Οι ενήλικες εσωστρεφείς μπορεί να έχουν μερικές πολύ άσχημες εμπειρίες στη ζωή τους. Αλλά τα εσωστρεφή παιδιά μπορεί να έχουν μία πολύ δύσκολη παιδική ηλικία. Καμιά φορά, αφόρητη.
Τα εσωστρεφή παιδιά δεν είναι σε θέση να κατανοήσουν τι γίνεται μέσα τους, τι θέλει ο κόσμος από αυτά, και γιατί πρέπει ντε και καλά να συμβαίνει αυτό που συμβαίνει. Τα εσωστρεφή παιδιά μπορούν συχνά να αισθάνονται εντελώς ξένα ως προς τους άλλους, παράταιρα, εξωγήινα, άλιεν, αποσυνάγωγοι. Ίσως αναγκαστούν να μπουν ακόμη περισσότερο μέσα στον εαυτό τους, κλείνοντας κάθε δίοδο και αποκλείοντας κάθε σημείο επαφής με τα άλλα παιδιά, με τους δασκάλους τους, αλλά και με τους γονείς τους. Μέσα σε έναν κόσμο όπου τον τόνο δίνουν οι χαρισματικοί, γελαστοί, εξωστρεφείς έφηβοι, ή τα παιδιά που όλη μέρα τρέχουν αναψοκοκκινισμένα χωρίς καν να αναρωτιούνται γιατί τρέχουν, πού πάνε, και τι όφελος μπορεί να προκύψει από όλο αυτό, ένα εσωστρεφές παιδί θα νιώσει απόβλητο, παράξενο και εντελώς-εντελώς μόνο. Κάποιες φορές θα είναι αρκετά τυχερό για να βρει και άλλους σαν κι αυτόν, άλλα εσωστρεφή, ευαίσθητα, μοναχικά, στοχαστικά και ονειροπόλα παιδιά, και μαζί θα φτιάξουν παρέες, πυρήνες, ομάδες και νερντ συμμορίες. Κάποιες φορές. Αλλά όχι πάντα.
Συχνά, επίσης, θα προσπαθήσουν —αντιμέτωπα όπως είναι με ένα μέλλον γεμάτο δυστυχία, όπως με τρόμο το φαντάζονται— να γίνουν σαν τα άλλα παιδιά. Θα προσποιηθούν πως τους αρέσουν οι μεγάλες, θορυβώδεις παρέες, πως είναι γεννημένα για πάρτι, πως τρελαίνονται να κάνουν πράγματα εκκωφαντικά και super wow. Με άλλα λόγια, θα προσπαθήσουν να μεταμορφωθούν, να τυλίξουν με έναν γύψο την προσωπικότητά τους, τον ίδιο τους τον εαυτό, και να τον παρουσιάσουν —με ψυχικό πόνο και κούραση από την οποία δεν γίνεται να απαλλαγούν— σαν κάτι άλλο, να τον «φλεξάρουν» σαν κάτι πέρα για πέρα ξένο από αυτό που στ’ αλήθεια είναι.
Κι αυτό που είναι, είναι καλό. Είναι πολύ καλό.
* * *
Το #1 παράδειγμα εσωστρεφούς εφήβου είναι βέβαια η Κάρι, η ηρωίδα του Στίβεν Κινγκ. Όχι, κανένα παιδί από όσα ξέρουμε, και πιθανότατα κανένα άλλο, δεν είναι πράγματι η Κάρι. Αλλά γι’ αυτό γράφουμε και διαβάζουμε βιβλία και βλέπουμε τηλεόραση και σινεμά, έτσι δεν είναι; Για να δούμε τον κόσμο μέσα από τα γυαλιά της τέχνης.
