Η ψυχοθεραπεία είναι χώρος επιστημονικός, όχι πεδίο αυτοσχεδιασμού
Οι ιστορίες σε αυτή τη στήλη αντλούν στοιχεία από αληθινά γεγονότα και από ανθρώπους που έχω συναντήσει κυρίως στον ψυχοθεραπευτικό χώρο. Όλες τους έχουν υποστεί λογοτεχνική επεξεργασία για την προστασία των εμπλεκομένων, τόσο που πια έχουν μετατραπεί σε ξέχωρες υπάρξεις. Καλή ανάγνωση! — Σ.Π.
Ο Κ. κάθισε για πρώτη φορά απέναντι από τον θεραπευτή του ένα φθινοπωρινό απόγευμα, λίγο πριν δύσει ο ήλιος. Είχε σκεφτεί και ξανασκεφτεί αν έπρεπε να κάνει αυτό το βήμα. «Δεν είναι και τόσο τραγικά τα πράγματα», του έλεγε η φωνή στο πίσω μέρος του μυαλού του. Μια φωνή γνώριμη, εσωτερική, που τον καθησύχαζε χρόνια τώρα. Αλλά ήταν ψέμα — και ο Κ. το ήξερε.
Ήταν 34 χρονών, φαινομενικά επιτυχημένος, με μια σταθερή δουλειά, με μια σχέση και με φίλους. Κι όμως, κάθε βράδυ, λίγο πριν κλείσει τα μάτια του για να κοιμηθεί, ένιωθε πως δεν μπορούσε να αναπνεύσει. Το στομάχι του σφιγγόταν και ο λαιμός του έκαιγε από άγχη που δεν ήξερε να ονομάσει. Τον τρόμαζε η ιδέα πως αυτό θα ήταν το «για πάντα» της ζωής του.
Στην πρώτη του συνεδρία είπε ότι ήρθε για να βρει τρόπους να «αντιμετωπίζει καλύτερα το άγχος». Στην πραγματικότητα όμως ήθελε κάτι βαθύτερο, κάτι που δεν μπορούσε ακόμα να εκφράσει: ήθελε να σταματήσει να νιώθει πως ζει μια ζωή που δεν του ανήκει.
Ο Κ. δεν φανταζόταν ότι η ψυχοθεραπεία δεν θα ήταν μια απλή κουβέντα. Δεν του είχε πει κανείς πως θα πονούσε. Πως θα έφτανε σε σημείο να αναρωτηθεί αν άξιζε να συνεχίσει. Πως θα χρειαζόταν να διαλύσει όσα πίστευε για τον εαυτό του για να μπορέσει να χτίσει από την αρχή κάτι νέο και αυθεντικό. Αλλά αυτό ήταν το τίμημα της αλήθειας.
Ο Κ. ξεκίνησε λέγοντας ιστορίες για τη δουλειά του, για τη σύντροφό του, για τους γονείς του. Όλα ακουγόντουσαν λογικά, σχεδόν τετριμμένα. Στην πορεία όμως, με τη βοήθεια της θεραπείας, κατάλαβε πως πίσω από τις λέξεις του κρυβόταν μια άλλη πραγματικότητα. Μια πραγματικότητα στην οποία εκείνος ήταν ένα παιδί, παγιδευμένο σε προσδοκίες και σιωπηρές εντολές: «Μην είσαι αδύναμος. Μη ζητάς πολλά. Να είσαι καλός. Μη δημιουργείς πρόβλημα».
Αυτές οι εντολές είχαν γίνει κομμάτι του ψυχισμού του και του τρόπου που βίωνε τις σχέσεις του. Ήταν ο λόγος που δεν διαφωνούσε, που δεν εξέφραζε ανάγκες, που φοβόταν να διεκδικήσει. Ήταν επίσης ο λόγος που, ενώ φαινομενικά είχε μια «κανονική» ζωή, ένιωθε τόσο αποσυνδεδεμένος.
Η ψυχοθεραπεία τον «ανάγκασε» να δει —και να παραδεχτεί— ότι το αφήγημά του είχε τρύπες. Ότι η «εικόνα» του δεν είχε επαφή με το εσωτερικό του βίωμα. Κι αυτό ήταν τρομακτικό.
Για τον Κ., όπως και για πολλούς θεραπευόμενους, η μεγαλύτερη δυσκολία δεν είναι η αντιμετώπιση του τραύματος — αλλά η αποδοχή του. Πώς να αποδεχτείς ότι η οικογένεια που σε μεγάλωσε με αγάπη σού στέρησε και κομμάτια ελευθερίας; Πώς να αναγνωρίσεις ότι οι επιλογές σου ίσως δεν ήταν «δικές σου» αλλά αποτέλεσμα φόβου ή ανάγκης για επιβίωση;
Η πορεία του Κ. δεν ήταν γραμμική. Υπήρχαν στιγμές που ήθελε να τα παρατήσει. Υπήρχαν εβδομάδες που ένιωθε πως έκανε βήματα πίσω. Όμως, κάθε φορά που τολμούσε να βυθιστεί λίγο πιο βαθιά, έβρισκε μια ακόμα πτυχή του εαυτού του που περίμενε να αναγνωριστεί. Και αυτό, εντέλει, του έδινε νόημα.
