Για ευρωπαϊκή πόλη, η Θεσσαλονίκη των γκράφιτι και των καυσαερίων (με αποτέλεσμα δίωξη από την ΕΕ παρακαλώ) έχει πιάσει πάτο.
Με αφορμή την τελευταία επίσκεψη Μητσοτάκη στη Θεσσαλονίκη, γράφτηκαν αρκετά από ανθρώπους της πάνω στην αναντίρρητη στασιμότητα που τη χαρακτηρίζει τις τελευταίες δεκαετίες. Για μένα, η μόνη ουσιαστική διαφορά ανάμεσα στα σοβαρότερα κείμενα εντοπίζεται στην αιτιολόγηση του φαινομένου. Κατά τ'άλλα, οι περισσότεροι σχολιαστές ομονοούν στην πεποίθησή τους ότι η Θεσσαλονίκη δικαιούται πολλά περισσότερα, χωρίς να τα λαμβάνει.
Τούτο το παράπονο βασιλεύει στην πόλη μας εδώ και πολλές δεκαετίες, το άκουγα μωρό από γονείς και παππούδες. Βέβαια την ίδια εποχή σε Σίνδο, Καλοχώρι και Ωραιόκαστρο επικρατούσε βιομηχανικός οργασμός, ενώ ήταν ακόμη... νωπά και τα μπετά από τα μεγάλα έργα υποδομής του Καραμανλή μετά τα τέλη του '50, έργα πολύ δημοφιλή τότε, τα οποία μεταμόρφωσαν την πόλη, με τρόπο τουλάχιστον αμφιλεγόμενο.
Οι Θεσσαλονικείς συνηθίζουμε να αναφερόμαστε στην κακή μοίρα της πόλης μας, ίσως επειδή τη συγκρίνουμε με την Αττική, ενός τόπου που σε πρώτη ματιά δείχνει να διαθέτει πολύ λιγότερα πλεονεκτήματα, ωστόσο είναι σήμερα ο πλουσιότερος, σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας διαχρονικών πολιτικών ενός συγκεντρωτικού κράτους• πολιτικών εις βάρος όλης της υπόλοιπης χώρας. Το επιχείρημα αυτό φυσικά δε στερείται λογικής. Ωστόσο, ό γέγονε γέγονε, ο χρόνος δε μπορεί να γυρίσει πίσω. Η Πρωτεύουσα αποτελεί πλέον μια αναγνωρισμένη δυτική μητρόπολη που φιλοξενεί την έδρα των μεγαλύτερων επιχειρηματικών ομίλων, τροφοδοτεί τις ακμάζουσες Κυκλάδες και Κρήτη, ενώ το μεγάλο καταναλωτικό κοινό της στηρίζει με ικανοποιητική άνεση μια τοπική οικονομία υπηρεσιών και ελαφράς μεταποίησης.
Η Θεσσαλονίκη από την άλλη, ακολουθώντας πιο ορθόδοξες οικονομικές αντιλήψεις, επένδυσε στην εξαγωγική μεταποίηση και στην αγροτική παραγωγή, με αποτέλεσμα -μετά το '90- να μπει σε μια συνεχή καθοδική τροχιά, δίχως η ίδια να ευθύνεται γι αυτό. Την ίδια περίπου περίοδο, μεγάλο μέρος από το καλύτερο επιστημονικό και επιχειρηματικό δυναμικό της Βόρειας Ελλάδας μετοίκησε εδώ, από κοινού με παλιννοστούντες και μετανάστες, οι οποίοι προσέφεραν περιζήτητα φτηνά εργατικά χέρια. Αυτή η πληθυσμιακή τόνωση, μαζί με το άφθονο χρήμα της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα, επιβράδυναν την παρακμή, ή μάλλον την κουκούλωσαν. Μετά το 2010, πάνε και οι οικοδομές, πάνε και τα καπνά, πάνε και οι εναπομείνασες βιοτεχνίες, πάνε και τα πολυτελή αυτοκίνητα, πάνε και τα πανάκριβα ρουχάδικα, πάνε και αμέτρητα μικρομάγαζα, πάνε και πολλά από τα καλύτερα νέα παιδιά, αφού αναχώρησαν για μέρη όπου η προσωπική αξία ανταμείβεται δικαιότερα.