Η Κάρι ζει σε ένα ακραία απομονωμένο περιβάλλον, και δέχεται μια αδιανόητη επίθεση από τον ορισμό των σκληροπυρηνικών εξωστρεφών παιδιών, από εκείνους τους τρομερούς, ανάλγητους συμμαθητές της που θέλουν να τη γελοιοποιήσουν. Και, επειδή είναι αυτή που είναι, η Κάρι παίρνει μια μεγάλη, σκληρή, τρομερή, ανάλγητη εκδίκηση.
Τα εσωστρεφή παιδιά —αν όχι όλα, τα περισσότερα— θα πάρουν επίσης την εκδίκησή τους όταν μεγαλώσουν. Όταν γίνουν σοβαροί, ανεξάρτητοι ενήλικες, καλοί επαγγελματίες, αξιοσέβαστα μέλη της κοινωνίας. Δεν θα χρησιμοποιήσουν βέβαια τις τηλεκινητικές τους υπερδυνάμεις για να εξοντώσουν τους συμμαθητές τους. Οι πραγματικές Κάρι θα γίνουν επιστήμονες, συγγραφείς, επιχειρηματίες, αξιοσέβαστοι επαγγελματίες: άνθρωποι που θα σκέφτονται πριν κάνουν το επόμενο βήμα τους, που δεν θα ακολουθούν την αγέλη, που θα ξέρουν τι θέλουν, τι επιδιώκουν, τι και γιατί ψηφίζουν.
Αλλά ώς τότε μπορεί να περάσουν δύσκολα. Αν ο χώρος της ενήλικης ζωής είναι ένα κλαμπ με εκκωφαντική μουσική και στροβοσκοπικό φωτισμό όπου τον τόνο δίνουν οι εξωστρεφείς ενήλικες, η παιδική ηλικία είναι το λούνα-παρκ των εξωστρεφών παιδιών: ένα τρενάκι του τρόμου.
Κι αυτό οι γονείς των εσωστρεφών παιδιών δεν το καταλαβαίνουν. Όχι πάντα.
Οι γονείς ονειρεύονται γενικά να δουν το παιδί τους στην πρώτη θέση του βάθρου των «δημοφιλών» παιδιών του σχολείου. Θέλουν να ξέρουν ότι σήκωσε το χέρι του στο μάθημα, ότι πήρε πρωτοβουλίες, ότι απάντησε σωστά στα πάντα, ότι είναι το χαϊδεμένο παιδί της δασκάλας ή της καθηγήτριας. Δεν νιώθουν αρκετά «καλυμμένοι» από ένα ήσυχο, στοχαστικό παιδί. Να το κάνουν τι ένα τέτοιο παιδί; Αν μάλιστα είναι και οι ίδιοι εξωστρεφείς, τότε το ήσυχο και στοχαστικό παιδί τους μετατρέπεται στα μάτια τους σε ένα προβληματικό άτομο που πρέπει τάχιστα να αλλάξει και να διορθωθεί. Δεν θέλουν ένα παιδί που μειονεκτεί έναντι των άλλων. Δεν θέλουν ένα παιδί κλεισμένο στο καβούκι του. Δεν θέλουν ένα παιδί που να μην είναι κοινωνικό. Θέλουν ένα παιδί-πρότυπο. Και, στο μυαλό τους, πρότυπο είναι ένα εξωστρεφές παιδί. Ή καλύτερα, ο ορισμός του εξωστρεφούς παιδιού.
