλλά και πάλι κάναμε την υπέρβαση. Πήγαμε στα κορυφαία πανεπιστήμια του εξωτερικού και πήραμε βιβλία τους, τα μεταφράσαμε και αλλάξαμε το απαρχαιωμένο σύστημα των σημειώσεων του καθηγητή στα πανεπιστήμια. Στην πορεία δημιουργήσαμε ανταγωνισμό και νομίζω πως έτσι αναβαθμίστηκε το επίπεδο των πανεπιστημιακών βιβλίων. Αλλά δεν μένουμε εκεί. Τα βιβλία του Πεσόα –προσωπική μου επιλογή–, τα θεατρικά του Ίψεν, του Σέξπιρ έχουν προστεθεί στον κατάλογό μας. Η σειρά Orbis Literae εμπλουτίζεται. 50 χρόνια η ελληνική κοινωνία μάς έχει στηρίξει –σήμερα στο Facebook έχουμε 12.000 like και συνεχίζουμε– και νομίζω πως οι εκδόσεις μας είναι ένα αντίδωρο. Σκεφτείτε την ταινία “Ο Κύκλος των χαμένων ποιητών”. Έτσι λειτουργούμε, σαν τον καθηγητή Κίτινγκ. Δεν μπορείς να συνεισφέρεις χωρίς να πάρεις ένα ρίσκο».
«Tο βιβλίο πρέπει να συνδυάζεται και με τις άλλες τέχνες, πρέπει να συναντιέται και έμπρακτα με τη ζωή. Το βιβλιοπωλείο για να μπορεί να υπάρξει πρέπει να είναι ένα ζωντανό κύτταρο παρέμβασης στη ζωή του τόπου. Πάντα το πίστευα αυτό, από τότε που δημιούργησα το βιβλιοπωλείο Ianos στη Θεσσαλονίκη. Οι περισσότερες από τις εκδηλώσεις που φιλοξενούμε έχουν σχέση με το βιβλίο, ακόμα και με ένα έμμεσο τρόπο. Αυτή η προσέγγιση έχει φέρει αποτελέσματα. Το ’13, για παράδειγμα, πήγαμε πολύ καλά. Μπορεί να έχουν αλλάξει οι καταναλωτικές συνήθειες και να μην κάνουν οι αναγνώστες μεγάλες αποδείξεις, έχει όμως αυξηθεί ο αριθμός των αποδείξεων με μικρότερα ποσά. Μια έρευνα όμως μόνο θα μπορούσε να καταδείξει αν μπορούμε να μιλάμε και για διεύρυνση του αναγνωστικού κοινού».
«Συνειδητά έχουμε αποφασίσει πολλές φορές στο παρελθόν να εκδώσουμε βιβλία στα οποία πιστεύαμε, αλλά ξέραμε ότι δεν θα πάνε καλά» είχε δηλώσει πριν από μερικά τεύχη στην A.V. η εκδότρια. «Δεν ήταν ατυχείς, ήταν συνειδητές επιλογές. Κάτι που τώρα, μέσα στην κρίση, δεν μπορούμε να το κάνουμε πια. Όμως στόχος και ελπίδα μας είναι σύντομα να μπορέσουμε ξανά να κάνουμε τέτοιες επιλογές. Η ποίηση παραμένει πάντα το εφαλτήριό μας, όμως πλέον ανοιγόμαστε και σε άλλα πράγματα».
Θανάσης Καστανιώτης
«Όχι, θεωρώ πως εκδίδονται πολύ λιγότεροι τίτλοι απ’ ό,τι πρέπει. Γιατί π.χ. ο Άγγλος πολίτης να έχει δικαίωμα σε περισσότερους τίτλους απ’ ό,τι ο Έλληνας; Ο εκδότης έχει μεγάλη ευθύνη γιατί αυτός είναι που επιλέγει τα βιβλία που θα εκδώσει και αυτός είναι που θα τα προωθήσει. Και δεν είναι μόνο ο τίτλος, είναι και η επιμέλεια που έχει γίνει, η σωστή μετάφραση αν πρόκειται για ξένο τίτλο κ.λπ. Το βιβλίο πρέπει να σου ομορφαίνει τη ζωή και όχι να συμβαίνει το αντίθετο. Και θα συνεχίσουμε σ’ αυτήν την κατεύθυνση».
