Νάιτζελ Φάρατζ: Ένα άβολο, μα προφητικό πολιτικό φαινόμενο

Από το δημοψήφισμα σχετικά με την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση έχει περάσει ήδη σχεδόν μία δεκαετία, τη στιγμή από το Λονδίνο και οι Βρυξέλλες έχω διαρρήξει και επισήμως τον πρότερο συμβιωτικό τους δεσμό από το 2020. Δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία πως από το 2016 μέχρι και σήμερα, τόσο το Ηνωμένο Βασίλειο, όσο και η ΕΕ – αλλά και η διεθνής κοινότητα στο σύνολό της – έχουν βιώσει τεκτονικές αλλαγές, η απόρριψη των οποίων έχουν με τη σειρά τους διαμόρφώσει πρωτοφανείς κοινωνικές και πολιτικές δυναμικές. Η Ευρώπη από την οποία οι ευρωσκεπτικιστές Βρετανοί έδειξαν ιδιαίτερη σπουδή ώστε να αποκολληθούν δεν μοιάζει σχεδόν σε τίποτα με την Ευρώπη του τρέχοντος πολιτικού χρόνου, τη στιγμή για πρώτη φορά μετά το 2010 στην κατοικεί ένας Εργατικός Πρωθυπουργός.

Ωστόσο, αν υπάρχει μια σταθερά ενδιάμεσο τώρα αναρίθμητων μεταβλητών οι οποίες έπαιξαν ποικιλοτρόπως καταλυτικό ρόλο σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο στο Ηνωμένο Βασίλειο, αυτή έχει το πρόσωπο του Νάιτζελ Φάρατζ. Του αυθεντικού δηλαδή εκφραστή του ευρωσκεπτικισμού, του πρώτου υπέρμαχου της εξόδου της χώρας από την ΕΕ και του επικεφαλής ενός μέχρι πρότινος κόμματος του περιθωρίου, ο οποίος πλέον ως απλός βουλευτής έχει τόση επιρροή όσοι αρκεί ώστε να στρέψει την κυβέρνηση των εργατικών – η οποία απολαμβάνει μια ιστορική κοινοβουλευτική πλειοψηφία – προς τις κατευθύνσεις που ο ίδιος επιθυμεί, σε μια σειρά θεμάτων. Αποτελώντας τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην προ - και μετά - Brexit εποχή, ο Φάρατζ προσωποποιεί ένα πολιτικό φαινόμενο το οποίο οι πολιτικοί του αντίπαλοι, όσο και η ακαδημαϊκή ελίτ, έκαναν το τραγικό λάθος να υποτιμήσουν πολλάκις.

Η επιμονή στην καταστροφή με γνώμονα το πολιτικό όφελος

Με μια πρώτη ματιά, η προσωπική «στιγμή στον ήλιο» του Νάιτζελ Φάρατζ δεν θα μπορούσε να είναι άλλη από εμφάνισή του στο Ευρωκοινοβούλιο στον απόηχο του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος, στο οποίο μια οριακή πλειοψηφία των ψηφοφόρων οι οποίοι προσήλθαν στις κάλπες επέλεξε την έξοδο της χώρας από την ΕΕ. Εκεί, σε ένα μοναδικό – και αμιγώς βρετανικό – μείγμα αυθάδειας, αυτάρεσκειας, αλλά και αδιαμφισβήτητης πολιτικής και προσωπικής δικαίωσης, ο Φάρατζ ειρωνεύτηκε τότε Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κομισιόν, Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, υπενθυμίζοντάς του πως η συντριπτική πλειοψηφία ευρωβουλευτών τον θεωρούσε τρελό όταν πίσω στα 90s τους είχε υποσχεθεί πως το Ηνωμένο Βασίλειο κάποια στιγμή θα αποχωρούσε την ΕΕ υπό τη δική του ηγεσία· το στιγμιότυπο στο οποίο ο Φάρατζ αγορεύει ακριβώς δίπλα στον Γιούνκερ – απευθυνόμενος στην ολομέλεια του Κοινοβουλίου – ρωτώντας ρητορικά "you’re not laughing now, are you?" αποτελεί ένα από τα πλέον κωμικοτραγικά τα οποία εκτυλίχθηκαν στις Βρυξέλλες κατά τη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας.

