Στην υπέροχη αγροικία της Κατερίνας Γιάννακα

Η μέρα είναι λαμπερή κι έχω ραντεβού στην Αίγινα να συναντήσω την Κατερίνα Γιάννακα, την εικαστικό που θαυμάζω την τέχνη της. Έχω την τύχη να με έχει καλέσει στο σπίτι-εργαστήριό της. Στο λιμάνι αναζητώ ένα μπεζ σεντάν αυτοκίνητο, όπως μου περιέγραψε στο τηλέφωνο το προηγούμενο βράδυ, κι ενώ εγώ της δήλωνα ότι είμαι μελαχρινή, την άκουσα να γελάει, αντιλαμβανόμενη το λογοπαίγνιο μου − ο πάγος είχε ήδη σπάσει. Έτσι βρεθήκαμε. Αλλά και «βρεθήκαμε».

Φτάνοντας στην υπέροχη αγροικία ανάμεσα στη Χώρα και την Κυψέλη, μάς υποδέχτηκαν στη μάντρα του κτήματος 5 σκυλίσιες μουσουδίτσες και 5 ουρές πηδάλια... Πήδησαν επάνω μου, μυρίσματα εκατέρωθεν, γλειψίματα, και αφού μου επέτρεψαν την είσοδο στο κτήμα, σαν άγημα μας ακολούθησαν μέχρι την πόρτα του εργαστηρίου. Η Κατερίνα τους απαγόρευσε την είσοδο προσωρινά, για να πούμε δυο κουβέντες και να θαυμάσω τα κεραμικά ανεμπόδιστη. Τη ρώτησα πώς γίνεται με τόσα εύθραυστα πράγματα γύρω να τα εμπιστεύεται και μου αποκαλύψε ότι συντελείται ένα θαύμα κάθε φορά που κρατάει στα χέρια της κεραμικά: τα σκυλιά κάθονται αγάλματα μέχρι να τα ακουμπήσει κάπου. Εγώ σκέφτομαι ότι είναι λάτρεις της τέχνης της και θαυμάζουν τη δουλειά της, όπως εγώ αυτή τη στιγμή, που έχω μείνει άλαλη από το κάλλος.

Στο ησυχαστήριο-εργαστήριο, που είναι ένα μικρό παράσπιτο δίπλα στο κυρίως σπίτι, πνιγμένο στα φυτά, αλλά με τον ήλιο να το λούζει, η Κατερίνα επιδίδεται στην «αναγέννηση» της φύσης ‒ εμένα έτσι τουλάχιστον μου φάνηκε. Άνθη δικής της έμπνευσης, ψαράκια που τρέχουν δίπλα τους, μοτίβα από πευκοβελόνες, υβριδικά λουλούδια του μυαλού της, μικρές θάλασσες, μικρές στεριές που ξεπροβάλλουν και άλλα άνθη, γραμμές μπλε σαν της θάλασσας και πράσινες σαν της χλωρίδας και κόκκινες και κίτρινες σαν της φωτιάς «κατεβαίνουν» και «ανεβαίνουν» πάνω σε υπέροχες φόρμες. Καμία δεν μοιάζει με την άλλη. Βρίσκονται στα ράφια που καταλαμβάνουν όλο το εργαστήριο. Είμαι εντυπωσιασμένη από τους μικρούς αυτούς κήπους καρδιάς που κατασκευάζει. Πρώτα τους πλάθει και μετά τους ζωγραφίζει με τον χρωστήρα της ενσυναίσθησης. 

Μιλάμε με άνεση σαν να γνωριζόμαστε χρόνια, και καταλαβαίνω ότι την διακατέχει μια μικρή συστολή όσο παινεύω το έργο της, γεγονός που την κάνει ακόμη πιο γλυκιά, όσο και θελκτική ως προσωπικότητα. 

Τελειώνουμε την επίσκεψη στο εργαστήριο και κατευθυνόμαστε προς στο σπίτι, ξανά με άγημα τα σκυλάκια. Τώρα σειρά έχει ο «γατώνας», μια σέρα που, ενώ είναι ανεξάρτητη, έχει οπτική επικοινωνία από το σπίτι. Μέσα της ξεκουράζονται δεκαέξι, ναι δεκαέξι παρακαλώ, ράθυμες γάτες όλων των χρωμάτων. Είναι κυρίως κεραμιδόγατες, που αντίθετα από τα σκυλιά ούτε με γλείφουν ούτε κουνούν βλέφαρο όταν με βλέπουν· κανα δυο μόνο ανακλαδίζονται και μετά το ρίχνουν πάλι στο ραχάτι.

