Η ποινικοποίηση του οδηγού

Βλέπω με κάποια φρίκη ένα μέλλον κλινικής αντισηψίας, πολιτικής ορθότητας και συλλογικής ζωής – το car pooling είναι ενεργειακά εύλογο αλλά καθιστά το ταξίδι στον δρόμο νεκρό χρόνο ή χρόνο που θα επιθυμούσαμε να μηδενιστεί.

Θυμάμαι ένα ταινιάκι του Κλοντ Λελούς με τίτλο «Ήταν ένα ραντεβού»: ένα πλάνο-σεκάνς διάρκειας οκτώμισι λεπτών όπου μια Μercedes-Benz 450SEL 6.9 διασχίζει το Παρίσι με μεγάλη ταχύτητα. Ξημερώνει δεκαπενταύγουστος 1976. Το αυτοκίνητο τρέχει προσπερνώντας τα παρισινά ορόσημα –την Αψίδα του Θριάμβου, το Λούβρο, την Όπερα– δεν σταματάει στα κόκκινα φανάρια· τα περιστέρια φτεροκοπάνε· ένας πεζός βάζει τρομαγμένος το χέρι στην καρδιά του. Ο ήχος της Mercedes είναι, στην ηχητική μπάντα της ταινίας, ήχος Ferrari: στην ευθεία γραμμή της λεωφόρου Φος φτάνει τα 200 χιλιόμετρα την ώρα. Το αυτοκίνητο σταματάει στη Μονμάρτρη, τον τόπο του ραντεβού· το Παρίσι ξυπνάει.

Ο Λελούς διηγείται ότι στο τέλος της διαδρομής τον έπιασε η τροχαία: ο αστυνομικός τού είπε «Έχω εντολή να σας αφαιρέσω την άδεια οδηγήσεως». «Ορίστε», είπε περίλυπος ο σκηνοθέτης δίνοντας την άδεια. «Μάλιστα, ευχαριστώ, σας την αφαίρεσα, τώρα πάρτε την πίσω». Η σκηνή δεν θα μπορούσε να εκτυλιχθεί σήμερα: ο Λελούς θα έχανε την άδεια οδηγήσεως διά βίου.
Εκείνη την εποχή η «traversée de Paris» ήταν μια ιδέα που είχαν πολλοί· και που μπορούσες να την πραγματοποιήσεις εύκολα. Η Μαργκερίτ Ντυράς περιγράφει μια νύχτα αϋπνίας κατά την οποία οδηγεί άσκοπα στο Παρίσι· το 1979, η Mάριαν Φέιθφουλ στo «Ballad of Lucy Jordan» τραγουδάει για το όνειρο της Judy να διασχίσει το Παρίσι μ’ ένα ανοιχτό αυτοκίνητο: αίσθημα ελευθερίας, ταχύτητα και μια από τις ωραιότερες πόλεις στον κόσμο. Τι περισσότερο μπορεί να ζητήσει κανείς; Αλλά, πράγματι, η καθημερινότητα είναι πιο πεζή: οδηγούμε βανάκια για τις μεταφορές και τις μετακομίσεις· λίγοι από μας έχουμε ιδιωτικό αυτοκίνητο στο Παρίσι - μετακινούμαστε, όπως είναι φυσικό, με το μετρό. Σήμερα, στην ήδη πεζή πραγματικότητα προστίθεται ο πόλεμος εναντίον του αυτοκινήτου. 

