Η Ελένη Χελιώτη γράφει για το αυτοκίνητο και πώς αυτό επηρρέασε τις ζωές και την κουλτούρα μας.
Το αυτοκίνητο δημιούργησε μια άγνωστη ή και ασυνείδητη έως την ανακάλυψή του ανάγκη, και την έκανε προσιτή και στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα, δυνάμει σε όλους: την ευκαιρία απλά να πάμε, και όχι να πάμε κάπου.
Πάνε χρόνια που ήθελα να διαβάσω αυτό το βιβλίο. Ήταν πάντα στο «to read list» αλλά ανέκαθεν κάτι με κρατούσε από το να το αγοράσω. «Όχι τώρα», πάντα έλεγα. Τα βιβλία πολλές φορές έχουν τη δύναμη αυτή, να σε κρατάνε μακριά τους όταν δεν είσαι έτοιμος, και να σε φωνάζουν όταν γίνεις. Ξεκίνησα να το διαβάζω ένα τεμπέλικο σαββατόβραδο που είχα ήδη αποφασίσει ότι θα μείνω σπίτι. Έβαλα ένα bourbon, έστριψα ένα τσιγάρο, άναψα τα κεράκια μου και κάθισα στον καναπέ: μία άκρως ερωτική διαδικασία.
Το έτος είναι 1947 στο κλασικό μυθιστόρημα του Κέρουακ, κι όμως τα αυτοκίνητα είναι ήδη παντού. Οι αχανείς Ηνωμένες Πολιτείες ήδη συνδέονται μέσω αυτοκινητοδρόμων. Ο Τζακ αναχωρεί άνοιξη από τη Νέα Υόρκη και φτάνει στο Σαν Φρανσίσκο κυρίως με οτοστόπ, ένα σπορ πολύ σύνηθες στην αμερικανική κουλτούρα, ειδικά εκείνη την εποχή. Δεν επιθυμώ να σταθώ στο βιβλίο καθαυτό, το χρησιμοποιώ απλά ως ένα παράδειγμα και μια απόδειξη της δαιδαλώδης επιρροής του αυτοκινήτου στη ζωή μας.
Όσο διάβαζα σκεφτόμουν τι μορφή θα έπαιρνε η ιστορία εάν βασιζόταν σε άλλα μέσα μεταφοράς: λεωφορεία, αεροπλάνα, τρένα, άλογα, γαϊδούρια, και συνειδητοποιώ ότι δεν θα μπορούσε να είχε γραφτεί υπό άλλες συνθήκες μεταφοράς. Έχω υπογραμμίσει δύο αποφθέγματα στο βιβλίο. Ενώ ο Τζακ κάνει οτοστόπ με έναν τύπο που γνώρισε τυχαία λίγες ώρες πριν, σταματάει ένας δίπλα τους και τους ρωτάει: «Αγόρια, πηγαίνετε για να φτάσετε κάπου ή απλά πηγαίνετε; Δεν καταλάβαμε την ερώτησή του, και ήταν μια αναθεματισμένα καλή ερώτηση». Το δεύτερο έρχεται λίγο αργότερα, όπου μήνες μετά την αναχώρησή του ξεκινά το ταξίδι της επιστροφής: «Τίποτα πίσω μου, τα πάντα μπροστά μου, όπως είναι πάντα στον δρόμο».
Κοντοστάθηκα αρκετή ώρα και τις κοίταζα. Σε ποιο άλλο μέσο μεταφοράς βλέπεις μπροστά; Κανένα. Σε όλα τα άλλα η όραση είναι περιφερειακή, περιορισμένη και οριακά αποξενωμένη, όπως και οι άνθρωποι γύρω σου. Πιο μόνος αισθάνεσαι σ’ ένα αεροπλάνο με 200 άτομα, παρά σε ένα αυτοκίνητο μόνος σου. Βιβλία σαν και αυτό δεν θα είχε γραφτεί χωρίς αυτοκίνητα, ναι. Αυτό όμως από μόνο του δεν είναι τόσο εντυπωσιακό όσο το γεγονός ότι ζωές και εμπειρίες σαν και αυτές δεν θα είχαν υπάρξει.