Το πολιτικό άστρο του Φάρατζ θα μπορούσε να είχε σβήσει εκεί, καθώς παρότι ο ίδιος αποτέλεσε όντως το φύσει ηγέτη του ευρωσκεπτικιστικού Κοινωνικού ρεύματος το οποίο οδήγησε στην επικράτηση του Brexit, η διαχείριση του χάους το οποίο ακολούθησε βάρυνε αποκλειστικά τις ευθύνες του βρετανικού Συντηρητικού κόμματος, και των τεσσάρων Πρωθυπουργών οι οποίοι θυσιάστηκαν στην προσπάθεια τους ώστε να αποτρέψουν την απόλυτη καταστροφή. Σε αντίθεση, ωστόσο, τόσο με την Τερέζα Μέι, τον Μπόρις Τζόνσον, την – ανεκδιήγητη – Λιζ Τρας, και τον Ρίσι Σούνακ, ο Φάρατζ δεν προσπάθησε σε καμία στιγμή να επανεφεύρει τον εαυτό του, αλλά και να επαναδιαμορφώσει ένα πειστικό αφήγημα το οποίο να δικαιολογούσε την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ, ασκώντας μονίμως δριμύτατη κριτική σε κάθε χειρισμό του κυβερνώντος κόμματος, και καλώντας σε μια ολομέτωπη σύγκρουση μεταξύ του Λονδίνου και των Βρυξελλών, τονίζοντας πως οποιαδήποτε άλλη επιλογή θα αποτελούσε μια αισχρή προδοσία του εκλογικού σώματος, και της απόφασης του πίσω το 2016.

Τα πολιτικά οφέλη της συγκεκριμένης τάσης αποτυπώθηκαν πλήρως στο αποτέλεσμα των ευρωεκλογών του 2019, όταν ως επικεφαλής του Brexit Party – και έχοντας νωρίτερα αποχώρησει από την ηγεσία κόμματος με το οποίο θεμελίωσε την πολιτική του καριέρα, UKIP – θριάμβευσε συγκεντρώνοντας το 30.5%, με τους Συντηρητικούς να καταλαμβάνουν μόλις την πέμπτη θέση, συγκεντρώνοντας το 8.8%. Ωστόσο, ο μετέπειτα πολιτικός θρίαμβος των Tories υπό την ηγεσία του επικοινωνιακά χαρισματικού – και δεύτερου τη τάξει, αν και αποδεδειγμένα όψιμου προφήτη του Brexit – Μπόρις Τζόνσον στις εθνικές εκλογές του 2019, θεωρήθηκε ως το καρφί στο πολιτικό φέρετρο του Φάρατζ, ο οποίος απέτυχε να οδηγήσει το Brexit Party στο Κοινοβούλιο, κληρονομώντας στον νέο Βρετανό Πρωθυπουργό την ηγεμονία του βρετανικού ευρωσκεπτικισμού.

Fast Forward στο σήμερα

Έξι χρόνια μετά τις εκλογές του 2019, ο Τζόνσον έχει αποσυρθεί πολιτική σκηνή, παρεμβαίνοντας ενίοτε στο δημόσιο διάλογο με τη δική του αυθεντική guerilla προσωπικότητα, τη στιγμή που ο Φάρατζ αποτελεί τον επικεφαλής του πρώτου – δημοσκοπικά – κόμματος της χώρας. Αυτό το πέτυχε μετονομάζοντας το Brexit Party σε Reform UK, επενδύοντας δίπλα στο αφήγημα του σκληρού ευρωσκεπτικισμού – αποδίδοντας του και ορισμένα anti-woke χαρακτηριστικά στο πλαίσιο της έξαρσης της woke κουλτούρας στις ΗΠΑ, όπως εξάλλου και αρκετή δόση συνωμοσιολογίας αναφορικά με την πανδημία του Covid-19 – κεφαλαιοποιώντας εν τέλει μια στρατηγική η οποία του βγήκε, σε βαθμό που ίσως ούτε εκείνος περίμενε. Συγκεκριμένα, έχοντας αποτύχει επτά φορές να εκλεγεί βουλευτής, ο Φάρατζ είχε αρχικά ανακοινώσει και τη δική του αποχώρηση από την βρετανική πολιτική σκηνή· ωστόσο, σύμφωνα με τα λεγόμενά του, η πίεση της πλέον συντηρητικής πτέρυγας του βρετανικού εκλογικού σώματος ώστε να αποτελέσει εκ νέου τον εκφραστή της, τον έπεισε να διεκδικήσει για ακόμα μια φορά τις πολιτικές του τύχες, κερδίζοντας εν τέλει την εκλογή του στο Γουέστμινστερ.