Δεν εννοώ τα μέτρα που λαμβάνονται για την αποσυμφόρηση της κυκλοφορίας, για τη ρύπανση, για το παρκάρισμα και την εξοικονόμηση ενέργειας. Εννοώ την παραίτηση από την ελευθερία της οδήγησης· την όλο και πιο κατασταλτική νομοθεσία ακόμα και για τις μικρότερες λεπτομέρειες της χρήσης του αυτοκινήτου. Το πρώτο σημείο με το οποίο διαφωνώ είναι η μανία των πεζοδρόμων, μια τάση να γίνουν όλες οι ευρωπαϊκές πόλεις ομοιόμορφες και εξοχικές: η σημερινή δήμαρχος του Παρισιού -την οποία θα μαυρίσω με φόρα στις εκλογές του προσεχούς Μαρτίου- έβαλε σκοπό της ζωής της να αντικαταστήσει τα ΙΧ με ποδήλατα και πατίνια, προχωρώντας παραλλήλως σε αναπλάσεις υπέρ των πεζών. Το αποτέλεσμα είναι χειρότερα μποτιλιαρίσματα λόγω των πεζοδρομήσεων και πολύ άγχος: περπατώντας στο Παρίσι εύχεσαι να μην πέσεις θύμα ποδηλάτου (εγώ, ως επιρρεπής στα ατυχήματα και ταυτοχρόνως παράδοξα τυχερή, όταν το ποδήλατο με πέταξε στον αέρα, προσγειώθηκα στην είσοδο πολυϊατρείου απ' όπου με περιμάζεψαν αιμόφυρτη) και να μην ορμήσει κατά πάνω σου πατίνι σε τρελή κούρσα. Διότι από την πρόσκρουση σε πατίνι μόνο χαμένος μπορείς να βγεις.

Καταλαβαίνω πως πόλεις σαν την Αθήνα και τη Ρώμη (και όλες τις ιταλικές πόλεις) πρέπει να περιορίσουν τα ΙΧ: δεν είναι φτιαγμένες για αυτοκίνητα, είναι φτιαγμένες για κάρα. Το Λονδίνο έχει επίσης φρακάρει, αλλά για διαφορετικούς λόγους - απλώς έχουμε γίνει πολλοί· ορδές συρρέουν στις μητροπόλεις. Κανείς δεν κάνει λόγο για τον υπερπληθυσμό: το επιχείρημα ακούγεται αντιδραστικό· ήδη αυτό το «υπέρ» στην αρχή της λέξης παραπέμπει στον μαλθουσιανισμό. Έτσι, αντί να προσπαθούμε να μειώσουμε τον υπερπληθυσμό προσαρμόζουμε τα δισεκατομμύρια των ανθρώπων σε έναν τρόπο ζωής που θα επιτρέπει την περαιτέρω αύξηση του πληθυσμού.

Επιστρέφω στο Παρίσι. Το Παρίσι είναι φτιαγμένο για αυτοκίνητα: από τον 19ο αιώνα έχει λεωφόρους, βουλεβάρτα· η ρυμοτομία του δεν είναι μεσαιωνική· ούτε είναι επίπεδο και γραφικό σαν το Άμστερνταμ, το οποίο θέλουμε να μιμηθούμε στο ότι έχει, ουσιαστικά, εξοστρακίσει τα αυτοκίνητα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα ρυπαντικά καύσιμα όπως το ντίζελ πρέπει να ξεπεραστούν: είναι όμως ο ηλεκτρισμός η λύση; Οι γνώμες διίστανται. Υπάρχουν πολλοί τεχνολογικοί τρόποι για να μειώσουμε τα καυσαέρια χωρίς να μπούμε στην πρίζα και να μεταμορφώσουμε τα αυτοκίνητα σε πρακτικές μηχανές χωρίς ποίηση και φιλοσοφία. Βλέπω με κάποια φρίκη ένα μέλλον κλινικής αντισηψίας, πολιτικής ορθότητας και συλλογικής ζωής - το car pooling είναι ενεργειακά εύλογο αλλά καθιστά το ταξίδι στον δρόμο νεκρό χρόνο ή χρόνο που θα επιθυμούσαμε να μηδενιστεί.