Τα αυτοκίνητα δεν άνοιξαν απλά δρόμους, δεν ένωσαν απλά σημεία στο χάρτη, δεν έκαναν απλά τη μετάβαση από μια πόλη στην άλλη πιο εύκολη ή πιο γρήγορη. Τα πλοία προϋπήρχαν αιώνες πριν, άνθρωποι μετανάστευαν πεζοί ή επάνω σε ζώα εδώ και χιλιετίες. Ο τροχός είναι από τις αρχαιότερες εφευρέσεις και άλλαξε ριζικά την πορεία του ανθρώπινου είδους. Το αυτοκίνητο όμως έκανε κάτι ακόμα. Δημιούργησε μια άγνωστη ή και ασυνείδητη έως τότε ανάγκη, και την έκανε προσιτή και στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα, δυνάμει σε όλους: την ευκαιρία απλά να πάμε, και όχι να πάμε κάπου. Επαναπροσδιόρισε την έννοια του ταξιδιού και της περιήγησης, απενοχοποίησε τις τάσεις φυγής που όλοι έχουμε μέσα μας, και συνέδεσε ανθρώπους και κουλτούρες σε ένα επίπεδο καθημερινό, χωρίς πρωτόκολλα.
Η συνεισφορά του όμως δεν σταματά εκεί, καθότι σήμερα είναι πια συνυφασμένο όχι μόνο με την ελευθερία, αλλά και με το παιχνίδι. Μόνο ταξιδεύοντας με ένα αυτοκίνητο έχεις την ελευθερία να σταματήσεις όπου θες, όσο συχνά θες, όταν θες, να επιταχύνεις και να επιβραδύνεις από επιλογή, ακόμα και να αλλάξεις κατεύθυνση ή απλά να επιστρέψεις.
Γιατί όμως ταξιδεύουμε; Όταν το σπίτι είναι καταφύγιό μας, η πόλη μας η έδρα μας και η χώρα μας η οικογένειά μας, γιατί το ανθρώπινο είδος έβρισκε πάντα ένα λόγο να «φύγει»; Ιστορικά, οι απαντήσεις ποικίλλουν: για μια καινούργια κατάκτηση, για προσκύνημα, για άσυλο, για εξερεύνηση, ή απλά για επιβίωση. Τώρα το ονομάζουμε αναψυχή. Τι περιλαμβάνει όμως αυτό και τι προϋποθέτει;
Μία από τις πιο όμορφες ερωτήσεις που μπορείς να κάνεις σε κάποιον είναι: ποιο είναι ένα ταξίδι που σε άλλαξε; Ενδεχομένως να ρωτήσετε εάν οφείλουν όλα να σε αλλάζουν. Η απάντηση είναι όχι· οφείλουν όμως να σε κάνουν σοφότερο κάπως. Πάντα κάτι μαθαίνεις σε ένα ταξίδι, είτε για τον τόπο που επισκέπτεσαι, είτε για τον συνοδοιπόρο σου, είτε για εσένα τον ίδιο. Αυτά όμως που σε αλλάξανε σε έμαθαν κάτι άλλο, και αυτό μπορεί να μη σχετίζεται καν με την τοποθεσία.
Στα ταξίδια αντιλαμβανόμαστε αλλιώς τον χρόνο. Σχεδόν τον αψηφούμε με μια μικρή δόση υπεροψίας. Όντας σκλάβοι του στην καθημερινότητά μας, σε ένα ταξίδι μεταμορφωνόμαστε όλοι σε επαναστάτες: μικροί Che σ’ ένα καθεστώς επικίνδυνης ρουτίνας. Στην έλλειψη των δεσμών του χρόνου, λοιπόν, αλλάζει η κατεύθυνση της σκέψης μας και απελευθερώνονται μονοπάτια που εμείς οι ίδιοι είχαμε αποκλείσει με DO NOT ENTER ταμπέλες.
Όταν το περιβάλλον σου παύει να είναι οικείο, παύουν να είναι και οι σκέψεις. Όταν ο χρόνος δεν σε συνθλίβει, και ο ύπνος από ανάγκη γίνεται επιλογή, τόσο η συνείδηση όσο και οι ωμοπλάτες της ανοίγουν. Λέμε ότι ταξιδεύουμε για να ξεφύγουμε, στην πραγματικότητα όμως ταξιδεύουμε για να μάθουμε ποιοι είμαστε.
15°
