Αστικό περιβάλλον: Η κινητικότητα στο μέλλον 

Του Matthias Hoffend, Dipl.-Ing. Architekt BDA

Θέμα πειραματισμών για σχεδόν μία δεκαετία, αντικείμενο μελετών, αλλά και υποτροφίες για πτυχιακές εργασίες σε φοιτητές τεχνολογικών ινστιτούτων και πανεπιστημίων, τα Οικοσυστήματα Μετακίνησης είναι το «νεότερο μέλος» μιας οικογένειας πραγμάτων που αποτελούν την πρόταση για τις μετακινήσεις του μέλλοντος. Το ερώτημα είναι: μπορεί αυτά να νέα Οικοσυστήματα Μετακίνησης, που αποσκοπούν στη δραστικά πιο ορθολογική χρήση κάθε είδους οχημάτων, στην κοινή χρήση τους, αλλά και στη μετατροπή τους σε πηγές ενέργειας, να αφομοιωθούν στις ήδη υπάρχουσες μεγαλουπόλεις; 

Είναι δεδομένο ότι οι υπάρχουσες πόλεις θα αλλάξουν! Αυτό πάντα συνέβαινε. Γιατί; Γιατί οι πόλεις εξυπηρετούν τους ανθρώπους και όχι το αντίστροφο. Έτσι, για να αλλάξουν οι πόλεις πρέπει να αλλάξουν οι άνθρωποι. Η αλλαγή των συνηθειών είναι ευκολότερη από την αλλαγή του αστικού περιβάλλοντος. Κάνοντας μία σύντομη αναδρομή στην αστική ιστορία, βρίσκουμε τρεις μεγάλες επιπτώσεις που δημιούργησαν οι πόλεις. Πρώτα ήταν η εύφορη γη και το νερό, το δεύτερο ήταν η προστασία, το τρίτο ήταν το μέρος για το εμπόριο. Η μεταφορά γίνεται η νέα πτυχή στο μελλοντικό σχεδιασμό καθώς χρησιμοποιούμε τα υπάρχοντα μονοπάτια, δρόμους ή διαδρομές, για τα ιδιωτικά όσο και τα δημόσια μέσα μεταφοράς, για μετακινήσεις προσώπων και αγαθών.

Αυτό θα αλλάξει, η υποδομή θα χωριστεί σε τμήματα για να εξυπηρετήσει συγκεκριμένες ανάγκες. Γι’ αυτό θα κατακτήσουμε και τους ουρανούς. Η ανάγκη κινητικότητας για τους ανθρώπους θα αλλάξει αναλόγως. Το συναντάμε ήδη σε απόπειρες όπως το home office, οι υπηρεσίες παράδοσης, οι ηλεκτρονικές αγορές. Ακολουθεί η ανάγκη για ένα αποκεντρωμένο δίκτυο εφοδιασμού, όπως η αστική κηπουρική, οι ηλιακοί συλλέκτες ή τα φυτά αιολικής ενέργειας. Μια σημαντική πτυχή του σχεδιασμού θα είναι το προφίλ ταχύτητας των νέων οικοσυστημάτων μεταφορών (Transportation Ecosystems). Μια «κρυφή» προεπισκόπηση θα μπορούσε να ήταν η ταινία επιστημονικής φαντασίας «Blade runner». 

Το κάδρο, η Ευρώπη του αύριο

Ο «παλιός κόσμος», δηλαδή η Ευρώπη, έχει πόλεις με ιδιαίτερα ρυμοτομικά χαρακτηριστικά, όπως τα «ιστορικά κέντρα», τα οποία στην πλειονότητά τους δεν είναι φιλικά στη φιλοξενία οχημάτων. Τα ευέλικτα δημόσιας χρήσης μικρά αυτοκίνητα, ή τα σταθερής τροχιάς οχήματα αποτελούν μία λύση. Τι θα γίνει όμως με τα νέα συστήματα αστικής μετακίνησης στο μέλλον; Επίσης ένα καίριο ερώτημα είναι: Μπορεί να αναπτυχθούν σύγχρονες υποδομές σε «γερασμένες πόλεις»;

Και εδώ χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή. Τα ιστορικά κέντρα θα γίνουν μουσεία αν δεν αντιδράσουμε! Ακούγεται σκληρό, αλλά υπάρχουν ήδη, όπως η Βενετία, το Rothenburg ή η αρχαία Ρώμη. Ο στόχος είναι να παρασχεθεί σε αυτά τα μικροσυστήματα ένα οικονομικό περιβάλλον που να τους ταιριάζει. Αυτό είναι περισσότερο πολιτικό παρά θέμα υποδομής. Αλλά ο ουρανός είναι επίσης ανοιχτός στα ιστορικά κέντρα.

