Λένα Διβάνη: Η γνωστή συγγραφέας μάς μιλάει με αφορμή τα παιδικά βιβλία «Ραντεβού με τη βασίλισσα» και «Η Αμαλία αιχμάλωτη των ληστών» (εκδ. Πατάκη)
Με φόντο την Αθήνα του 1850, η πολυγραφότατη Λένα Διβάνη –ιστορικός με χιούμορ και καρδιά αφηγητή– δίνει φωνή στην Αμαλία, μια μικρή ηρωίδα με μεγάλα όνειρα. Στα δύο πρώτα βιβλία της σειράς, «Ραντεβού με τη βασίλισσα» και «Η Αμαλία αιχμάλωτη των ληστών» (εκδ. Πατάκη), η συγγραφέας μιλά στα παιδιά όπως ακριβώς θα ήθελαν να τους μιλάμε όλοι: με σεβασμό, οξυδέρκεια και καθόλου καρτουνίστικες φωνές.
Λένα Διβάνη, μια μεγάλη συγγραφέας, μια μικρή ηρωίδα: Ραντεβού με τη βασίλισσα και Η Αμαλία αιχμάλωτη των ληστών
— Αγαπητή Λένα, πώς σου ήρθε η ιδέα να τοποθετήσεις την ιστορία της Αμαλίας στην Αθήνα του 1850; Είχε η πόλη τότε κάποιο «άρωμα» που σε κάλεσε να το αφηγηθείς;
H πρώτη πρώτη ιδέα μού ήρθε όταν έγραφα τα «Ζευγάρια που έγραψαν την ιστορία της Ελλάδας». Τότε ερευνούσα την περίπτωση της βασίλισσας Αμαλίας και διαπίστωνα με έκπληξη πόσο μεγάλη εμμονή είχε με την εκπαίδευση των κοριτσιών και πόσο βοήθησε σ’ αυτήν. Δεν είχα ιδέα, εγώ που είμαι ιστορικός, πόσο μάλλον τα μικρά παιδιά. Ακολούθησε η σκέψη πως τα μικρά παιδιά δεν έχουν ιδέα γενικά πώς ήταν η χώρα όταν έκανε τα πρώτα της βήματα. Τα κορίτσια –ας πούμε– δεν γνωρίζουν πως, αν γεννιούνταν εκείνη την εποχή, θα ήταν καταδικασμένα να μείνουν κλεισμένα στα σπίτια τους. Κι είπα να κάνω κάτι γι’ αυτό!
— Από πού ξεπήδησε αυτή η μικρή, πεισματάρα ηρωίδα που θέλει να γίνει δασκάλα όταν όλα γύρω της της λένε «μείνε σπίτι»; Είχε κάποια «αληθινή» έμπνευση πίσω της;
Είναι το ιδανικό μου κορίτσι η μικρή Αμαλία. Από τη μια μεριά είναι άτυχη: γεννήθηκε φτωχή, είναι κορίτσι κι έμεινε νωρίς ορφανή από μάνα. Δεν σκύβει το κεφάλι στη μοίρα της όμως, γιατί ταυτόχρονα καταλαβαίνει ότι είναι και τυχερή, έχει όπλα στη φαρέτρα της: Έχει πλούσια φαντασία, πατέρα που την υποστηρίζει και πίστη στο όνειρό της να γίνει δασκάλα.
— Τι συμβαίνει στα δύο πρώτα βιβλία της σειράς; Θα λέγαμε ότι είναι «η Αμαλία και η ζωή της Αθήνας τότε»;
Στο πρώτο βιβλίο η μικρή Αμαλία, που βαφτίστηκε έτσι προς τιμήν της πρώτης μας βασίλισσας, κατορθώνει με τα κόλπα που σκαρφίστηκε να συναντήσει τη βασίλισσα και να κερδίσει μια υποτροφία για να συνεχίσει το σχολείο. Όλα αυτά ξετυλίγονται σε μια Αθήνα με καμήλες, χωμάτινους δρόμους, χωρίς αποχέτευση, χωρίς φωτισμό. Η Αμαλία μένει στην Κυψέλη, όπως εγώ, αλλά η δική της η Κυψέλη δεν έχει καμία σχέση με τη σημερινή.