Τα περισσότερα ντροπαλά παιδιά που δεν μπορούν —και δεν θέλουν— να πάρουν μέρος στο μεγάλο πανηγύρι της ματαιοδοξίας των υπολοίπων, μεγαλώνοντας θα γίνουν αυτό που θα όφειλαν να ονειρεύονται οι γονείς τους γι’ αυτά. Όμως τώρα και οι μεν και οι δε δεν νιώθουν πως αυτό που συμβαίνει είναι «φυσιολογικό». Όταν μεγαλώσουν, όλα αυτά τα παιδιά πιθανότατα θα τα πάνε μια χαρά με την εσωστρέφειά τους — γιατί η εσωστρέφεια δεν είναι μια πρόσκαιρη «παραξενιά», ούτε ένα «κουσούρι» που με τον καιρό «θα περάσει». Είναι κάτι που μεγαλώνει και ανθίζει μέσα σου, και σε κάνει καλύτερο άνθρωπο. Δεν υπάρχει εσωστρεφής που να μην αποδέχεται τον εαυτό του και τις ιδιομορφίες του. Κανείς μας δεν θα στεναχωρεθεί που δεν θα πάμε σε εκείνο το τραπέζι μαζί με τους υπόλοιπους φίλους μας. Για όνομα του Θεού. Θα περάσουμε πολύ καλύτερα μόνοι στο σπίτι, τρώγοντας αυγά μάτια πασπαλισμένα με κεφαλοτύρι και βλέποντας ταυτόχρονα ένα επεισόδιο από το κλασικό Twilight Zone.
Αλλά με τα παιδιά είναι αλλιώς.
Μολονότι είναι το ακριβώς αντίθετο από αυτά, τα εσωστρεφή παιδιά έχουν διαρκώς την αίσθηση πως οι πάντες τα θεωρούν χαζά, βαρετά και προβληματικά — freaks. Τα εσωστρεφή παιδιά είναι κατά τεκμήριο πιο σοβαρά, πιο στοχαστικά, πιο ώριμα, πιο ψύχραιμα και λιγότερο παρορμητικά από τα εξωστρεφή παιδιά. Κι αν δεν ακούγεται ιδιαίτερα κακό να είναι ένα παιδί παρορμητικό, ας πούμε ότι ένα εξωστρεφές παιδί έχει πολύ περισσότερες πιθανότητες να σπάσει ένα χέρι ή ένα πόδι επειδή δεν μπόρεσε να αντισταθεί στην παρόρμηση να πηδήξει από ένα δέντρο μέσα σε ένα χαντάκι. Ένα παιδί, αντιθέτως, που διαβάζει τα κόμικς του ή παίζει games, δύσκολα θα σπάσει το χέρι του γυρίζοντας τις σελίδες ή πατώντας τα κουμπιά στο τζόιστικ. Όμως, αντί να νιώθουν πως εμπνέουν σεβασμό και εμπιστοσύνη, μια φωνή μέσα τους, που αντηχεί τις προσδοκίες των γονιών τους και τις επιταγές της κοινωνίας, τους ψιθυρίζει συνέχεια: Είσαι ένα λάθος της φύσης. Και δεν κάνεις τίποτε γι’ αυτό.
Δεν μπορούμε να βοηθήσουμε άμεσα αυτά τα παιδιά, ούτε να τους πούμε να μην ακούν αυτή τη φωνή, γιατί είναι μια πέρα για πέρα ψεύτικη και απατηλή φωνή. Δεν μπορούμε να τους πούμε πως είναι μια χαρά έτσι όπως είναι. Αλλά μπορούμε να απευθυνθούμε, ίσως, στους γονείς τους. Αντί λοιπόν να ανησυχούν για το παρόν και το μέλλον των εσωστρεφών παιδιών τους, οι γονείς τους καλό θα ήταν να ενθαρρύνουν τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας τους, ακόμη και αν οι ίδιοι δεν είναι εσωστρεφείς.
Αν το εσωστρεφές παιδί δεν θέλει να πάει σε εκείνο το πάρτι, αλλά αντιθέτως θέλει να μάθει καλά τη χρονολογική σειρά των ταινιών και των σειρών τού StarWars, πολύ καλά κάνει και θέλει να τη μάθει.
Αν χρειάζεται χρόνο για να αποσυμπιεστεί μετά το καθημερινό θέατρο που παίζει στο σχολείο, πρέπει να του δίνουν όσο χρόνο ακριβώς χρειάζεται — και λίγο παραπάνω.
