Η συγγραφέας Ερατώ Κοζάκου Μαρκουλλή μιλάει με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου της «Τάμα ψυχής –Οδοιπορικό στις ρίζες» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βακχικόν.
Συνέντευξη στον Γιάννη Παπαδόπουλο
Η Βαρβάρα (ή Βάρια, όπως την αποκαλούσαν) Άποστόλοβνα Τεκμιτσέβα-Κοζάκου είχε καταγωγή από την Τραπεζούντα του Πόντου, η ίδια όμως γεννήθηκε στο Σουχούμ της Γεωργίας το1909. Έζησε μια ζωή γεμάτη χαρές αλλά και πόνο. Φεύγοντας, άφησε πίσω της ένα χειρόγραφο στη ρωσική γλώσσα, ένα οδοιπορικό στη ζωή της και στις ρίζες της, προσφέροντας στον αναγνώστη ένα ταξίδι σε αλλοτινούς καιρούς και σ’ άλλους τόπους, με πρωτογενείς αναφορές στα ιστορικά γεγονότα της Ρωσικής Οκτωβριανής Επανάστασης, του ελληνοϊταλικού πολέμου, της γερμανικής κατοχής και των Δεκεμβριανών.
Το κείμενο συμπληρώνεται με αναφορές στον Πόντο, τον Ποντιακό Ελληνισμό, την Τραπεζούντα και το Σουχούμ, για να δώσουν το ιστορικό και κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο της εποχής που διαδραματίζονται τα γεγονότα. Το έργο της διανθίζεται με ποίηση της ίδιας και με έναν πλούτο φωτογραφιών που αποτελούν οικογενειακό κειμήλιο.
Για την κόρη της, Ερατώ Κοζάκου-Μαρκουλλή, η αξιοποίηση αυτού του θησαυρού από μνήμες που κατέγραψε η μητέρα της για τη ζωή της στον Καύκασο και στην Άθήνα, ήταν ένα τάμα ψυχής και μια ένδειξη υπερηφάνειας για την ποντιακή της καταγωγή. Έτσι κυκλοφόρησε το βιβλίο «Τάμα ψυχής –Οδοιπορικό στις ρίζες» από τις εκδόσεις Βακχικόν.
Πείτε μας λίγα λόγια για το βιβλίο σας. Το τελευταίο μου βιβλίο, που μόλις εκδόθηκε από τις εκδόσεις Βακχικόν, έχει τον τίτλο «Τάμα ψυχής-Οδοιπορικό στις ρίζες». Το βιβλίο αυτό αποτελεί την εκπλήρωση μιας υπόσχεσης, ενός τάματος που έδωσα στη μνήμη της μητέρας μου, της Βαρβάρας Αποστόλοβνα Τεκμιτσέβα Κοζάκου, Ποντιακής καταγωγής από την Τραπεζούντα και γεννημένη στο Σουχούμ της Γεωργίας το 1909,για να εκδώσω τη βιογραφία της, όπως μου την άφησε φεύγοντας. Το χειρόγραφο κείμενο που άφησε σε μένα και την αδελφή μου, καθώς και μια σειρά από ποιήματα της, ήταν γραμμένα στην ρωσική γλώσσα και μου πήρε αρκετό καιρό να τα μεταφράσω. Η μετάφραση αυτών των κειμένων ήταν πραγματικά μια αποκάλυψη, γιατί διαπιστώσαμε ότι η μητέρα μας, μας άφησε έναν θησαυρό, που σίγουρα θα έπρεπε να τύχει αξιοποίησης. Ένιωθα ότι η φωνή της ξαναζωντάνευε μέσα από τα κείμενά της και μας ταξίδευε σε άλλους καιρούς και σε άλλους τόπους, στη Γεωργία και στην Ελλάδα, στους οποίους έζησε και βίωσε πολλές χαρές, αλλά, δυστυχώς, και βαθύ πόνο και τραγωδίες. Έκρινα διαβάζοντας τα ότι είχαν μεγάλο ενδιαφέρον, όχι μόνο γιατί θα διασωζόταν ένα κομμάτι της ποντιακής καταγωγής της οικογένειας μου, με την πορεία της μέσα από διωγμούς, πολέμους και κακουχίες, αλλά και πολύ ευρύτερα, γιατί στη βιογραφία καλύπτονται, μέσα από πρωτογενείς μαρτυρίες, σημαντικές περίοδοι της ιστορίας του προηγούμενου αιώνα, όπως η μεγάλη Ρωσική Οκτωβριανή Επανάσταση (Οκτώβριος 1917), ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος (28 Οκτωβρίου 1940 - 23 Απριλίου 1941), η Γερμανική κατοχή στην Αθήνα (Απρίλιος 1941 - Οκτώβριος 1944) και τα Δεκεμβριανά του 1944.