Στο δεύτερο βιβλίο, το κορίτσι μας, μέχρι να αρχίσει το σχολείο, πάει να δουλέψει για να βοηθήσει τον άρρωστο μπαμπά της στο ατελιέ υψηλής ραπτικής μιας Γαλλίδας (υπαρκτό πρόσωπο, όπως και όλα όσα αναφέρονται) που έντυνε το παλάτι και την υψηλή αριστοκρατία της Αθήνας. Εκεί την απαγάγουν ληστές – το ξέρατε εσείς ότι σε όλο τον 19ο αιώνα υπήρχε τεράστιο πρόβλημα με ληστές που έκαναν απαγωγές και ζητούσαν λύτρα;
— Πόσα βιβλία σχεδιάζεις συνολικά για αυτή τη σειρά και ποιο είναι το τέρμα της διαδρομής της Αμαλίας; Ή είναι κορίτσι που δεν σταματά πουθενά;
Αρχικά σχεδιάσαμε 4 βιβλία. Το πρώτο γράμμα που πήρα ποτέ ήταν από μια μικρούλα που έγραψε με το χέρι της σε μια καρτούλα: ΚΥΡΙΑ ΛΕΝΑ, Η ΑΜΑΛΙΤΣΑ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΔΑΣΚΑΛΑ; ΔΕΝ ΘΑ ΤΟ ΠΩ ΠΟΥΘΕΝΑ! Της απάντησα ιδιωτικά, απαντάω και δημόσια τώρα: ΝΑΙ! Στο τέλος του 4ου βιβλίου η Αμαλία γίνεται επιτέλους δασκάλα!
— Η σειρά στοχεύει κυρίως σε κορίτσια ή είναι ανοιχτή για κάθε παιδί που αγαπά την περιπέτεια, τη ζωγραφική και τα σκυλάκια με ταλέντο στη διάσωση;
Η σειρά έχει περιπέτεια, έχει χιούμορ και φυσικά είναι ανοιχτή σε όλα τα παιδιά. Πιστεύω όμως ότι τα κορίτσια θα την αγαπήσουν πολύ την Αμαλίτσα και θα ταυτιστούν μαζί της, γιατί είναι πανέξυπνη, καλόκαρδη, κάπως γλωσσού και δεν φοβάται τίποτα!
— Είσαι έτοιμη να γίνεις μια σύγχρονη Θεία Λένα με τα παραμύθια της;
Μακάρι! Εγώ, να ξέρεις, μικρή ήμουν τρομερή φαν της Θείας Λένας. Είχα εκτιμήσει και το όνομά μου πιο πολύ επειδή το είχε εκείνη, όπως η Αμαλίτσα, που αγαπούσε πολύ το δικό της όνομα γιατί το ’χε και η άξια αυτή βασίλισσα.
— Ποια στοιχεία γυναικείας ενδυνάμωσης έκρυψες μέσα στις σελίδες και ποια φωνάζουν δυνατά, σαν τη μικρή Αμαλία, που ζητά ακρόαση από τη βασίλισσα;
Τολμήστε, μη συμβιβάζεστε μ’ αυτό που σας προστάζει η κοινωνία να κάνετε. Δώστε μια ευκαιρία στα όνειρά σας να ζήσουν! Ζητήστε και θα λάβετε, όπως λένε και τα ιερά κείμενα. Το πιστεύω απολύτως αυτό για μεγάλους και μικρούς, για κορίτσια και αγόρια.
— Η Αμαλία θέλει να γίνει δασκάλα, δουλεύει, αγωνίζεται, δεν περιμένει «πρίγκιπες». Είναι ένα κορίτσι του 1850 τελικά ή και του 2025;
Τα τολμηρά κορίτσια, αυτά που ανοίγουν τον δρόμο για τα υπόλοιπα, δεν έχουν ηλικία και τόπο γέννησης. Όταν το πίσω είναι φυλακή, αυτές τραβάνε μπρος, κι όσα έρθουν κι όσα πάνε! Και συνήθως πάνε πολύ καλά, πρέπει να σας πω…
— Πόσα στοιχεία της δικής σου προσωπικότητας αναγνωρίζεις στην Αμαλία; Μένει κι εκείνη στην Κυψέλη, αλλά ποια άλλα μυστικά μοιράζεσαι μαζί της;
Μόνο την Κυψέλη και την τόλμη έχουμε κοινά, γιατί η αλήθεια είναι ότι έχω μια άγνοια κινδύνου. Κατά τα άλλα είμαι πολύ πιο προνομιούχα από εκείνη. Δεν χρειάστηκε να παλέψω για να σπουδάσω, ο δρόμος ήταν ανοιχτός.