Ο ρόλος του θεραπευτή
Σε αυτό το ταξίδι, ο θεραπευτής του Κ. δεν ήταν ένας απλός «ακροατής». Είχε έναν ουσιαστικό ρόλο — και ευθύνες. Γιατί η ψυχοθεραπεία, όσο κι αν απαιτεί θάρρος από τον θεραπευόμενο, δεν μπορεί να σταθεί χωρίς την παρουσία ενός επαγγελματία που να γνωρίζει τι κάνει.
Ο θεραπευτής έχει την υποχρέωση:
Να δημιουργήσει έναν ασφαλή χώρο. Έναν χώρο απαλλαγμένο από κριτική και προκατάληψη, όπου ο θεραπευόμενος θα μπορέσει να είναι ο εαυτός του, χωρίς φόβο.
Να τηρεί τα όρια. Η θεραπευτική σχέση είναι μοναδική και οφείλει να προστατεύεται με σαφή όρια, που εξασφαλίζουν σεβασμό, συνέπεια και επαγγελματισμό.
Να είναι παρών. Όχι μόνο σωματικά, αλλά και συναισθηματικά. Να μπορεί να αντέξει όσα φέρνει ο θεραπευόμενος, χωρίς να καταρρέει ή να παρασύρεται.
Να εκπαιδεύεται διαρκώς. Η ψυχοθεραπεία δεν είναι μια στατική γνώση. Χρειάζεται συνεχής κατάρτιση, επίβλεψη και αυτογνωσία.
Να παραμένει ταπεινός. Ο θεραπευτής δεν έχει όλες τις απαντήσεις. Δεν είναι «σοφός» ή «σωτήρας». Είναι συνοδοιπόρος — και αυτό είναι αρκετό.
Να αναγνωρίζει τα δικά του όρια. Αν δει πως δεν μπορεί να βοηθήσει, πρέπει να έχει το θάρρος να το παραδεχτεί και να παραπέμψει τον θεραπευόμενο κάπου αλλού.
Η εικόνα είναι φτιαγμένη με το πρόγραμμα Copilot.
Τι μαθαίνουμε από το ταξίδι του Κ.
Η ιστορία του Κ. δεν είναι μοναδική. Είναι η ιστορία εκατοντάδων ανθρώπων που τολμούν να κοιτάξουν τον εαυτό τους κατάματα. Που επιλέγουν τον δύσκολο δρόμο της εσωτερικής αλήθειας αντί για τη βολική ψευδαίσθηση.
Η ψυχοθεραπεία δεν είναι για τους «παλαβούς» ούτε για τους «αδύναμους» όπως λένε κάποιοι για να στιγματίσουν εκείνους που επιλέγουν να στραφούν μέσα τους. Είναι για εκείνους που έχουν το θάρρος να παραδεχτούν ότι δεν πάνε όλα καλά. Που αντέχουν να δουν τις ρωγμές τους και θέλουν —πραγματικά— να αλλάξουν. Και η αλήθεια είναι πως, ναι, η ψυχοθεραπεία είναι δύσκολη. Και επώδυνη. Αλλά είναι και το πιο βαθύ, το πιο ανθρώπινο, το πιο απελευθερωτικό ταξίδι που μπορεί να κάνει κανείς.
Και, στο τέλος αυτού του ταξιδιού, δεν βρίσκεις μια «τέλεια» εκδοχή του εαυτού σου: συναντάς τον αυθεντικό σου εαυτό, με το φως και τα σκοτάδια του. Και αυτό, μόνο αυτό, είναι αρκετό.
Για να μπορεί κάποιος να αποκαλείται επαγγελματίας ψυχολόγος-ψυχοθεραπευτής, δεν αρκεί απλώς να έχει «καλό ένστικτο» ή «να ακούει τους άλλους». Ο τίτλος του ψυχοθεραπευτή δεν είναι άτυπος και δεν αποδίδεται αυθαίρετα — απαιτεί πολυετή, δομημένη και σοβαρή εκπαίδευση, συνεχή προσωπική εργασία και βαθιά αίσθηση ευθύνης.