Υπενθυμίζεται πως στις εκλογές του 2024, οι Εργατικοί – υπό την ηγεσία του μετριοπαθούς Κιρ Στάρμερ – κατέγραψαν έναν εκλογικό θρίαμβο, εκμεταλλευόμενοι στο έπακρο τις ιδιαιτερότητες του βρετανικού εκλογικού συστήματος, με ορισμένους αναλυτές να σημειώνουν πως η πραγματική αντιπολίτευση στην επόμενη βρετανική κυβέρνηση των 411 βουλευτών δεν θα ερχόταν από τους 121 των κατακερματισμένων Συντηρητικών, αλλά από τους μόλις 5 του Reform UK. Σχεδόν ένα χρόνο μετά την είσοδό του στο Κοινοβούλιο, ο Φάρατζ έχει εκμεταλλευτεί στο έπακρο τη νέα πλατφόρμα την οποία απολαμβάνει, όπως επίσης τόσο την έντονη κυβερνητική φθορά της κυβέρνησης Στάρμερ, όσο και την πολιτική και ιδεολογική ανυπαρξία των Συντηρητικών. Ενδεικτικά, το Reform UK σήμερα κινείται στο 29%, με τους Εργατικούς να ακολουθούν στο 22%, και τους Συντηρητικούς – δηλαδή την αξιωματική αντιπολίτευση απέναντι σε μια κυβέρνηση η οποία δεν πείθει, θέτοντας το απλά – μόλις στο 18%.

Σε αυτό το σημείο, δεν μπορεί κανείς παρά να εξάγει ορισμένα βασικά συμπεράσματα.

Πρώτον, η προσήλωση του Φάρατζ στο αφήγημα ενός σκληρού – και αμιγώς συγκρουσιακού – ευρωσκεπτικισμού ήταν απόλυτα επιτυχής, καθώς κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας ο ίδιος επανεφηύρε συνεχώς τον εαυτό του ως τον μόνο αυθεντικό εκφραστή του Brexit.

Δεύτερον, παρά την πάροδο του χρόνου – αλλά και τις αλεπάλληλες κρίσεις τις οποίες βίωσε το βρετανικό εκλογικό σώμα – ένα τμήμα του βρετανικού πληθυσμού εξακολουθεί να εκφράζεται μέσα από τον εγγενή αντισυστημισμό του Φάρατζ, στο πλαίσιο του οποίου το δόγμα του «ή εμείς, ή αυτοί» πλέον αφορά τους πάντες: την ΕΕ, τα βρετανικά συστημικά κόμματα, και κάθε άλλη κοινωνικό ή πολιτικό θεσμό ο οποίος αψηφά το αφήγημα του Reform UK.

Τρίτον, ο Φάρατζ αναγνωρίζει ίσως καλύτερα από τον καθένα πως ένα πλειοψηφικό ρεύμα εντός του βρετανικού εκλογικού σώματος επιθυμεί διακαώς όχι απλώς την υιοθέτηση μιας αυστηρότερης μεταναστευτικής πολιτικής, αλλά και την απομάκρυνση του μεγαλύτερου δυνατού αριθμού μεταναστών οι οποίοι κατοικούν τη δεδομένη χρονική στιγμή στο Ηνωμένο Βασίλειο, χωρίς να έχουν εξασφαλίσει ένα μόνιμο μεταναστευτικό καθεστώς. Το γεγονός πως ο Κιρ Στάρμερ έσπευσε να υιοθετήσει μια εξαιρετικά περιοριστική μεταναστευτική πολιτική αμέσως μετά τις επιτυχίες τις οποίες κατέγραψε το Reform UK στις πρόσφατες βρετανικές δημοτικές εκλογές, αποτελεί την ισχυρότερη ένδειξη της υπέρμετρης επιρροής την οποία ασκεί ο Φάρατζ στο βρετανικό εκλογικό σώμα.

Τέταρτον και μάλλον το σημαντικότερο συμπέρασμα, τουλάχιστον με τα σημερινά δεδομένα – το γεγονός πως ο Φάρατζ αποκομίζει πλέον δυσθεώρητα πολιτικά οφέλη, υπέρ-επενδύοντας ακόμα περισσότερο σε ένα αμιγώς συγκρουσιακό αφήγημα κατά πάντων, αποδεικνύει πως ο αντισυστημισμός τον οποίο ο ίδιος καλλιέργησε στο πλαίσιο της προηγούμενης δεκαετίας, έχει μετατραπεί πλέον σε συστημική δύναμη, η οποία σε καμία περίπτωση δε μπορεί να εκφραστεί από έναν μετριοπαθή Πρωθυπουργό – όπως τον Στάρμερ – ούτε όμως και από τους Συντηρητικούς, οι οποίοι ακροβατούν αενάως ανάμεσα στην ταλαιπωρημένη μετριοπαθή τους πτέρυγα, και τις ακροβασίες της εναπομείνασας, αλλά κραταιάς, ευρωσκεπτικιστική τους πτέρυγα. Επί της ουσίας, η αρχική πολιτική επιβίωση του Φάρατζ μετά το πέρας του πολιτικού χρόνου του δημοψηφίσματος, και η μετέπειτα μετατροπή του σε έναν εκ των ισχυρότερων διαμορφωτών της βρετανικής κοινής γνώμης αποδίδεται τόσο στην υιοθέτηση μιας απόλυτα επιτυχημένης – έστω και μερικώς κατά τύχη – πολιτικής στρατηγικής εκ μέρους του, όσο όμως και στο γεγονός πως για περίπου το 1/3 του βρετανικού εκλογικού σώματος, το αφήγημα του παρωχημένου βρετανικού εξαιρετισμού. Ένα αφήγημα που κανείς άλλος δεν κατάφερε να εκφράσει τόσο άμεσα όσο ο επικεφαλής του Reform UK, δεν αποτελεί απλώς μια νοσταλγική ανάμνηση ενός ενδόξου μα από καιρό ξεχασμένου παρελθόντος, αλλά μια ρεαλιστική προοπτική για το μέλλον, όσο εκτός πραγματικότητας και αν μπορεί να ακούγεται αυτό, αλλά και να καθίσταται αυτομάτως από τις δυναμικές οι οποίες διαμορφώνονται σε γεωπολιτικό επίπεδο και οι οποίες έχουν οδηγήσει σε μια ταχεία επαναπροσέγγιση μεταξύ του Λονδίνου και των Βρυξελλών.