Στις ΗΠΑ, βρισκόμαστε στο άλλο άκρο που ωστόσο καταλήγει στον ίδιο κομφορμισμό. Όπως όλοι ξέρουμε, οι Αμερικανοί, εκτός των κατοίκων της Νέας Υόρκης, της Βοστόνης και του Σαν Φρανσίσκο (λιγότερο του Σικάγου), δεν έχουν πόδια, έχουν ρόδες. Πράγμα που σημαίνει ότι το αυτοκίνητο δεν χρησιμεύει πια για να κυνηγάς τον ορίζοντα που όλο απομακρύνεται αλλά για να κάνεις δουλειές και ψώνια· να μετακινείσαι από το ένα ραντεβού στο άλλο, από το ένα εμπορικό κέντρο στο άλλο. Η αντιποιητική αντίληψη του αυτοκινήτου μαζί με τα διογκούμενα πλήθη είναι μια μεταφορά για τον αμερικανικό πολιτισμό: όλα, όλα, υπόκεινται σε νόμους και διατάξεις· κι αν υπερβείς το όριο της ταχύτητας, τα 60, το πολύ τα 65 αναθεματισμένα μίλια την ώρα, θα δεις από το καθρεφτάκι το γαλάζιο φως του περιπολικού. Αν γλιτώσεις την πρώτη φορά δεν θα γλιτώσεις τη δεύτερη.

Το ταξίδι με αυτοκίνητο εξελίσσεται σε μορφή παραβατικότητας, ιδιαίτερα αν στο πίσω κάθισμα υπάρχουν κουτάκια μπίρας. Οι περιορισμοί που τίθενται είναι δύο ειδών: προστασία του περιβάλλοντος (η οποία επιμένω ότι θα έπρεπε να περιλαμβάνει διαφορετικές προτεραιότητες όπως αντισύλληψη, ηλιακή ενέργεια και δραστική μείωση της παραγωγής άχρηστων προϊόντων με τα οποία έχουμε κατακλύσει τον πλανήτη) και προστασία της σωματικής ακεραιότητας του κάθε ατόμου. Πρόκειται για μορφές διαχείρισης κινδύνου: μην τρέχετε, μη ρυπαίνετε το περιβάλλον, να σέβεστε τον κώδικα οδικής κυκλοφορίας - πράγματα αυτονόητα (keep your eyes on the road, your hands upon the wheel) τα οποία ωστόσο συγκαλύπτουν τον εν εξελίξει ιδεολογικό πόλεμο. Τα απόνερα αυτού του πολέμου περιλαμβάνουν την ποινικοποίηση όποιου εγωιστή μπαίνει μόνος σε ένα ΙΧ και παίρνει τους δρόμους. Αυτή η επιθυμία θεωρείται πια διαστροφή ακόμα και στις Ηνωμένες Πολιτείες, χώρα των κάποτε ανοιχτών δρόμων, όπου σήμερα είναι πανεύκολο να μπλέξεις άσχημα: «Πού κατευθύνεστε;» «Πουθενά…». Ο θηριώδης ένστολος με γυαλιά ηλίου-καθρέφτες με κοιτάζει σαν να τσίμπησε τον κατάδικο που απέδρασε από την τοπική φυλακή υψίστης ασφαλείας. «Ακολουθήστε με στο τμήμα». Καλά ξεμπερδέματα.

Απ’ όλα τούτα, φοβάμαι ότι σε λίγο καιρό τις διαφημίσεις αυτοκινήτων θα συνοδεύουν προειδοποιήσεις και συνθήματα αποθάρρυνσης: Μην το αγοράσετε, μην το οδηγήσετε· προτιμήστε το car pooling· ακόμα καλύτερα, μάθετε να τσουλάτε με πατίνι. Αν οδηγείτε, ζημιώνετε τον πλανήτη, είστε στη λάθος πλευρά της μάχης του CO2. Σκέφτομαι διαφημίσεις σοκολάτας όπου ξέρω ότι η absolutely delicious γεύση είναι προϊόν εκμετάλλευσης Αφρικανών κι ότι αν μου γίνει συνήθεια θα γίνω χοντρή.