Antoine de Saint-Exupéry, «Γη των ανθρώπων»

Κάθε μέρα, για όλο το πρώτο δεκαπενθήμερο του Δεκεμβρίου, θα παρουσιάζουμε μία καινούργια έκδοση: βιβλία που αξίζουν —όσο γίνεται τεκμηριωμένα—, βιβλία «για όλα τα γούστα», βιβλία που μας έκαναν κλικ για τον ένα ή τον άλλο λόγο. Η περίοδος των εορτών μοσχομυρίζει έτσι κι αλλιώς φρεσκοτυπωμένες σελίδες.

Σήμερα: Antoine de Saint-Exupéry, «Γη των ανθρώπων» (μετάφραση Βάιος Λιαπής, Επίμετρο Λίζυ Τσιριμώκου, 312 σελίδες, Εκδόσεις Κίχλη)

Η «Γη των Ανθρώπων» είναι ένα πολυδιάστατο και διαχρονικό έργο. Διαβάζεται μάλιστα με πολλούς τρόπους: σαν μία συναρπαστική μαρτυρία για τις αρχές της αεροπορίας, σαν μία σπάνιας ομορφιάς εξομολόγηση για την ανθρώπινη αξία, τη σημασία της δράσης και την ανάγκη να δώσει ο άνθρωπος νόημα στη ζωή του μέσα από τον αγώνα και την προσφορά, σαν ένα μπουκέτο από περιπετειώδη, εξωτικά αφηγήματα, και σαν μία συλλογή από στοχαστικά αυτοβιογραφικά δοκίμια. Ένα έργο ποιητικής πρόζας και βαθιά ανθρωπιστικής φιλοσοφίας, που τιμήθηκε με το Μεγάλο Βραβείο Μυθιστορήματος της Γαλλικής Ακαδημίας. Ο δημιουργός του «Μικρού Πρίγκιπα» (το παιδικό βιβλίο-θρύλος του Εξυπερύ θα γραφεί λίγα χρόνια αργότερα) μας μεταφέρει τις συγκλονιστικές εμπειρίες του ως πρωτοπόρου πιλότου στις αερογραμμές που ένωναν την Ευρώπη με την Αφρική και τη Νότια Αμερική. Τα κεφάλαια του βιβλίου λειτουργούν σαν αυτόνομα διηγήματα, και όλα τους είναι βασισμένα σε πραγματικά γεγονότα.

Με συγκλονιστική παραστατικότητα, ο Εξυπερύ περιγράφει τις πτήσεις του πάνω από την έρημο Σαχάρα και τις χιονοσκεπείς Άνδεις, και τον αγώνα του για την επιβίωση. Ξεχωρίζει η δραματική περιγραφή της αναγκαστικής προσγείωσης στη Σαχάρα και η ολιγοήμερη οδύσσειά του με τον συγκυβερνήτη του, Πρεβό, καθώς οι δυο τους παλεύουν με τη δίψα και την απεραντοσύνη. Αφηγούμενος ιστορίες συναδέλφων του, υμνεί την αλληλεγγύη, την πίστη και την αντοχή, έννοιες που γεννιούνται μέσα στην κοινή δοκιμασία και τον κίνδυνο στους αιθέρες. Η πτήση, στα χέρια του Εξυπερύ (όπως και το γράψιμο, θα προσθέταμε εμείς, και γενικώς η τέχνη), δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά το μέσο που ωθεί τον άνθρωπο να αντιμετωπίσει τα όριά του και να ανακαλύψει την αλήθεια για τον εαυτό του, για τη ζωή και την «περιουσία» που έχει, ή τον περιμένει, στη Γη. Και όλα αυτά με μια λυρική, υποβλητική και πυκνή σε εικόνες γραφή, που συνδυάζει τη ρεαλιστική, «ρεπορταζιακή» λογοτεχνία της περιπέτειας με τον φιλοσοφικό στοχασμό. Οι δε περιγραφές του (ο ουρανός, η έρημος, η μοναξιά) είναι μαγικές.

Εννοείται πως το βιβλίο υπερβαίνει τη θεματολογία της αεροπορίας και γίνεται ένας ύμνος στον ανθρωπισμό. Ο Saint-Exupéry αναζητά το νόημα της ύπαρξης όχι στον ατομισμό, αλλά στη συμμετοχή, στην ευθύνη και στην προσπάθεια για έναν κοινό σκοπό που μας υπερβαίνει. Η αληθινή ζωή, μας λέει, βρίσκεται στην προσπάθεια να βρούμε ο ένας τον άλλον και να δώσουμε νόημα στην εργασία μας.

