10 πράγματα που θα συμβούν στη διάρκεια της ζωής μου*

*Είμαι 47 και κάτι χρονών, άρα με βάση το προσδόκιμο ζωής υποτίθεται ότι μου μένουν περίπου άλλα 33 χρόνια ζωής, αν και το πρωί όταν ξυπνάω νιώθω ότι μου μένουν περίπου 33 μέρες.

33 χρόνια ακούγονται πολλά, αλλά δεν είναι. Πριν από 33 χρόνια ο Νίκος Χατζηνικολάου έλεγε τις ειδήσεις, και η Ελένη Μενεγάκη παρουσίαζε εκπομπή στο Mega.

Ταυτόχρονα, όμως, πολλά μπορούν να γίνουν και να αλλάξουν μέσα σε 33 χρόνια. Το Τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η πρωτοκαθεδρία και η παρακμή των ΗΠΑ. Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, η άνοδος και η παρακμή του Πούτιν. H αργή αλλά σταθερή άνοδος της Κίνας. Η 11η Σεπτεμβρίου και το τέλος της αθωότητας. Η άνοδος και πτώση της Αλ Κάιντα και της ISIS. Η παγκόσμια οικονομική κρίση. Η κλιματική αλλαγή. Το διαδίκτυο. Το YouTube. Τα κινητά τηλέφωνα. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η Τεχνητή Νοημοσύνη.

Επειδή οι προβλέψεις είναι δωρεάν, και με βάση τα όσα έχω ζήσει, δει και διαβάσει όλα αυτά τα χρόνια, θεωρώ ότι στο διάστημα αυτό είναι εξαιρετικά πιθανό να συμβούν τα ακόλουθα δέκα πράγματα (τα απαριθμώ με τυχαία σειρά):