Πέραν από το αυτούσιο κείμενο της αυτοβιογραφίας της μητέρας μου, στο βιβλίο υπάρχει ένας εκτενής δικός μου πρόλογος που περιλαμβάνει και ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα της μητέρας μου και της οικογένειάς της και στο τέλος ως παραρτήματα τρία δικά μου επίσης κεφάλαια που αφορούν τον Πόντο και τον ποντιακό ελληνισμό, την Τραπεζούντα και το Σουχούμ, που σκοπό έχουν να βοηθήσουν τον αναγνώστη να κατανοήσει καλύτερα το ιστορικό και κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο της εποχής που περιγράφεται σε αυτό το βιβλίο. Υπάρχει επίσης ειδικό κεφάλαιο με το ποιητικό έργο της μητέρας μου, σε ελληνική μετάφραση και στο ρωσικό πρωτότυπο, καθώς και μια πλούσια συλλογή φωτογραφιών της εποχής, που αποτελούν οικογενειακό κειμήλιο.
Τι είναι εκείνο που σας ωθεί να γράφετε; Πρόκειται για μια πνευματική και ψυχολογική ανάγκη, που μου είναι δύσκολο να την περιγράψω. Η έμπνευση είναι κάτι που έρχεται και σε κυριεύει, χωρίς προειδοποίηση, Αισθάνεσαι ξαφνικά να έρχεται ένα κύμα και να σε κατακλύζει, ωθώντας σε να εξωτερικεύσεις τις σκέψεις σου. Μόνο όταν τις αποτυπώσεις στο χαρτί ανακουφίζεσαι. Δεν είναι δηλαδή μια πράξη που με προεργασία και μελέτη θα έλθει να σε συναντήσει, όπως για παράδειγμα γίνεται σε μια ερευνητική δουλειά. Η έμπνευση έρχεται και σε βρίσκει. Είναι ένας εσωτερικός μηχανισμός που σε ωθεί να γράφεις.
Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι για εσάς να καταφέρετε να εκφράσετε τη σκέψη σας πάνω στο χαρτί; Δεν είναι πάντα εύκολο. Πρέπει την ώρα της έμπνευσης να έχεις τον κατάλληλο χρόνο και χώρο, τουλάχιστον αυτό αφορά τη δική μου περίπτωση, για να μπορέσεις να αποτυπώσεις τις σκέψεις σου στο χαρτί. Μερικές φορές μου έρχεται η έμπνευση ενώ βρίσκομαι μεταξύ ξύπνιου και ύπνου και αν δεν σηκωθώ αμέσως να γράψω, την επόμενη μέρα δεν θυμάμαι τίποτα, σαν να μην υπήρχε ποτέ η έμπνευση. Όταν όμως είμαι σε φόρμα, μπορεί να γράφω για ώρες χωρίς να σταματώ. Πρόκειται για ένα υπέροχο συναίσθημα. Η ικανοποίηση της δημιουργίας είναι μοναδική.
Ποιες είναι οι επιρροές σας; Η ποίηση μου έχει κυρίως επηρεαστεί από τον Γιάννη Ρίτσο, τον Τάσο Λειβαδίτη και τον Νικηφόρο Βρεττάκο, τους οποίους διαβάζω πολύ από μικρή ηλικία. Λατρεύω την απλότητα και αμεσότητα του λόγου τους, το γεγονός ότι η ποίηση τους επικοινωνεί κατ’ ευθείαν με την ψυχή και όχι με τη διανόηση. Ο Γιάννης Ρίτσος με έχει επίσης επηρεάσει πολύ με την πολιτική ποίηση. Με εξαίρεση τα ερωτικά μου ποιήματα, η υπόλοιπη μου ποιητική δημιουργία είναι κυρίως πολιτική και σε μεγάλο βαθμό αντιπολεμική.
Ποια θεματολογία κρατεί τον κυρίαρχο ρόλο στα έργα σας; Εξαρτάται! Στην ποίηση κυρίαρχο ρόλο έχει η πολιτική και κυρίως αντιπολεμική ποίηση («Το Χάλκινο Νησί», 1978 και «Πατρίδας Οράματα», εκδόσεις Άνευ, 2021) και τα ερωτικά («Στη Λάμψη του Έρωτα» εκδόσεις Ιωλκός, 2024). Μπορεί να είναι θέματα εκ διαμέτρου αντίθετα, όμως αποτελούν αναπόσπαστα κομμάτια του ψυχισμού και της προσωπικότητας μου. Έχω εκδώσει επίσης το πολιτικού περιεχομένου βιβλίο με τίτλο «Παρεμβάσεις χωρίς φόβο… με πάθος», Εκδόσεις Παπαζήση, 2023, που περιλαμβάνουν δημόσιες μου παρεμβάσεις για διάφορες πτυχές του Κυπριακού προβλήματος, για την Τουρκία και της Ευρωτουρκικές σχέσεις και για την Αμμόχωστο, από το 2007 μέχρι το 2021. Μέσα από τις δημόσιες παρεμβάσεις μπορεί ο αναγνώστης να παρακολουθήσει τις εξελίξεις, στο προσκήνιο και το παρασκήνιο, των γεγονότων, που συναποτελούν τη διαχρονική πορεία του Κυπριακού και να διαπιστώσει τις συνέπειές τους στην έκβαση των προσπαθειών που καταβλήθηκαν.