Αν αισθάνεται πως το σχολείο δεν είναι ακριβώς ο Παράδεισος που οι ίδιοι τού έλεγαν ότι είναι, ας συζητήσουν σε βάθος μαζί του τους λόγους που (πράγματι) δεν είναι.
Αν βλέπουν ότι προτιμά το διάβασμα, τη μουσική ή την ονειροπόληση, ας πάψουν να το πιέζουν να τα δίνει όλα στις προπονήσεις του ποδοσφαίρου.
Ναι, αυτό είναι το μόνο σίγουρο: δεν θα γίνει ποδοσφαιριστής. Για την ακρίβεια, υποφέρει εκεί πέρα. Δεν χωρεί αμφιβολία πως τα αθλήματα είναι ωραία και καταπληκτικά — κανείς δεν αντιλέγει. Απλά δεν είμαστε όλοι γεννημένοι για αθλητές. Και αυτό είναι καλό. Και η δημοφιλία είναι καλή. Αλλά εννιά στις δέκα φορές (ή μάλλον: ενενήντα εννιά στις εκατό) είναι πιο πρόσκαιρη και από πεταλούδα τον Αύγουστο. Και συχνά κούφια σαν άδειο κουκούλι…
Ίσως να ονειρευόμαστε το παιδί μας στο βάθρο των δημοφιλών παιδιών του σχολείου του γιατί θα θέλαμε να βλέπαμε εμάς εκεί πάνω. Όμως είμαστε μεγάλοι άνθρωποι, και καταλαβαίνουμε πως δεν μπορούμε να κάνουμε τέτοιες μεταθέσεις. Όπως επίσης δεν μπορούμε να επιβάλλουμε σε κάποιον τις δικές μας επιθυμίες: απαγορεύεται. Θέλει το παιδί σας να γράφει ιστορίες με ανθρωπόμορφα κατοικίδια; Νά κάτι φανταστικό, και μπράβο του. Θέλει ησυχία και ιδιωτικότητα; Ναι, μπορεί να έχει όση ησυχία και ιδιωτικότητα θέλει. Ποια πράγματα του αρέσουν; Σε τι είναι καλός; Πότε αισθάνεται ασφαλής και σίγουρος; Εκεί είναι που πρέπει να το βοηθήσετε για να ανθήσει.
Οι γονείς ενός εσωστρεφούς παιδιού είναι εκείνοι που θα το οπλίσουν με ό,τι χρειάζεται για να περάσει με τα μικρότερα δυνατά τραύματα αυτή τη δύσκολη, πλην μεταβατική περίοδο. Θα μπορούσαν να είναι και οι δάσκαλοί του, μα δεν είναι εύκολο να τους το ζητήσεις, πόσο δε μάλλον να το απαιτήσεις. Κάνουν ήδη περισσότερα από όσα θα «όφειλαν» να κάνουν. Δεν είναι μια εύκολη δουλειά αυτή.
Ούτε των γονιών η δουλειά είναι εύκολη. Αλλά αυτοί έχουν μόνο τα δικά τους παιδιά. Και, πράγματι, μπορούν να τα βοηθήσουν. Μπορούν να σταθούν στο πλευρό τους.
Αν ένα εσωστρεφές παιδί δεν είναι μέλος μιας μεγάλης, ενθουσιώδους παρέας, αλλά έχει μόνο έναν φίλο — ας ξέρουν πως αυτός ο ένας φίλος είναι συχνά υπεραρκετός. Τους καλύπτει και τους παρέχει όλα αυτά που αναζητεί κανείς στη φιλία.
Αν το εσωστρεφές παιδί επιλέξει, από μία μεγάλη γκάμα δραστηριοτήτων, μία εξωσχολική δραστηριότητα ή ένα χόμπι που πραγματικά το ενδιαφέρει και το γεμίζει — ας ξέρουν οι γονείς τους πως αυτή η μία εξωσχολική δραστηριότητα ή το ένα χόμπι είναι επίσης υπεραρκετό.