Νώντας Παπαγεωργίου (Μεταίχμιο)
«Την τελευταία τριετία η μέση τιμή του βιβλίου έχει μειωθεί κατά 30% και τα καινούργια βιβλία τιμολογούνται πολύ χαμηλότερα απ’ ό,τι πριν από την κρίση, έπεσε κάπως το κόστος, πολλά παλιότερα βιβλία ανατυπώθηκαν σε χαμηλότερη τιμή... Είναι σε μια λογική τιμή, αν σκεφτεί κανείς σε πόσο χαμηλό τιράζ πωλούνται. Αλλά, ναι, είναι ακριβότερο το βιβλίο σε σχέση με άλλες χώρες. Είχαμε κάνει μια προσπάθεια στο παρελθόν να εκδώσουμε κάποια βιβλία σε φθηνότερο χαρτί, σε έκδοση τσέπης. Δεν προχώρησε ίσως γιατί τότε οι Έλληνες αντιμετώπιζαν το βιβλίο ως είδος πολυτελείας... Επανερχόμαστε, όμως, γιατί θεωρούμε πως οι εποχές ωρίμασαν και θα επανεκδώσουμε 7 βιβλία αρχές Ιουνίου, σε σχήμα pocket. Επιπλέον πρέπει να προσαρμοζόμαστε στις εποχές. Για παράδειγμα στο Facebοok του Μεταίχμιου λειτουργεί μια λέσχη ανοιχτής ανάγνωσης, όπου 5.000 μέλη προς το παρόν διαβάζουν και μετά σχολιάζουν το βιβλίο που επιλέγουν από τη λίστα των βιβλίων που προτείνει ο συγγραφέας μας Κώστας Ακρίβος».
Αναστασία Δ. Παπαδημητρίου (Άγκυρα)
«Η διαδρομή των 124 χρόνων εκδοτικής πορείας της Άγκυρας δείχνει πως σημαντική προϋπόθεση είναι η ύπαρξη οράματος. Αν δεν έχεις όραμα δεν πας παρακάτω. Κλειδώνεσαι μαζί με τα προβλήματα και στο τέλος χάνεις και το κλειδί. Οι δυσκολίες της εποχής που διανύουμε είναι πολλές. Αν λοιπόν έχεις τη δύναμη και το κουράγιο να τις αντιμετωπίσεις και με φιλοσοφική διάθεση σίγουρα θα βγεις κερδισμένος. Από τα μέσα του 2013 και αφού αποτιμήθηκαν οι απώλειές μας εξαιτίας της κρίσης, ανασυνταχθήκαμε και είμαστε πια σε πλήρη εγρήγορση. Στόχος μας όχι μόνο η ελληνική αγορά. Από το 2013 έχουμε ήδη ξεκινήσει να εκδίδουμε σειρές βιβλίων που απευθύνονται κυρίως σε παιδιά, και σε άλλες γλώσσες: αγγλικά, κινέζικα, ισπανικά, γαλλικά, ρώσικα και γερμανικά. Τα θέματα των βιβλίων είναι γύρω από τη μυθολογία, τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και την ελληνική ιστορία. Το εκδοτικό μας πρόγραμμα μετρά μια τριετία μπροστά και είναι εστιασμένο κατά 70% στο παιδικό και εφηβικό βιβλίο και ένα 30% στα βιβλία για ενήλικες».
«Σίγουρα δεν μπορείς να βγάλεις ένα βιβλίο το οποίο θα πούλαγε το 1970 και να περιμένεις να πουλήσει τώρα. Δεν θα διαβάζατε ένα βιβλίο χιουμοριστικό του 1985, όπως δεν θα φορούσατε φόρεμα εκείνης της δεκαετίας, θα σας φαινόταν ξένο και παλιό. Ο κόσμος είναι στεναχωρημένος, φοβάται και δεν μπαίνει στα βιβλιοπωλεία. Το κυριότερο, όμως, είναι ότι δεν του έχουμε μεταφέρει την κουλτούρα του διαβάσματος. Έχω την εντύπωση ότι οι αξίες μας περνούν κρίση και το διάβασμα μόνο βοήθεια προσφέρει. Η φιλαναγνωσία πρέπει να ξεκινάει από τον παιδικό σταθμό. Όσο για να αντιμετωπίσουμε την κρίση χρειάζεται οργάνωση, στρατηγική, στόχοι μακροπρόθεσμοι και όραμα για τους εργαζόμενους» δήλωσε σε συνέντευξή του πριν από μερικά τεύχη.