Αμέσως παρακάτω ακολουθούν τα ελάχιστα προαπαιτούμενα που πρέπει να πληροί ένας επαγγελματίας του χώρου για να θεωρείται αξιόπιστος και καταρτισμένος:
Πανεπιστημιακές σπουδές στην Ψυχολογία. Ο ψυχολόγος πρέπει να έχει ολοκληρώσει τουλάχιστον 4 χρόνια σπουδών σε αναγνωρισμένο πανεπιστημιακό τμήμα Ψυχολογίας (πτυχίο Ψυχολογίας). Αυτό αποτελεί τη βάση κάθε επιστημονικής κατάρτισης. Οι σπουδές αυτές προσφέρουν θεωρητική γνώση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, ψυχολογικών θεωριών, στατιστικής, ερευνητικών μεθόδων και βασικών ψυχοπαθολογιών.
Χωρίς πτυχίο Ψυχολογίας, δεν μπορεί κάποιος να είναι επιστημονικά αναγνωρισμένος ψυχολόγος.
Εκπαίδευση σε αναγνωρισμένη σχολή ψυχοθεραπείας. Η ψυχοθεραπεία δεν είναι «μία» μέθοδος, αλλά ένα επιστημονικό πεδίο με πολλές κατευθύνσεις (π.χ. ψυχαναλυτική, γνωσιακή-συμπεριφορική, υπαρξιακή, συστημική, Gestalt κ.ά.). Ο ψυχολόγος που θέλει να ασκήσει ψυχοθεραπεία οφείλει να έχει παρακολουθήσει τουλάχιστον 4-5 χρόνια εκπαίδευσης σε μία αναγνωρισμένη ψυχοθεραπευτική σχολή. Η εκπαίδευση αυτή περιλαμβάνει: (α΄) Θεωρητική κατάρτιση, (β΄) Κλινική πρακτική, (γ΄) Προσωπική θεραπεία, (δ΄) Εποπτεία.
Η απλή φοίτηση σε σεμινάρια ή η παρακολούθηση webinars δεν αρκεί για την άσκηση ψυχοθεραπείας.
Συνεχής προσωπική θεραπεία. Ένας θεραπευτής δεν μπορεί να θεραπεύσει αν δεν έχει δουλέψει ουσιαστικά με τον εαυτό του. Η προσωπική θεραπεία είναι βασικό και υποχρεωτικό κομμάτι της εκπαίδευσης κάθε σοβαρού ψυχοθεραπευτή. Ο θεραπευτής πρέπει να έχει βιώσει ο ίδιος τη θεραπευτική διαδικασία, να έχει επεξεργαστεί τις προσωπικές του δυσκολίες και να γνωρίζει πώς είναι να βρίσκεται στη θέση του θεραπευόμενου.
Η ειλικρίνεια απέναντι στον εαυτό και η διαρκής ενδοσκόπηση είναι θεμέλιο της θεραπευτικής παρουσίας.
Συνεχής εποπτεία. Κανένας επαγγελματίας ψυχοθεραπευτής δεν εργάζεται μόνος του. Η εποπτεία —δηλαδή η τακτική συνάντηση με έμπειρο συνάδελφο για ανάλυση των περιπτώσεων και ενδοσκόπηση του επαγγελματικού του ρόλου— είναι απαραίτητη για την ποιότητα και την ασφάλεια της δουλειάς.
Η εποπτεία διασφαλίζει ότι ο θεραπευτής παραμένει σταθερός, με συνείδηση του τι συμβαίνει στον ασθενή του αλλά και στον ίδιο κατά τη διάρκεια των συνεδριών.
Διαρκής επιμόρφωση και κατάρτιση. Η ψυχολογία και η ψυχοθεραπεία είναι επιστήμες που εξελίσσονται διαρκώς. Ο επαγγελματίας οφείλει να συμμετέχει σε εκπαιδευτικά σεμινάρια, ημερίδες, συνέδρια και να παρακολουθεί τις σύγχρονες εξελίξεις του κλάδου.
Η διάθεση για μάθηση δεν τελειώνει ποτέ — είναι δείγμα ταπεινότητας και επαγγελματικής ηθικής.
Εν κατακλείδι
Ένας επαγγελματίας ψυχοθεραπευτής δεν είναι απλώς ένας «καλός ακροατής» με ενσυναίσθηση. Είναι επιστήμονας, θεραπευτής, συνοδοιπόρος, με βαθιά εκπαίδευση, συνεχή προσωπική εργασία, και αίσθηση ευθύνης απέναντι στην ψυχική υγεία των ανθρώπων που τον εμπιστεύονται. Αν κάποιος δεν πληροί όλα τα παραπάνω, δεν ασκεί ψυχοθεραπεία, αλλά κάτι που τη μιμείται — και αυτό μπορεί να είναι, όχι απλώς αναποτελεσματικό, αλλά και επικίνδυνο.
Η ψυχοθεραπεία είναι χώρος επιστημονικός, όχι πεδίο αυτοσχεδιασμού.
Η διαδρομή προς την αλήθεια δεν είναι για τους αδύναμους, και οι θεραπευτές δεν είναι τυχαίοι ακροατές ή απλώς καλοί ομιλητές στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στις τηλεοπτικές εκπομπές.
20°