1. (Τουλάχιστον) μια μεγάλη πυρηνική έκρηξη κάπου στον κόσμο. Αυτή θα μπορούσε να είναι αποτέλεσμα είτε ατυχήματος σε σταθμό παραγωγής πυρηνικής ενέργειας ή σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις (ανθρώπινο λάθος, κακή λειτουργία ή κακή συντήρηση συστημάτων, φυσική καταστροφή), είτε μεμονωμένης επίθεσης εναντίον ενός στόχου, είτε μέρος μιας ευρύτερης σύρραξης. Τα ατυχήματα στο Τσερνομπίλ και τη Φουκουσίμα έγιναν σε εποχές διεθνούς σταθερότητας και κυριαρχίας του κράτους, ενώ από το 1945 και μετά υπάρχουν δεκάδες περιπτώσεις στις οποίες φτάσαμε πάρα, μα πάρα, πολύ κοντά σε διάφορα είδη ατυχημάτων ή συρράξεων. Με τη δημιουργία δεκάδων νέων σταθμών πυρηνικής ενέργειας σε περιοχές όπως η Μέση Ανατολή, η Βόρειος Αφρική και η Ασία, με την ανάδυση νέων πυρηνικών δυνάμεων όπως το Ιράν και η Βόρεια Κορέα, και με τις υποδομές (και τα πολιτικά συστήματα) των ΗΠΑ και της Ρωσίας να φθίνουν, μια πυρηνική έκρηξη είναι θέμα χρόνου.
2. Ένας μεγάλος σεισμός (κοντά) στην Αττική, αντίστοιχος με αυτούς του 1981 και του 1999. Με δεδομένο ότι πολλές πολυκατοικίες στην Αθήνα χτίστηκαν τις δεκαετίες του 1930, 1940 και 1950 και άρα σύντομα θα κλείσουν έναν αιώνα ζωής (για να μην αναφερθούμε καν σε παλαιότερες μονοκατοικίες) ένας σεισμός μεγαλύτερος από 6 ρίχτερ θα μπορούσε να μεταβάλει το αστικό τοπίο.
3. Θα ξεσπάσει (τουλάχιστον) μία νέα μεγάλη, παγκόσμια πανδημία, ενδεχομένως πολύ χειρότερη από τον COVID-19.
4. Τα κοινοβούλια και οι κομματικοί μηχανισμοί θα συνεχίσουν να χάνουν ισχύ, καθώς οι δημοκρατίες θα απομακρυνθούν από την αρχή της αντιπροσωπευτικότητας και θα υιοθετήσουν πιο αυταρχικά –προεδρικά στην καλύτερη περίπτωση– μοντέλα διακυβέρνησης, τόσο λόγω της ορατής πλέον αδυναμίας εθνικών θεσμών και οικονομιών να αντιμετωπίσουν παγκοσμιοποιημένες προκλήσεις, όσο και λόγω της κουλτούρας των σελέμπριτι που προβάλλονται από ΜΜΕ και ΜΚΔ.
5. Οι κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες θα συνεχίσουν να εντείνονται, κάνοντας τα μέσα και τα τέλη του 20ού αιώνα να μοιάζουν με μια φωτεινή εξαίρεση, μια χρυσή εποχή που πέρασε για τα καλά. Αυτό θα συμβεί επειδή τα εργαλεία –δηλαδή οι ισχυροί θεσμοί διεθνούς συνεργασίας– που απαιτούνται για να αντιμετωπίσουν τα πραγματικά αίτια της ανισότητας (π.χ. την ανεξέλεγκτη ισχύ πολυεθνικών ή το διεθνές οργανωμένο έγκλημα ή την παγκόσμια φοροδιαφυγή) δεν υπάρχουν ακόμα, ενώ ακριβώς λόγω της παγκόσμιας φύσης των προκλήσεων είναι πάρα πολύ δύσκολο για τους λαούς να ασκήσουν πίεση σε αυτούς που έχουν την πραγματική ισχύ.
6. Μια νέα θρησκεία θα εξαπλωθεί στη Δύση. Με τον όρο θρησκεία δεν εννοώ απαραιτήτως ένα γραπτό αφήγημα ή έναν οργανωμένο μηχανισμό καταπίεσης – συνήθως χρειάζεται αιώνες για να απολιθωθεί το πνεύμα και η ουσία μιας θρησκείας. Εννοώ όμως ένα διακριτό πλαίσιο αξιών και συμπεριφορών που θα ξεπερνάει το άτομο, θα του παρέχει τα πνευματικά και ψυχικά μέσα για να βρει νόημα στον 21ο αιώνα, θα φέρνει το άτομο σε μεγαλύτερη επαφή και με τη φύση και με τη μεταφυσική, και θα μετατρέπει τις λειτουργικές ανάγκες (π.χ. την ανάγκη όλοι να συνεισφέρουν στη βιωσιμότητα του πλανήτη) σε ηθικές επιταγές.
7. Η νευροεπιστήμη θα αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τη βούληση, την ευθύνη και την ψυχή. Κάθε φορά που μιλάω με κάποιον που ασχολείται με τη νευροεπιστήμη (ειλικρινά, δεν το επιδιώκω εγώ, απλώς πέφτω πάνω τους) για κάποιον λόγο αυτή ή αυτός κάνει ισχυρισμούς τους οποίους αν τους έκανε οποιαδήποτε άλλη επιστήμη θα τους απορρίπταμε αμέσως ως υπερβολικά απόλυτους και αλαζονικούς. «Η νευροεπιστήμη εξηγεί τα πάντα». Ούτως ή άλλως ο τρόπος με τον οποίον οι κοινωνίες μας αντιμετωπίζουν ακόμη και σήμερα τους δράστες εγκλημάτων είναι εντελώς μεσαιωνικός – χωρίς να συνειδητοποιούν ότι οι θύτες είναι πρωτίστως θύματα, και χωρίς να ενδιαφέρονται για τη θεραπεία ή την επανένταξή τους. Αν όμως μάθουμε, για παράδειγμα, ότι οι επιλογές μας όχι μόνο δεν είναι εντελώς ελεύθερες (και τι σημαίνει άλλωστε «ελεύθερες»;), αλλά για την ακρίβεια ότι είναι προβλέψιμες, σχεδόν προκαθορισμένες, τότε τι θα σημαίνει αυτό για τη βούλησή μας; Για την ευθύνη μας για συγκεκριμένες πράξεις (π.χ. εγκλήματα); Τι θα σημαίνει για την ανθρώπινη φύση μας, αλλά και τη σχέση μας με την Τεχνητή Νοημοσύνη; Παρεμπιπτόντως, ας μην εκπλαγούμε αν μέσα στις επόμενες δύο ή τρεις δεκαετίες καταστεί εφικτή η ανάγνωση του μυαλού μας από άλλους (mind reading).
8. Η τεχνολογία δέσμευσης του άνθρακα θα αναπτυχθεί σε μεγάλη κλίμακα, βοηθώντας μας να αρχίσουμε να «καθαρίζουμε» την ατμόσφαιρα από τα δισεκατομμύρια τόνων διοξειδίου του άνθρακα που εκλύουμε κάθε χρόνο. Ωστόσο, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής θα είναι ήδη εδώ. Η Μεσόγειος θα πάψει να είναι θέρετρο και τα ακραία καιρικά φαινόμενα δεν θα θεωρούνται πλέον ακραία.
9. Κοινότητες συγκατοίκησης και μονάδες υποβοηθούμενης διαβίωσης ηλικιωμένων θα γίνουν της μόδας. Με τη δομή της οικογένειας να αλλάζει στην Ελλάδα (αλλά και αλλού στη Δύση) και με γενιές ανθρώπων που επέλεξαν ή έμαθαν να ζουν εκτός μακροπρόθεσμων σχέσεων, αλλά θέλουν να αποφύγουν την απόλυτη αστική μοναξιά στην τρίτη και τέταρτη ηλικία να μεγαλώνουν, θα επεκταθεί η μετακόμιση σε πολυκατοικίες ή συγκροτήματα ειδικά διαμορφωμένα για ηλικιωμένους (φανταστείτε το σαν ένα συνδυασμό από «Τα φιλαράκια», τα «Χρυσά κορίτσια» και το «Ρετιρέ»). Μια εξαιρετική ευκαιρία για όσους τώρα έχουν χρήματα και θέλουν να τα επενδύσουν σε κάτι καλό.
10. Η ευθανασία και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία θα νομιμοποιηθούν ευρέως στη Δύση, ίσως και στην Ελλάδα, δίνοντας τέλος στο μαρτύριο χιλιάδων ανθρώπων που υποφέρουν χωρίς ελπίδα ανακούφισης ή σωτηρίας, και ταυτόχρονα εγείροντας βαθύτερα ερωτήματα για την αυταξία και το νόημα της ανθρώπινης ζωής.