Στέφανος Πατάκης
«Οι εκδότες το μόνο που έχουν να κάνουν είναι να βγάζουν βιβλία και φυσικά να τα προωθήσουν. Η προώθηση, με την έννοια του μάρκετινγκ, δεν έχει και πολύ μεγάλη σχέση με τη φιλαναγνωσία. Μπορεί ο εκδότης να έχει πολύ καλό μάρκετινγκ, να είναι ξύπνιος και να προωθεί ό,τι χαζομάρα βγάζει. Μια εκδοτική επιχείρηση είναι πρώτα απ’ όλα επιχείρηση, ας είμαστε ρεαλιστές. Όμως μπορεί με τη δουλειά σου να προσφέρεις και στην κοινωνία. Η τελευταία κυρίως παράμετρος έχει να κάνει με το πραγματικά καλό βιβλίο. Για μένα η φιλαγνωσία μαθαίνεται στην παιδική ηλικία. Τα μισά από τα βιβλία που βγάζουμε –το ’13 εκδώσαμε συνολικά γύρω στα 420 βιβλία– είναι παιδικά. Μέσα εκεί θα βρείτε τίτλους που δεν “πουλάνε” τόσο πολύ αλλά πιστεύουμε πως έπρεπε να τα εκδώσουμε, γιατί πρέπει να σκεφτόμαστε και το μέλλον. Είναι μόνο ένα παράδειγμα της πολιτικής μας προς την κατεύθυνση που ενδιαφέρει την έρευνά σας».
Γιάννης Φαλδαμής (Κλειδάριθμος)
«Ένας εκδοτικός οίκος πρέπει να έχει μια φυσιογνωμία, αλλά σε εποχές κρίσης όπως αυτή που διανύουμε πρέπει να φροντίζει να επεκτείνει τη θεματολογία των εκδόσεών του προσπαθώντας παράλληλα να διατηρήσει τη φυσιογνωμία του. Η αρχική φυσιογνωμία μας ήταν συνδεδεμένη με τα τεχνικά, επιστημονικά βιβλία, όμως τα τελευταία χρόνια έχουμε δώσει βάρος και σε άλλους εκδοτικούς τομείς, όπως η λογοτεχνία, η εκλαϊκευμένη επιστήμη, η ιστορία, η προσωπική βελτίωση κ.λπ. Η σειρά των αστυνομικών βιβλίων της Ann Cleeves, στα οποία έχει βασιστεί η επιτυχημένη σειρά του BBC και της ITV στη Μεγάλη Βρετανία, βιβλία καταξιωμένων συγγραφέων που έχουν προταθεί για τα βραβεία Βοοker και Edgar 2013 και 2014, καθώς και η τριλογία «Παιχνίδι» του Anders de la Motte, το πρώτο βιβλίο της οποίας θα κυκλοφορήσει πολύ σύντομα, είναι τα βιβλία αιχμή του δόρατος για τον εκδοτικό οίκο μας».
Γιώργος Χρονάς (Οδός Πανός, Σιγαρέττα)
«Να έβγαιναν λιγότερα και καλύτερα βιβλία. Νομίζω αυτό είναι μια λύση. Η πληθώρα εξαφανίζει πολλές φορές αυτά που αξίζουν. Γιατί και τα βιβλία θέλουν το χρόνο τους. Τα περισσότερα είναι άρες μάρες κουκουνάρες είτε πρόκειται για λογοτεχνία είτε για ποίηση είτε για δοκίμιο. Το θέμα είναι να επιμένεις και να ρισκάρεις στηρίζοντας το καινούργιο και τα νέα ταλέντα. Δεν είναι απαραίτητο όλα τα βιβλία που εκδίδουμε να είναι μεγάλες επιτυχίες, μπορεί να είναι και μικρές λάμψεις. Εξάλλου δύσκολα να ανταγωνιστείς τον Ντοστογιέφσκι, τον Παπαδιαμάντη, τον Βυζηινό... Προσωπικά υποκλίνομαι στο κοινό μου, πάω ο ίδιος στις εκθέσεις, γιατί αυτό με στηρίζει και του λέω ευχαριστώ. Όσο για την κρίση θα ξεπεραστεί δουλεύοντας, δουλεύοντας και δουλεύοντας…».