Γιατί το φαινόμενο Φάρατζ έχει σημασία εκτός του Ηνωμένου Βασιλείου

Μια σχετικά επιδερμική – αλλά όχι απολύτως άστοχη – ανάλυση θα μπορούσε να υποστηρίξει πως το φαινόμενο του Νάιτζελ Φάρατζ αφορά μόνο το Ηνωμένο Βασίλειο, και πως δεν θα έπρεπε να απασχολεί περαιτέρω τη διεθνή κοινότητα. Πράγματι, η διαφαινόμενη εμπλοκή των ΗΠΑ από την ευρωπαϊκή ασφάλεια, και η δέσμευση της συντριπτικής πλειοψηφίας των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων στην ενίσχυση του δόγματος της ευρωπαϊκής στρατιωτικής και αμυντικής αυτονομίας, καθιστά τον ευρωσκεπτικισμό τον οποίο εξέφρασε ο Φάρατζ προ δεκαετίας κάπως άτοπο. Ωστόσο, o προσεκτικός παρατηρητής των διεθνών θεμάτων σίγουρα θυμάται πόσο περήφανα περιφερόταν ο προφήτης του βρετανικού ευρωσκεπτικισμού στο συνέδριο των Ρεπουμπλικάνων το 2024, όταν ο Ντόναλντ Τραμπ ανέλαβε εκ νέου το χρίσμα του κόμματός του ώστε να διεκδικήσει εκ νέου – και επιτυχώς – την αμερικανική προεδρία. Η σημειολογία της παρουσίας του εκεί είναι αυτονόητη, όχι όμως αμελητέα.

Προφανώς κάθε απευθείας σύγκριση του βρετανικού και του αμερικανικού εκλογικού σώματος θα ήταν εντελώς αντιεπιστημονική, ωστόσο το γεγονός πως ο Τραμπ αποτελεί τον αδιαφιλονίκητο εκφραστεί του αμερικανικού συντηρητισμού, σε συνδυασμό με τη δυναμική η οποία διαμορφώνεται εντός του βρετανικού εκλογικού σώματος, όπου το Reform UK έχει ουσιαστικά αντικαταστήσει το πάλαι ποτέ κραταιό Συντηρητικό κόμμα, ενδεχομένως να υποδεικνύει πώς η μετάλλαξη του συντηρητισμού εντός του λεγόμενου anglosphere – όπως αυτή παρατηρήθηκε για πρώτη φορά στις αρχές της δεκαετίας του 2010 – να μην είναι πλέον αναστρέψιμη. Αρκεί κανείς να σκεφτεί πώς ο Τζορτζ Μπους ο νεότερος – ο οποίος πίσω στα 00s θεωρούταν λίγο-πολύ ως η προσωποποίηση του διαβόλου – πλέον θυμίζει κάτι σε Τεξανό Μάρκο Αυρήλιο, τη στιγμή που η πρωθυπουργία του διαδόχου της Μάργκαρετ Θάτσερ στην ηγεσία των Συντηρητικών, Τζον Μέιτζορ, μοιάζει σαν να μη συνέβη ποτέ. Εξάλλου, αν το δει κανείς όπως είναι, ο Φάρατζ είχε δίκιο: κανείς δε γελούσε πλέον μαζί του, τη μέρα μετά το δημοψήφισμα, πίσω στο 2016, όπως κανείς δε γελάει πλέον – και από καιρό – με τον Τραμπ, κι όποιος εξακολουθεί να το κάνει αφ’ υψηλού, μάλλον θα αποδειχθεί εκ νέου ως ο πλέον γελασμένος.