Πριν γράψει τον Μόμπι Ντικ, ο Χέρμαν Μέλβιλ πέρασε από τη Θεσσαλονίκη

Ανάμεσα στους σταθμούς ήταν και το λιμάνι μας, οπότε μια μέρα ο Χέρμαν Μέλβιλ έφτασε με πλοίο από την Κωνσταντινούπολη στη Θεσσαλονίκη, ολοκληρώνοντας το ταξίδι του στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η πορεία του διήρκεσε από το 1856 ως το 1857 και ήταν ένα από τα πολλά που έκανε ο συγγραφέας του Μόμπι Ντικ, πριν γράψει τη θρυλική πρώτη φράση «Λέγε με Ισμαήλ» και παραδώσει στη συνέχεια το μυθιστόρημα-ορόσημο του Δυτικού Λογοτεχνικού Κανόνα.

Ταξιδεύοντας από τις αμερικανικές ακτές στο Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας και από τη Χαβάη στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή, ο Χέρμαν Μέλβιλ σε όλα τα μπάρκα του γέμιζε ανελλιπώς ημερολόγια. Εντός, κρατούσε ιδέες και εντυπώσεις οι οποίες πολλά χρόνια αργότερα (ο Μέλβιλ πέθανε το 1891 στη Νέα Υόρκη) κυκλοφόρησαν με τίτλο Journals - συγκεντρωτική έκδοση με τις ταξιδιωτικές εμπειρίες του. Παραθέτω επίλεκτο απόσπασμα από το χρονικό της επίσκεψής του στη Θεσσαλονίκη σε μετάφραση της Αικατερίνης Γεωργουδάκη, η οποία έχει γράψει διεξοδικά και έχει παρουσιάσει επισταμένα τα περί της επίσκεψης του Μέλβιλ στην πόλη. Ο «Θεός» γράφει νευρικά, λιτά και επιγραμματικά και, καθώς περιφέρεται στο λιμάνι και τη Ροτόντα, παρατηρεί την Καμάρα, χάνεται στο Μπιτ Παζάρ, ανεβαίνει στην Άνω Πόλη και τον Πύργο Τριγωνίου, σκιαγραφεί μια απίθανα εικονοκλαστική μαρτυρία για τη Θεσσαλονίκη των τελών του 19^ου αιώνα.

Ροτόντα | Συλ. Rog. Viollet © culture.thessaloniki.gr

«Στις 9 η ώρα περίπου αγκυροβολήσαμε στη Σαλονίκη. Μια περιτειχισμένη πόλη στην πλαγιά ενός λόφου. Το τείχος κτίστηκε από Γενοβέζους. Μιναρέδες και κυπαρίσσια τα πιο ευδιάκριτα αντικείμενα. Τα τουρκικά πολεμικά στο λιμάνι. Ο Όλυμπος απέναντι από την πόλη, πέρα από τη θάλασσα φαίνεται καθαρά. [….]Πολλά τζαμιά ήταν πρώτα ελληνικές εκκλησίες, αλλά μετά από την τουρκική κατάκτηση απέκτησαν τον σημερινό τους χαρακτήρα. Ένα απ’ αυτά κυκλικό και με τεράστια δύναμη. Η οροφή μωσαϊκό. Γυάλινο. Κομμάτια πέφτουν συνεχώς στο πάτωμα. Πήρα μαζί μου αρκετά. Είδα τα ρωμαϊκά ερείπια μιας θριαμβικής αψίδας έναν δρόμο παρακάτω. Θαυμάσια γλυπτά στη βάση της που αναπαριστούν σκηνές μάχης. Ευδιάκριτος ρωμαϊκός αετός. Γύρω από την αψίδα, άθλια κτίρια. Ένα τουρκικό καφενείο κοντά σε μια αποβάθρα. Είδα επίσης τα ερείπια ενός επιβλητικού ελληνικού οικοδομήματος, 3 κίονες, και λοιπά, που χρησιμεύουν σαν πύλη και υποστήριγμα προέκτασης της κατοικίας ενός Εβραίου. (σ.σ. Τι συγκίνηση να φαντάζομαι τον Χέρμαν Μέλβιλ μπροστά από τις Μαγεμένες, αφού περί αυτών πρόκειται). Πήγα στο παζάρι. Αρκετά μεγάλο, αλλά ρυπαρό. Όλοι οι δρόμοι στενοί, σαν δρομάκια για αγελάδες και μυρίζουν σαν αχυρώνες. Πολύ ήσυχοι. Γυναίκες με καλυμμένα πρόσωπα. Όλες μεγάλης ηλικίας. Καμία νέα. Πολλοί Εβραίοι περπατούν ντυμένοι με μακριές ρόμπες και μανδύες. Επίσης Έλληνες ανακατεμένοι με Τούρκους. Η όψη των δρόμων σαν εκείνη των χαλασμένων σπιτιών των Πέντε Σημείων. Μυρωδιά σάπιου ξύλου. Πριν από τρεις μήνες μια μεγάλη φωτιά έκαψε πολλά στρέμματα. Δεν ξαναχτίστηκαν».

Ελαιογραφία του Χέρμαν Μέλβιλ © Wikipedia

«Δευτέρα, 8 Δεκεμβρίου. Όμορφη μέρα. Αποβιβάστηκα και επισκέφτηκα τα τείχη. Ένας στρατιώτης που αρνήθηκε χρήματα με έδιωξε από τον Πύργο. Διέσχισα τα παζάρια. Στην αποβάθρα παρακολούθησα για μια ή δυο ώρες ένα μεγάλο πλήθος και τον θόρυβο. Μόλις μπήκε στο λιμάνι ένα αυστριακό ατμόπλοιο από την Κωνσταντινούπολη, μ’ ένα μεγάλο λεφούσι από φτωχούς επιβάτες καταστρώματος, Τούρκους, Έλληνες, Εβραίους, κ.λ.π. Έφτασαν στην ακτή με βάρκες φορτωμένες με παλιές σκονισμένες αποσκευές, από τις οποίες έμοιαζε να βγαίνει η πανούκλα. Μεγάλη φασαρία από αχθοφόρους και καυγάς για τις αποσκευές. – Φαντάσου μια πελώρια συσσώρευση των κουρελιών όλων των εθνών και όλων των χρωμάτων να πέφτει επάνω σε έναν πυκνό όχλο, όπου όλοι τσακώνονται για τεράστια δέματα και μπόγους κουρελιών, χειρονομούν με κάθε είδους χειρονομίες και λογομαχούν σε όλες τις γλώσσες. Τσαλαβουτούν στο νερό μέσα από τις προσαραγμένες βάρκες».