Θάνος Ψυχογιός
«Για κάθε λογοτεχνικό κείμενο που υποβάλλεται προς έκδοση ακολουθείται μία συγκεκριμένη διαδικασία. Αρχικά θα διαβαστεί από την ομάδα ανάγνωσης και αν η αξιολόγηση είναι θετική θα συζητηθεί η έκδοσή του από το εκδοτικό τμήμα της εταιρείας. Κάποιοι από τους παράγοντες που θα επηρεάσουν την έκδοση ή όχι του πονήματος εκτός από τα λογοτεχνικά χαρίσματα του κειμένου, είναι αν η εκδοτική ομάδα πιστεύει ότι το θέμα μπορεί να αφορά το αναγνωστικό κοινό, αν το ύφος ταιριάζει στο προφίλ και το πρόγραμμα του εκδοτικού οίκου, αν έχει ήδη κάνει επιτυχία στο εξωτερικό (αν πρόκειται για μετάφραση), αν είναι βραβευμένος ο συγγραφέας κ.λπ. Όσο για τα ευπώλητα βιβλία δεν είναι απαραίτητο πως μιλάμε για κακά βιβλία. Επιπλέον το ευπώλητο βιβλίο είναι εκείνο που οδηγεί τους αναγνώστες στα βιβλιοπωλεία και δημιουργεί σιγά-σιγά αναγνωστική ανάγκη. Επίσης, το ευπώλητο βιβλίο είναι εκείνο που προσφέρει ευρωστία στον εκδοτικό οίκο και του δίνει τη δυνατότητα να εκδώσει και βιβλία περιορισμένου αναγνωστικού ενδιαφέροντος. Εμείς, σαν εκδόσεις Ψυχογιός, δεν έχουμε ανατιμήσει τα βιβλία από το 2001. Επιπλέον, δεδομένης της κρίσης δημιουργήσαμε χαμηλότερες ζώνες τιμών για πολλά από τα βιβλία μας και συνεχώς ψάχνουμε λύσεις που θα μας επιτρέπουν να προσφέρουμε την καλύτερη δυνατή τιμή στους αναγνώστες μας».
Γιώργος Νίκας (πρόεδρος του ΣΕΚΒ, Σύνδεσμος Εκδοτών Βιβλίων)
«Πρέπει να αναλάβουμε πιο ενεργό ρόλο, αν σκεφτούμε πως οι δράσεις του ΕΚΕΒΙ, υπό του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού, προς το παρόν περιορίζονται στη biblionet και στην οργάνωση της έκθεσης βιβλίου στη Θεσσαλονίκη. Είναι δύσκολο να αναγνωρίσουμε εκπεφρασμένη κρατική πολιτική προώθησης του βιβλίου – μόνο να αναλογιστούμε όλο αυτό που έγινε με την ενιαία τιμή του βιβλίου, η οποία επιπλέον για ακατανόητους λόγους εξαιρεί το παιδικό βιβλίο από το νέο νόμο, το κατεξοχήν εργαλείο που δημιουργεί αναγνώστες, φτάνει. Λάθη έχουν γίνει και πρέπει να επανεξετάσουμε τη στάση που κρατήσαμε ως σήμερα αν θέλουμε ν’ αλλάξει το τοπίο. Προσφάτως και μετά από 30 χρόνια συστάθηκε για πρώτη φορά μια αμιγής Ομοσπονδία εκδοτών, ένα μεγάλο δευτεροβάθμιο όργανο που περιλαμβάνει όλους τους σημαντικούς εκδοτικούς συλλόγους της χώρας. Μεταξύ άλλων σκοπός του είναι να βάλει κάποιες συντεταγμένες σε όλα τα προβλήματα του κλάδου. Σε ό,τι έχει να κάνει με τις εκθέσεις και τα Bazaar και τις δωροθεσίες βιβλίων στις εφημερίδες. Γιατί αυτά επηρεάζουν τα βιβλιοπωλεία, και ιδιαίτερα τα μικρά, που μας αφορά η διατήρησή τους. Οι σχέσεις μεταξύ εκδοτών και βιβλιοπωλών είναι τεταμένες τώρα εξαιτίας των οικονομικών προβλημάτων, θα πρέπει να φροντίσουμε και για την εξομάλυνσή τους. Για την ενιαία τιμή του βιβλίου έχουν ειπωθεί πολλά και δυστυχώς χρησιμοποιήθηκαν ακραία επιχειρήματα ένθεν και ένθεν χωρίς όλα να απηχούν όλη την πραγματικότητα. Δεν νομίζω πως η κατάργηση της ενιαίας τιμής θα καταστρέψει το βιβλίο, αλλά σίγουρα θα δημιουργήσει εμπόδια σε μια εποχή που το βιβλίο απαιτεί πιο φιλικές κινήσεις. Το μεγαλύτερο πρόβλημα παραμένει η έλλειψη βιβλιοθηκών, και η έλλειψη πολιτικής φιλαναγνωσίας στην εκπαίδευση». (Η συνέντευξη παραχωρήθηκε λίγες ημέρες πριν τις εκλογές του Συνδέσμου).
Μιλήσαμε με τον συγγραφέα για το νέο του βιβλίο με τίτλο, το τρίτο και τελευταίο μέρος της «Τριλογίας των Φάρων», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γραφή
15°