Το μάτι μου σταματάει στα έργα τέχνης που κρέμονται παντού. Πίνακες της Κατερίνας, έργα γλυπτά του άντρα της Μπερνάρ, που δυστυχώς έχει «χαθεί», και φίλων εικαστικών ‒ δώρα χαρισμένα με καρδιά.

Ανεβαίνουμε στον επάνω όροφο και καθόμαστε στο σκεπαστό μπαλκόνι με τα πουλιά. Το τσίπουρο καταφτάνει με τυριά, ντοματίνια, παξιμάδια, όλα τα απαραίτητα που λύνουν τις γλώσσες και τις σκέψεις και να τι προλάβαμε να πούμε πριν παραδοθούμε στη ζάλη του ποτού...

Πώς προέκυψε η Αίγινα ως τόπος μόνιμης κατοικίας; Είναι πάρα πολλοί οι καλλιτέχνες που ζουν στο νησί. Παρέσυρε ο ένας τον άλλον;

Από μικρό παιδί είχα πάθος με τη θάλασσα. Ήθελα να ζω κοντά της και μάλιστα σε νησί... Από την ηλικία των 14 -15 ετών θυμάμαι, όταν άκουγα τα ονόματα των νησιών, η καρδιά μου αντιδρούσε σαν ερωτευμένη. Στην Αίγινα ήρθα πρώτη φορά με συμφοιτητή μου που είχε σπίτι εδώ και μας φιλοξένησε. Μετά, για χρόνια, πήγαινα στις Κυκλάδες. Μέσα από αυτά τα ταξίδια και τις διαμονές μου στα διάφορα νησιά, όλο και πιο σίγουρη πια, έκανα στόχο ζωής να ζήσω σε νησί. Από το 1983 άρχισα να έρχομαι όλο και πιο συχνά στην Αίγινα, με τους δασκάλους μου. Το 1988 μεταφέρθηκα μόνιμα. Μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια ‒και το λέω πολύ συνειδητά‒ δεν υπάρχει ούτε μια στιγμή που να μετάνιωσα για την απόφασή μου. Δεν ξέρω αν κάποιοι καλλιτέχνες παρέσυραν κάποιους άλλους να έρθουν στο νησί· μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να ισχύει. Ο Καπράλος έφερε τον Νικολάου και αυτός με τη σειρά του έφερε τον Μόραλη... Αυτό που ξέρω όμως είναι ότι η ίδια η Αίγινα δεν σ' αφήνει εύκολα να φύγεις, έχει τον τρόπο της...

Ξέρω πως σπούδασες ζωγραφική δίπλα σε μεγάλους δασκάλους (Μόραλη, Νικολάου) και έχεις ασχοληθεί με την ζωγραφική, το εικαστικό ρούχο-πλέξιμο, και το κέντημα. Έχω την εντύπωση όμως πως σε έχει απορροφήσει η κεραμική, που είσαι και αυτοδίδακτη. Πώς συνέβη αυτό;

«Ασχολούμαι» με τα καλλιτεχνικά από πολύ μικρή ηλικία και δεν άρχισα με ζωγραφική αλλά με κατασκευές και μικρά γλυπτά. Μου άρεσε πολύ το τρισδιάστατο και η διαδικασία κατασκευής μιας ιδέας. Με ενδιέφερε να βρω τρόπους να «κατασκευάσω» κάτι χειροπιαστό. Όταν μπήκα στη σχολή, ο Νικολάου με έπεισε επειδή, όπως έλεγε, είχα καλό χρώμα, να κάνω ζωγραφική και μετά... «θα  είσαι ελεύθερη να κάνεις ό,τι θέλεις». Μπήκα στο εργαστήριο του Μόραλη και γοητεύτηκα τόσο, που δεν ξανασκέφτηκα τη γλυπτική. Το 2004 αρρώστησα και όταν μετά από σχεδόν δύο χρόνια ανάρρωσης γύρισα καλά πια στο σπίτι μου, η πρώτη σκέψη και επιθυμία ήταν να κάνω γλυπτική. Έτσι χώθηκα στις λάσπες και πολύ χαίρομαι γι’ αυτό. Κάνω γλυπτική-κεραμική με τον τρόπο που τα κάνω επειδή έχω την προϊστορία της ζωγραφικής, και τώρα πια αισθάνομαι ότι οι δύο τέχνες έγιναν μία πάνω στα έργα μου.