Αυτά είναι πράγματα που μπορούμε να σκεφτούμε ότι μπορεί να συμβούν. Υπάρχουν όμως και άπειρα άλλα –που όντως θα συμβούν– και τα οποία δεν μπορούμε να προβλέψουμε (είναι θέμα χρόνου να αποδειχθεί η ύπαρξη κάποιου άλλους είδους ζωής «εκεί έξω»).

Ποιο είναι όμως το νόημα του να τα σκεφτόμαστε αυτά; Συνήθως λειτουργούμε κοιτώντας είτε μόνο το σήμερα, το τώρα, είτε το χτες, είτε στην καλύτερη περίπτωση το άμεσο μέλλον, το αύριο – αντί να κοιτάμε σε βάθος χρόνου, από το προχτές στο μεθαύριο. Όταν συνειδητοποιούμε πόσο έχει αλλάξει ο κόσμος σε τρεις δεκαετίες –και άρα πόσο μπορεί να αλλάξει τις επόμενες τρεις δεκαετίες– μας αναγκάζει να επαναπροσδιορίσουμε τις προτεραιότητές μας∙ μας κάνει να αναρωτηθούμε τι είναι πραγματικά σημαντικό και τι όχι. Εάν όντως πρόκειται να συμβούν αυτά τα δέκα (και πολλά άλλα) πράγματα, τι πρέπει να κάνουμε για να προετοιμαστούμε; Ποιες από αυτές τις τάσεις μπορούμε και πρέπει να αποτρέψουμε, να καλλιεργήσουμε, να επηρεάσουμε – και πώς;