Βασικό κείμενο της λογοτεχνίας της περιπέτειας και της φιλοσοφικής σκέψης, δεν έχει πάψει να διαβάζεται με πάθος. Και θα συνεχίσει να διαβάζεται με το ίδιο πάθος και στο μέλλον.

* * *

Κλείνοντας, ας μας επιτραπεί να δανειστούμε δύο μικρά αποσπάσματα από το ωραίο και κατατοπιστικότατο Επίμετρο της δοκιμιογράφου Λίζυς Τσιριμώκου. Γράφει λοιπόν:

«Σε όλα του τα κείμενα παρεισφρέει ο θαυμασμός για τις νέες εμπειρίες που προσφέρει η αεροπλοΐα: η μέθη της ταχύτητας, η εξερεύνηση των ανοιχτών οριζόντων, η αίσθηση του ζην επικινδύνως σε αναμέτρηση με τα στοιχεία της φύσης, η θέα των επιγείων από ψηλά, οι θάλασσες των νεφών και η απεραντοσύνη του έναστρου νυχτερινού ουρανού επανέρχονται ως λάιτμοτιφ και επιτονίζουν τις ιστορίες που αναλαμβάνει να αφηγηθεί, είτε προσωπικές είτε αλλότριες — ο κοινός τους παρονομαστής είναι το ταξίδι· τόσο το καθ’ ύψος όσο και το εις βάθος, μια και κάθε σοβαρή πτήση συνοδεύεται από μια καταβύθιση εις εαυτόν, ένα ταξίδι αυτογνωσίας που χαρτογραφεί τον εσωτερικό κόσμο και σταθμίζει τα όρια δυνατοτήτων και αντοχών του ανθρώπου, και την υπέρβασή τους.

»Η “Γη των ανθρώπων” είναι ένα πολυκείμενο: αυτοβιογραφική μαρτυρία και απομνημόνευμα, αλλά και “ρεπορταζιακή” λογοτεχνία, καθώς και έξοχο δείγμα ποιητικής πρόζας ή δοκιμιακής-στοχαστικής γραφής. Ένα από τα παράδοξα αυτού του κειμένου είναι ότι συνδυάζει τη λατρεία της μηχανής και της τεχνολογίας (του εξειδικευμένου μηχανισμού του αεροσκάφους) με τον πιο βαθύ και άδολο ανθρωπισμό. Σπονδυλωτό κείμενο επίσης, ως εκ της δομής του: αποτελείται από μικρά ή μεγαλύτερα άρθρα γύρω από τις εμπειρίες του Σαιντ-Εξυπερύ ως πιλότου. […]

»Ο πηγαίος ανθρωπισμός που διατρέχει όλο το κείμενο της “Γης των ανθρώπων” αναδεικνύεται εναργέστερα και διεξοδικότερα στο επιλογικό, όγδοο κεφάλαιο του βιβλίου (“Οι άνθρωποι”): εδώ ο λόγος δεν είναι για συγκεκριμένα άτομα (ο Μερμόζ, ο Γκιγιωμέ, ο Μπαρκ, ο Πρεβό) που οι ιστορίες τους διασταυρώθηκαν με την ιστορία του αφηγητή, αλλά για τους ανθρώπους εν γένει, για τους καθημερινούς, διπλανούς ή μακρινούς, ανώνυμους ανθρώπους, τους αφανείς στρατιώτες, λόγου χάριν, που πολεμούν στο μέτωπο της Μαδρίτης (ο συγγραφέας είχε βρεθεί ως ρεπόρτερ εκεί, στη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου) ή τους εξαθλιωμένους Πολωνούς εργάτες που, απολυμένοι από τη Γαλλία, στοιβαγμένοι σε βαγόνια τρίτης θέσης, επαναπροωθούνται πίσω στη φτώχεια της χώρας τους (έτσι όπως τούς αντίκρισε ο αφηγητής ταξιδεύοντας κατά τύχη με το ίδιο τρένο). Πώς, σπάζοντας κάθε πρόβλεψη και λογική, μπορεί κανείς μέσα σ’ αυτό το ανθρωπομάνι να νιώσει ότι ξυπνά εκείνο το άγνωστο που κοιμάται μέσα του δίχως να το υποψιάζεται, και να ανασάνει ξάφνου σαν δεσμώτης που ελευθερώθηκε, που δραπέτευσε από το κάτεργο, να συνειδητοποιήσει ότι γεννιέται ως άνθρωπος;»

Θαυμάσια η μετάφραση του κειμένου, πλούσια, ζωντανή και εκφραστική· ο Βάιος Λιαπής υπογράφει επίσης τον Πρόλογο, αλλά και τις Σημειώσεις. Συνολικά, μια έξοχη έκδοση από την Κίχλη, με αναμενόμενα εξαίσια τυπογραφική επιμέλεια και φροντίδα. Προτείνουμε το βιβλίο με όλη μας την καρδιά.