Για ευρωπαϊκή πόλη, η Θεσσαλονίκη των γκράφιτι και των καυσαερίων (με αποτέλεσμα δίωξη από την ΕΕ παρακαλώ) έχει πιάσει πάτο, και το μόνο θετικό είναι ότι δύσκολα μπορεί να πάει πιο κάτω. Μπορεί άραγε να πάει πιο πάνω; Ανάλογα με το πού βάζουμε τον πήχη. Το λιμάνι δε πρόκειται να επιστρέψει στα μπερεκετια της οθωμανικής εποχής, επειδή απλούστατα δε ζούμε στην οθωμανική εποχή, όταν δεν υφίστατο η COSCO στον Πειραιά, ούτε οι σύγχρονες εθνικές οδικές και σιδηροδρομικές αρτηρίες, όσα δηλαδή καθιστούν φθηνότερη τη μεταφόρτωση από εκεί για την ανατολική και κεντρική Ευρώπη. Η βιομηχανική παραγωγή μας; Αυτή δεν έχει πέσει μόνο θύμα της περιβαλλοντικής γραφειοκρατίας και της Κρίσης, αλλά και της έλλειψης κατάλληλου εργατικού δυναμικού. Ε ναι, αν θέλεις να μπεις σε νέα προϊόντα με υψηλότερη προστιθέμενη αξία αυτά θα πρέπει και να παράγονται από νέου επιπέδου εργαζομένους, εξοικειωμένους με τους πιο σύγχρονους βιομηχανικούς αυτοματισμούς. Τη δε συνεργασία καινοτόμων επιχειρήσεων και πανεπιστημίων, αυτή πια έχουμε βαρεθεί να την περιμένουμε.
Και ο τουρισμός; Δεν αποτελεί μια μεγάλη ελπίδα; Η απάντηση μου σε όσους με ρωτούν κάτι τέτοιο είναι μια ερώτηση: θα τους ενθουσίαζε η Θεσσαλονίκη ως επισκέπτες, θα τη συνιστούσαν στους φίλους τους; Σχεδον πάντα αντιμετωπίζομαι με αμηχανία. Ε ναι, η πόλη μας έχει λίγο απ'όλα, όμως δεν είναι ούτε Βαρκελώνη, ούτε Πράγα, ούτε Φλωρεντία, ούτε Νίκαια, ούτε Βουδαπέστη. Φέρνει κάπως στη Μασσαλία, στη Γένοβα και στη Σμύρνη, πόλεις που φιλοδοξούν να αποτελουν μέρος μια πενταήμερης εκδρομής στην ευρύτερη περιοχή τους, και όχι αποκλειστικοί προορισμοί.
Η Θεσσαλονίκη μπορεί να αναπτυχθεί τουριστικά, αν προσφερθεί ως ενιαίο πακέτο με την υπόλοιπη Κεντρική Μακεδονία. Μπορεί να αναπτυχθεί βιομηχανικά, αν η Πολιτεία επιτέλους κλείσει το θέμα των άτυπων βιομηχανικών συγκεντρώσεων και μεριμνήσει για τη διαθεσιμότητα πιο καταρτισμένου -και πιο καλοπληρωμένου- ανθρώπινου δυναμικού. Μπορεί να αναπτυχθεί οικιστικά, αν θεσπιστεί το πλαίσιο εκείνο που θα προσελκύσει μεγάλα πρότζεκτ στους Λαχανόκηπους και στο παραλιακό μέτωπο της Πυλαίας. Μπορεί να αναπτυχθεί πολιτιστικά, αν δει τον εαυτό της ως κέντρο μιας μητροπολιτικής περιοχής με σχεδόν δύο εκατομμύρια κατοίκους, και ως τακτικό προορισμό δεκάδων χιλιάδων Βαλκάνιων επισκεπτών. Μπορεί να αναπτυχθεί ως διαμετακομιστικός κόμβος, αν ολοκληρωθεί άμεσα το πολλάκις εξαγγελθέν κέντρο συνδυασμένων μεταφορών στα Διαβατά. Μπορεί να ανανεωθεί περιβαλλοντικά, αν χρήματα του Πράσινου Ταμείου αξιοποιηθούν σε πραγματικά γενναίες αστικές αναπλάσεις, στις πλέον υποβαθμισμένες γειτονιές της. Μπορεί ίσως να αναγεννηθεί, αν πάψει επιτέλους να πιστεύει ότι θα έπρεπε να γίνει Αθήνα, Βαρκελώνη, ή Κωνσταντινούπολη, αν αρκεστεί αρχικά σε μια καλή ποιότητα ζωής για τους κατοίκους της, αν αξιοποιήσει το παρελθόν της, και αν θέσει εφικτούς στόχους για το μέλλον της. Θα έπρεπε να έχουμε πια αντιληφθεί ότι οι ψευδαισθήσεις μεγαλείου που μας στοιχειώνουν καταφέρνουν όχι μόνο να μας διχάζουν, μα και να μας σπρώχνουν σε εξωπραγματικές απαιτήσεις από ένα φτωχό ανοργάνωτο κράτος. Ας μη γκρινιάζουμε λοιπόν όταν οι πολιτικοί μας εκπρόσωποι δεν επιτυγχάνουν άπιαστους στόχους, επιβεβλημένους από εμάς τους ίδιους. Δυστυχώς, δεν έχουμε μόνο εμείς δίκαια στην Ελλάδα.
16°