Συγγραφέας γεννιέσαι ή γίνεσαι; Συγγραφέας γεννιέσαι, όμως μπορείς να καλλιεργήσεις τη γραφή σου και να την εμπλουτίσεις με το διάβασμα, αλλά και με τεχνικές δημιουργικής γραφής που μπορούν να βελτιώσουν τα κείμενα σου και να ελκύσουν περισσότερο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Όμως, χωρίς την έμπνευση και το έμφυτο ταλέντο, όσα μαθήματα και να πάρεις δεν θα μπορέσεις να φτάσεις τα λογοτεχνικά επίπεδα που θα σε κάνουν να ξεχωρίζεις.
Ερατώ Κοζάκου Μαρκουλλή
Αν μπορούσατε να αλλάξετε κάτι στον τομέα της λογοτεχνίας τι θα ήταν αυτό; Κάτι που θεωρώ εξαιρετικά σημαντικό είναι η επιχορήγηση έκδοσης λογοτεχνικών έργων από κρατικούς και άλλους φορείς. Υπάρχουν πολλά λογοτεχνικά ταλέντα που δεν έχουν την οικονομική ευχέρεια να εκδώσουν έργα τους και αυτό είναι λυπηρό. Θα εισηγούμουν, επομένως, την δωρεάν έκδοση λογοτεχνικών έργων που έχουν διακριθεί και την στήριξη των εκδοτών με διάφορους τρόπους, όπως με την αγορά ενός σημαντικού αριθμού βιβλίων, ή την πλήρη επιχορήγηση εκδόσεων. Κάτι που επίσης είναι σημαντικό, είναι η μετάφραση έργων λογοτεχνίας σε άλλες γλώσσες και η κυκλοφορία του λογοτεχνικού πλούτου σε ένα διεθνές δίκτυο χωρών. Αυτό μπορεί να γίνει μέσα από την επιχορήγηση είτε εγχώριων, είτε ξένων εκδόσεων για μετάφραση και διανομή των έργων στο εξωτερικό. Θεωρώ ότι αυτό είναι ένα είδος πολιτιστικής διπλωματίας, την οποία υποστηρίζω ένθερμα, γιατί με την γνώση του πολιτισμού και της κουλτούρας άλλων χωρών και λαών, και ειδικότερα μέσα από την λογοτεχνία, μπορείς να εξυπηρετήσεις καλύτερα την ειρήνη. Με τον τρόπο αυτό, προωθούνται οι πολιτιστικές ανταλλαγές και ο διάλογος, οδηγώντας σε καλύτερη αμοιβαία κατανόηση και εκτίμηση των διαφορετικών προοπτικών συνεργασίας.
Έχετε επόμενα συγγραφικά σχέδια; Στο παρόν στάδιο επεξεργάζομαι την έκδοση μιας νέας ποιητικής συλλογής, της τέταρτης μου μέχρι σήμερα, με κυρίως πολιτικό περιεχόμενο, επηρεασμένη και συγκλονισμένη από τις τραγικές εξελίξεις στη γειτονιά μας, αλλά και παγκόσμια. Είμαι ταγμένη πολιτικά και λογοτεχνικά να στέκομαι πάντα απέναντι στον πόλεμο και την όποια μορφή βίας, καταπάτησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ανθρώπινης εξαθλίωσης. Ταυτόχρονα, εργάζομαι πάνω σε ένα νέο πολιτικού περιεχομένου βιβλίο το οποίο επικεντρώνεται στην Αμμόχωστο και στα διάφορα σχέδια που υποβλήθηκαν κατά καιρούς για την επιστροφή της. Πρόκειται για μια σοβαρή ερευνητική δουλειά που εδώ και καιρό επεξεργάζομαι και την οποία στόχος μου είναι να ολοκληρώσω μέχρι το τέλος αυτού του χρόνου.
Με αφορμή το βιβλίο «Με τη δική σου ματιά μονάχα», η συγγραφέας μιλά αποκλειστικά στην Athens Voice για την πρόκληση να μετατρέψει την κρυφή ζωή της Μάιερ σε μια δυνατή μυθοπλαστική αφήγηση
Η συλλογή διηγημάτων «Οι Αόρατοι της Γης» είναι το αποτέλεσμα του δημιουργικού διαλόγου των συγγραφέων με ένα έργο της ομότιτλης έκθεσης της Σμαρώς Τζενανίδου
Ο συγγραφέας και μεταφραστής μιλά για το νέο του μεταφραστικό έργο, τη συλλογή του Γεωργιανού συγγραφέα Έρλομ Αχβλεντιάνι «Ο άντρας που έχασε τα λογικά του», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βακχικόν.
15°