• Νά και το οπισθόφυλλο:

Ο Εξυπερύ, γνωστός σε όλους μας ως ο δημιουργός του Μικρού Πρίγκιπα, ήταν και ένας από τους ηρωικούς πρωτοπόρους της αεροπλοΐας. Στη «Γη των ανθρώπων» καταγράφει τις μυθιστορηματικές περιπέτειές του στους ουρανούς και στη γη. Κεντρική θέση κατέχει η συνταρακτική περιγραφή της πτώσης του αεροπλάνου του Εξυπερύ και του συναδέλφου του Πρεβό στη Σαχάρα και της αναπάντεχης διάσωσής τους. Παράλληλα, το βιβλίο περιέχει στοχαστικές παρατηρήσεις γύρω από τον άνθρωπο και τη σχέση του με τη γη, με τους αιθέρες και τη μηχανή, αλλά και τον αγώνα του για κάτι που τον υπερβαίνει και δίνει νόημα στη ζωή του.

Στην παρούσα έκδοση παρουσιάζεται για πρώτη φορά στα ελληνικά το κεφάλαιο «Βαρκελώνη και Μαδρίτη (1936)», από την αμερικανική έκδοση του βιβλίου, το οποίο αποτελεί πρωτογενή μαρτυρία για τον Ισπανικό Εμφύλιο, αλλά και τεκμήριο του νηφάλιου ανθρωπισμού του Εξυπερύ, ακόμη και εν μέσω μιας από τις πιο αιματηρές συγκρούσεις του 20ού αιώνα.

• Και ένα μικρό βιογραφικό του συγγραφέα:

Στα σαράντα τέσσερα χρόνια του βίου του (1900-1944) ο Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ κατάφερε να ζήσει τουλάχιστον τρεις ζωές: του αεροπόρου, του συγγραφέα και του ρεπόρτερ. Γόνος αριστοκρατικής αλλά πτωχευμένης οικογένειας, ο Εξυπερύ εκπαιδεύτηκε στην αεροπλοΐα κατά τη στρατιωτική του θητεία και αργότερα εργάστηκε ως πιλότος ταχυδρομικών αεροσκαφών, ως επικεφαλής αεροδρομίου στη βόρεια Αφρική και ως στέλεχος αεροπορικής εταιρείας στο Μπουένος Άιρες. Βρέθηκε στο μέτωπο του Ισπανικού Εμφυλίου (1936-1939), από όπου έστειλε ανταποκρίσεις σε γαλλικές εφημερίδες. Έγραψε τα πεζογραφικά βιβλία «Ταχυδρομείο του Νότου», «Νυχτερινή πτήση» και «Πιλότος πολεμικού», το αυτοβιογραφικό-στοχαστικό αφήγημα «Γη των ανθρώπων», καθώς και ένα από τα πιο γνωστά παιδικά βιβλία, τον «Μικρό Πρίγκιπα». Ο Εξυπερύ πέθανε όπως έζησε: πιλοτάροντας ένα (κατασκοπευτικό) αεροσκάφος, το οποίο, καθώς φαίνεται, καταρρίφθηκε από εχθρικά πυρά στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Βρείτε το στο βιβλιοπωλείο της γειτονιάς σας, ή όπου αλλού σάς αρέσει να προμηθεύεστε τα βιβλία σας.

* * *

Το Ημερολόγιο κυκλοφορεί τρεις φορές την εβδομάδα: κάθε Δευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή. Τις Κυριακές, η στήλη μεταμορφώνεται στο Βιβλίο της Εβδομάδας. Ειδικά για το πρώτο δεκαπενθήμερο του Δεκεμβρίου, βγαίνουμε κάθε μέρα με μία πρόταση ανάγνωσης. Στείλτε μας μέιλ αν θέλετε να μας πείτε ή να μας ρωτήσετε κάτι — οτιδήποτε. Σας ευχαριστούμε πολύ.