Υπάρχει όμως κάποιος κοινός παρονομαστής στην εφαρμογή των δύο τεχνών; Γιατί η αίσθηση που αποκομίζω είναι ότι πρόκειται για ζωγραφική στο χώρο, ζωγραφική 3D.

Είδες, έρχεσαι στα λόγια μου... Λέμε ακριβώς το ίδιο πράγμα... Κοινός παρονομαστής και στόχος είναι πάντα, μα πάντα, να είμαι ειλικρινής με τον εαυτό μου. Η ζωή στη φύση με βοηθάει να πηγαίνω όλο και πιο βαθιά μέσα μου, να διαβάζω τις δυνατότητές μου και να δημιουργώ τον κόσμο μου, αυτόν που ζητάει η καρδιά μου, αυτόν που με κάνει χαρούμενη και γεμάτη.

«Ανοίγεις» φύλλο όπως μου είπες, δεν δουλεύεις τροχό. Στη «γέμιση» τι βάζεις; Τι είναι αυτό που κάνει τόσο «νόστιμα» τα κεραμικά σου;

Ναι όντως, δεν ξέρω τροχό, δεν έχω κάνει ποτέ. Ανοίγω φύλλο και από τη στιγμή που αυτό θα πάρει ένα τυχαίο σχήμα, αρχίζει η συνομιλία μαζί του... Αυτό το σχήμα θα μου πει πώς θα συνεχίσω, αυτό θα μου δώσει την ιδέα για το αντικείμενο που θα γίνει μετά. Ποτέ δεν ξέρω από πριν τι θα βγει. Ποτέ δεν σχεδιάζω ένα αντικείμενο. Όσο για την «γέμιση», ρίχνω μέσα όλα τα συνειδητά και τα ασυνείδητα που έχω στο κεφάλι μου και στη καρδιά μου. Είναι οι πιο ελεύθερες στιγμές της καθημερινότητάς μου. Εκεί κάνω πραγματικά ό,τι μα ό,τι θέλω χωρίς να δίνω λογαριασμό σε κανέναν. 

Πώς καταλήγεις στη φόρμα και στο χρώμα και πόσο σε ενδιαφέρει η χρήση τους; Ποια αίσθηση θέλεις να αποπνέουν;

Μίλησα πριν για ένα πρώτο στάδιο συνομιλίας. Το δεύτερο αρχίζει όταν πια κρατάω στα χέρια μου το αντικείμενο που έχει ψηθεί ήδη μια φορά. Τότε και πάλι αυτό θα μου πει τι χρώμα θέλει να γίνει, ανάλογα με τη φόρμα και το μέγεθός της. Η φόρμα λοιπόν και το χρώμα είναι ένα... Για τη χρήση που με ρωτάς, εγώ με πάθος θέλω τα αντικείμενά μου να χρησιμοποιούνται· δεν μ' αρέσει να τα σκέπτομαι «άχρηστα» διακοσμητικά για ξεσκόνισμα. Η αίσθηση τώρα. Το να κάνουν για παράδειγμα ένα τραπέζι πιο ενδιαφέρον, πιο ιδιαίτερο, μοναδικό, πιο όμορφο και πιο χαρούμενο μου αρέσει πολύ σαν ιδέα.

Έχεις υπάρξει καθηγήτρια στο σχολείο για  πάνω από 20 χρόνια. Επηρεάστηκες από τα παιδιά;  Σε ρωτάω γιατί τα έργα σου, ενώ είναι στιβαρά σαν φόρμες, έχουν μια παιδική αθωότητα, «υποβάλλουν» χαρά και νοσταλγία για τη φύση.