Το τοπογραφικό ανάγλυφο ενός αστικού ιστού παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της μετακίνησης των πολιτών. Μία –δαπανηρή προφανώς– λύση είναι να γίνουν έργα ρυμοτομικών αλλαγών ώστε να διευκολυνθεί η μελλοντική εφαρμογή νέων λύσεων στην αστική μετακίνηση. Όμως, όπως είπαμε, το υπάρχον σύστημα πρέπει να προσαρμοστεί στις μελλοντικές ανάγκες. Δεδομένου ότι η κινητικότητα θα μετατραπεί σε υπηρεσία κατ’ απαίτηση για τους ανθρώπους και όχι ως status symbol, υπάρχει περιθώριο για πιο αποτελεσματική χρήση του δημόσιου χώρου απ’ ό,τι υπάρχει σήμερα. Απλώς φανταστείτε την εικόνα που όλοι βλέπουμε κάθε πρωί όταν τα αυτοκίνητα μπλοκάρουν στους δρόμους με έναν οδηγό σε κάθε ένα από αυτά που πάει στη δουλειά του. Υπάρχει στατιστική έρευνα που δείχνει ότι πάνω από το 70% της μεμονωμένης κυκλοφορίας είναι αυτοκίνητα. Η κοινή χρήση αυτοκινήτων με έξυπνη διαχείριση της κυκλοφορίας θα μπορούσε να μειώσει αποτελεσματικά το ποσοστό αυτό, ώστε να υπάρξει χώρος για νέες λύσεις κινητικότητας. Κατά την εφαρμογή νέων τρόπων μεταφοράς, το υπάρχον σύστημα πρέπει να προσαρμοστεί. Το κόστος είναι ένας παράγοντας, αλλά από την άποψη της οικονομικής παραγωγικότητας, κάθε ώρα που δεν περιμένει στην κίνηση είναι ένας πολλαπλασιαστής με τον σχετικό πληθυσμό. Αυτό θα οδηγήσει σε νέα πρότυπα κυκλοφορίας, δημιουργώντας νέο χώρο για αστικό σχεδιασμό, όπως το highline στη Νέα Υόρκη. 

Ο ρόλος του αυτοκινήτου

Το καθεστώς απόκτησης και χρήσης αυτοκινήτων που ίσχυε εδώ και δεκαετίες, διαμόρφωσε σε σημαντικό βαθμό την εξέλιξη των πόλεων, αλλά και των κάθε είδους οικιών, μιας και η ζήτηση για parking ήταν τεράστια. Με δεδομένο ότι στο –εγγύς πιθανότατα– μέλλον το car sharing αλλά και άλλες μορφές χρήσης οχημάτων αναμένεται να εξαπλωθούν, εκτιμάται ότι θα αλλάξει και η εξέλιξη σχεδιασμού δημόσιων χώρων, αλλά και κτιρίων με δημόσιο ή ιδιωτικό χαρακτήρα.

Μάλιστα, λόγω της κλιματικής αλλαγής και της αντίστοιχης μετακίνησης του πληθυσμού, οι πόλεις θα αναπτυχθούν και θα προκύψουν νέες πόλεις. Ο μετασχηματισμός των υφιστάμενων πόλεων θα χρειαστεί περισσότερο χρόνο για να προσαρμοστεί από τις δυνατότητες που υπάρχουν στις νέες πόλεις, καθώς επίσης και λόγω του μεγάλου πληθυσμού σε χώρες όπως η Ινδία ή η Κίνα.

Πιθανόν στο απώτερο μέλλον να δούμε αεροταξί με ή χωρίς πιλότο, κάτι που αποτελεί μία λύση αστικής μετακίνησης. Ήδη η Uber, αλλά και η Airbus και η Boeing αλλά και άλλες εταιρείες έχουν παρουσιάσει τέτοιες κατασκευές. Η ερώτηση που γίνεται συχνά είναι αν μέχρι σήμερα έχει μπει στα δεδομένα που δέχεται ένας κατασκευαστής κτιριακών συγκροτημάτων η απαίτηση για χώρους προσγείωσης-απογείωσης τέτοιων μικρών αεροσκαφών. Η απάντηση είναι όχι. Δεδομένου ότι το νομικό κομμάτι είναι πολύ περίπλοκο και έχει να αντιμετωπίσει όλα τα άλλα ζητήματα, όπως τα στρατιωτικά θέματα, θα χρειαστεί την ισχυρή βούληση όλων των χωρών, ιδίως στην Ε.Ε., να σχηματίσει ως βάση ένα υπόμνημα για τους οικοδομικούς κώδικες. Ωστόσο, είναι καιρός να το πράξουν, πριν αναλάβουν οι ιδιωτικές εταιρείες την πρωτοβουλία, ιδίως όσον αφορά την ατομική κινητικότητα που χορηγείται από το κράτος. 

Οικοσυστήματα μεταφορών 

Η απουσία σταδιακά πολλών αυτοκινήτων θα μειώσει την έκταση των δρόμων όπως τους γνωρίζουμε μέχρι σήμερα. Και αν αυτό συμβεί, θα παραμείνουν ως πεζόδρομοι ή χώροι περιπάτου/πράσινου κ.λπ., ή θα οικοδομηθούν. Κάτι που εμφανώς θα επηρεάσει την ποιότητα ζωής των κατοίκων των πόλεων. Από την άλλη οι δρόμοι, όπως τους γνωρίζουμε σήμερα, πρέπει να αναθεωρηθούν ως προς το όφελός τους για το περιβάλλον. Θα αλλάξουν στην εμφάνιση και τον σχεδιασμό. Στις πόλεις, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, μπορούν να δημιουργήσουν χώρο για αστική πυκνότητα, όπως αστικούς αυτοκινητόδρομους ή ράγες τρένων. Στις περιοχές στέγασης αυτό είναι ακόμη σημαντικότερο. Εκτός από τους δρόμους, οι σημερινοί χώροι στάθμευσης έχουν ακόμη περισσότερο ενδιαφέρον όσον αφορά στην ανάπτυξή τους, δεδομένου ότι η διαδικασία σχεδιασμού θα ξεκινήσει μόλις δημιουργηθούν οικοσυστήματα μεταφορών (Transportation Ecosystems).