— Οι περιγραφές της παλιάς Αθήνας είναι γεμάτες λεπτομέρειες: νερουλάδες, μέλι, Εθνικός Κήπος, καμήλες (!), και «13.000 βήματα» από τα Πατήσια μέχρι το παλάτι. Πώς κατάφερες να αναπλάσεις τόσο ζωντανά τη ζωή εκείνης της εποχής;
Δεν ήταν πολύ δύσκολο, γιατί έχω την τύχη να είμαι και ιστορικός και συγγραφέας λογοτεχνίας. 50% έβαλε η ιστορία και 50% η λογοτεχνία. Το πασπάλισα βέβαια και με λίγη μαγεία στο τέλος, γιατί χωρίς μαγεία η ζωή είναι ανάλατη…
— Ποιες γωνιές της Αθήνας του 1850 ξεχώρισες στα βιβλία και θα ήθελες σήμερα να τις δεις να «μιλάνε» στα παιδιά που διαβάζουν;
Η Αθήνα τότε ήταν ένα χωριό, ξερό, χωρίς νερό και δέντρα, με ελάχιστα μεγάλα κτίρια κι έναν υπέροχο, τεράστιο κήπο που φύτεψε με τα χέρια και την καρδιά της η βασίλισσα Αμαλία. Τότε χτιζόταν και το περίφημο Αρσάκειο στην Πανεπιστημίου, η οποία τότε λεγόταν Μεγάλο Βουλεβάρτο. Τα παράθυρά του ήταν ψηλά, ώστε τα κορίτσια που έκαναν μάθημα να μη βλέπουν τα αγόρια που περνούσαν από κει. Εν ολίγοις, το κέντρο ήθελα να ζωντανέψω, γιατί όλη η πόλη τότε ήταν περιορισμένη γύρω απ’ την Ακρόπολη. Η Κυψέλη, που τώρα λογίζεται κέντρο, τότε ήταν εξοχή.
— Η ιδέα του ατελιέ μιας Γαλλίδας μεγαλομοδίστρας στην Ερμού είναι σκέτη απόλαυση. Πώς γεννήθηκε αυτός ο κόσμος της μόδας μέσα στον κόσμο της φτώχειας της Αμαλίας;
Η ιστορία της μαντάμ Λιζιέ ξέρω ότι ακούγεται ψεύτικη, αλλά σας βεβαιώνω ότι είναι εντελώς αληθινή. Η διάσημη αυτή Γαλλίδα μοδίστρα ήταν πολύ εκκεντρική –θεοπάλαβη ήταν, για να λέμε την αλήθεια– και ταρίχευε τις γάτες της όταν πέθαιναν, για να μην τις αποχωριστεί. Η Αμαλία μας είχε ταλέντο στο σχέδιο και την προσέλαβε για μοντελίστ!
— Και μια πρακτική ερώτηση: Πόσες φορές χρειάστηκε να ψάξεις τι είναι «μπαλένες» και πόσες να φανταστείς τη μυρωδιά ενός φορέματος της βασίλισσας Αμαλίας;
Τι είναι οι μπαλένες το ήξερα, γιατί τις είχα εντοπίσει μικρή στο καλό πουκάμισο του μπαμπά μου και μου είχε εξηγήσει ότι είναι από τις φάλαινες. Όσο για τα αρώματα, τα λατρεύω, βασιλικά και μη.
— Είναι πιο ξεκούραστο να γράφεις παιδικά βιβλία; Ή απλώς πιο ειλικρινές, γιατί οι μικροί αναγνώστες δεν μασάνε λόγια ούτε ιστορίες;
Η αλήθεια είναι ότι ποτέ δεν ξεχωρίζω τις αναγνώστριες και τους αναγνώστες κατά ηλικία. Βέβαια, υπάρχει σε μια άκρη του μυαλού μου όταν ξεκινάω το ότι θα μιλήσω σε παιδιά τώρα, και κάπως αυτομάτως λειτουργεί, φαντάζομαι. Εγώ πάντως σε όλη μου τη ζωή μιλούσα στα παιδιά σαν να ήταν μεγάλοι. Ξέρετε τι διαπίστωσα; Ότι ανταποκρίνονται με ενθουσιασμό. Μέσα σε κάθε μικρό κεφαλάκι κρύβεται η γυναίκα ή ο άντρας που θα γίνει στο μέλλον.
— Πώς βλέπεις την παιδική λογοτεχνία σήμερα; Έχει τη δύναμη να διαμορφώσει χαρακτήρες;
Το διάβασμα είναι τεράστια προίκα. Οι γονείς που βοηθούν τα παιδιά τους να αγαπήσουν τα βιβλία στην πραγματικότητα τους χαρίζουν ένα καλύτερο μέλλον ψυχικά και οικονομικά. Υπάρχουν δεκάδες έρευνες που το λένε αυτό.
— Και για να κλείσουμε με μια παιδική ματιά: Εσύ, στα 13-15 σου χρόνια, ποια βιβλία είχες δίπλα στο προσκεφάλι σου; Κάποιο που ίσως σου ψιθύρισε: «Θα γράψεις κι εσύ μια μέρα»;
Είχα το ορίτζιναλ της «Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων», που με ετοίμασε να μπαίνω άφοβα στις λαγότρυπες που θα συναντούσα ελπίζοντας στα θαύματα. Είχα επίσης το «Ένα Δέντρο μεγαλώνει στο Μπρούκλιν», που μ’ έκανε να νιώθω λιγότερο μόνη, αφού ταυτιζόμουν με τη Φράνι. Από μικρή ήξερα πως θα γράψω μεγαλώνοντας, θα προσπαθήσω δηλαδή κι εγώ να κάνω κάποια παιδιά, μεγάλα και μικρά, να πιστέψουν στα θαύματα και να νιώσουν λιγότερο μόνα.
12°