Έμαθα πολλά πράγματα από τα παιδιά με πιο βασικό απ' όλα την ελευθερία της έκφρασης, την απαλλαγή από τον φόβο αν θα αρέσει ή όχι αυτό που κάνω. Δουλεύω όπως κι εκείνα, χωρίς δεύτερες σκέψεις, μόνο για μένα... Τώρα, αν αυτό που κάνω έχει τη δυνατότητα να κάνει χαρούμενο αυτόν που το βλέπει, τότε εγώ γίνομαι ευτυχισμένη... Ανακάλυψα κάτι μέσα σ' όλα αυτά τα χρόνια: δεν υπάρχει τίποτα πιο σημαντικό από το να είσαι ο εαυτός σου, να κάνεις όσο μπορείς, ό,τι μπορείς, αλλά να παραμένεις... εσύ, ο εαυτός σου.

Η καλλιτεχνική σου εργαλειοθήκη από πού αντλείται;

Μελετάω χρόνια τώρα τη φύση. Αυτή μου δίνει τα εργαλεία. 

Το σπίτι σου, εκτός της μουσειακής αύρας που εκπέμπει, με τόση τέχνη που υπάρχει παντού, δίνει την εντύπωση κιβωτού με τόσα ζώα που συγκατοικείς και περιποιείσαι. Ποια θέση έχουν στη ζωή σου τα ζώα; 

Το ζώο είναι ό,τι  πιο τρυφερό, γλυκό, ανιδιοτελές, πιστό, αγαπησιάρικο, όμορφο και μεγαλειώδες πλάσμα υπάρχει στον πλανήτη. Αγαπάω όμως με τον ίδιο αδιαπραγμάτευτο τρόπο τα δένδρα, τα φυτά, τον ουρανό, τα σύννεφα, τον ήλιο, το φεγγάρι, τη θάλασσα, τα βουνά, τα ποτάμια. Με λίγα λόγια είμαι μια κλασική φυσιολάτρης που δεν μπορεί να ζήσει μακριά από τη φύση και τα ζώα.

Το 2013 απέσπασες το βραβείο στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό Κεραμικής. Τι σήμαινε το βραβείο για σένα;

Επειδή ακριβώς είναι ένα πανελλήνιο βραβείο, ανακοινώνεται ευρέως με αποτέλεσμα να σε ψάξουν, να δώσεις συνεντεύξεις, να παρουσιάσουν τη δουλειά σου, να σε γνωρίσουν πολλοί. Αυτό, αν και δεν είναι αυτοσκοπός, καλό είναι όταν συμβαίνει − γιατί ως καλλιτέχνες χρειαζόμαστε μια έστω μικρή αναγνώριση. Βοηθάει στην ψυχολογία μας. Και η αποδοχή ακόμα περισσότερο...

Εάν θα έπρεπε να χαρακτηρίσεις τη δουλειά σου με 10 λέξεις, ποιες θα ήταν αυτές;

Δέκα λέξεις είναι πολλές. Περίμενε: Τα έργα μου δεν είναι δήθεν. Δεν θέλουν να παραστήσουν κάτι που δεν είναι, άρα είναι ειλικρινή. Τους αρέσει να διηγούνται ιστορίες. Αισιοδοξούν να κάνουν χαρούμενους τους ανθρώπους που τα βλέπουν. Είναι φωτεινά. Χρωματιστά. Παιχνιδιάρικα και αισιόδοξα για τον ίδιο πάντα λόγο. Και κυρίως είναι ό,τι είναι το σπίτι μου, ο κήπος μου κι εγώ∙ είμαστε ακριβώς ίδιοι. 

Και μια τελευταία ερώτηση που αξίζει να ειπωθεί γιατί είσαι άνθρωπος του πάθους... Τι σημαίνει έρωτας για σένα;

Τα πάντα είναι έρωτας, το νερό που πίνω, ο αέρας που αναπνέω, το πρώτο πρωινό φως, τα μπλε της θάλασσας, τα γκρι των σύννεφων, τα διάφανα πέταλα των λουλουδιών, η ουρά του αδέσποτου, τα χαμόγελα των ανθρώπων, το γέλιο των παιδιών, το τραγούδι του κότσυφα, τ' αγγίγματα, η μυρωδιά της λεμονιάς, του καθαρού σεντονιού, του καρπουζιού... Δεν θα τελειώσω ποτέ αυτή τη λίστα γιατί η ίδια η ζωή είναι έρωτας.