Ένα παιδί που σπάνια ανοίγει το στόμα του για να μιλήσει, ειδικά όταν είναι περισσότεροι από δύο άνθρωποι δίπλα του, μπορεί να έχει τεράστια άνεση να εκφράζεται γραπτώς. Ένα παιδί που φαίνεται να μη συμμετέχει στο μάθημα, ενδέχεται να είναι μακράν ο καλύτερος μαθητής της τάξης του.
Σε κάθε περίπτωση: συναισθανθείτε τα· σταθείτε κοντά τους· δείξτε τους πως είστε με το μέρος τους και πως τα στηρίζετε στις επιλογές τους. Τα παιδιά χρειάζονται φίλους, και ένας από αυτούς —διαφορετικός, μεγάλος, ενήλικας, σοφός— μπορείτε να είστε εσείς. Αφήστε τα να αξιοποιήσουν τα φυσικά ταλέντα τους, να ανακαλύψουν τα όριά τους, να πειραματιστούν με τις δυνάμεις τους. Να είστε αρωγοί στην προσπάθειά τους να ανακαλύψουν τη θέση τους στον κόσμο: είναι μια καλή θέση αυτή.
Εάν είστε και εσείς εσωστρεφής, θα καταλάβετε ευκολότερα για ποιο λόγο είναι έτσι ήσυχα και στοχαστικά. Και μελαγχολικά κάποιες φορές. Τα έχετε περάσει κι εσείς, και ξέρετε. Εάν πάλι είστε εξωστρεφής, θα πρέπει να δουλέψετε περισσότερο και οι ίδιοι για να καταλάβετε πως το παιδί σας δεν είναι «παράξενο». Ότι μάλλον εσείς είστε οι παράξενοι, τελικά. Μιλήστε με το παιδί σας για να καταλάβετε τι (σας) συμβαίνει. Δείξτε του πως είστε και θα είστε πάντα εκεί για να το ακούσετε αν και όταν θελήσει να σας ανοιχτεί και να σας μιλήσει.
Το να είσαι κοινωνικός δεν είναι κακό. Μόνο που τυχαίνει άπειροι μη κοινωνικοί άνθρωποι να είναι τρομερά επιτυχημένοι στη ζωή τους. Ανάμεσά τους, οι περισσότεροι συγγραφείς, οι περισσότεροι καλλιτέχνες, οι περισσότεροι επιστήμονες και οι περισσότεροι επιχειρηματίες. Όλοι αυτοί χρησιμοποίησαν τις υπερδυνάμεις τους —η εσωστρέφεια είναι υπερδύναμη— για να πετύχουν.
Μπορεί το παιδί σας να μη θέλει να πάρει μέρος σε εκείνη τη σχολική θεατρική παράσταση, και πολύ καλά κάνει. Μην ξεχνάτε ότι είναι σε θέση να γράψει το έργο. Αφήστε το να διαπρέψει εκεί που θέλει το ίδιο. Μην αμελείτε να του δίνετε χρόνο να ηρεμεί, να ξεκουράζεται και να ανανεώνεται από την πολλή έκθεση στον κόσμο. Αν θέλει να κάτσει μόνη στο δωμάτιό της ακούγοντας μουσική, να κάτσει όσο θέλει. Το έχει ανάγκη.
Μην ξεχνάτε ποτέ ότι το παιδί σας δεν είναι κάποια σπάνια περίπτωση: το ένα στα τρία παιδιά είναι εσωστρεφές. Και πολλά από τα υπόλοιπα παιδιά έχουν εσωστρεφείς πλευρές. Και τα μεν και τα δε μπορούν να πετύχουν τα πάντα.
* * *
Χρησιμοποιήθηκε ένα απόσπασμα από το βιβλίο, «ΕΣΩΣΤΡΕΦΕΙΑ. Αυτή η υπερδύναμη» (Εκδόσεις Bell).
16°
