Συνέντευξη με τον Ανδρέα Παππά για το βιβλίο του «Γλωσσίδια» (Εκδ. Πατάκη)
Πιστεύετε ότι μιλάμε και γράφουμε «χειρότερα» από ποτέ; Πολλοί εκ των πρεσβυτέρων κουνάνε τη μαγκούρα… Πού οδεύομεν κύριοι! Ωστόσο, ο εναλφαβητισμός έχει σχεδόν ολοκληρωθεί.
Ασφαλώς και δεν μιλάμε «χειρότερα από ποτέ». Μιλάμε προφανώς με ακυριολεξίες, με φάλτσα, ενίοτε κακομεταχειριζόμαστε ή ακόμα και κακοποιούμε τη γλώσσα. Ωστόσο, σε καμιά περίπτωση αυτά τα φαινόμενα δεν δικαιολογούν την κινδυνολογία που είναι αρκετά διαδεδομένη σε ορισμένους, κυρίως, εθνοπατριωτικούς κύκλους. Στα «Γλωσσίδια» επισημαίνω πράγματι ουκ ολίγες περιπτώσεις στραμπουληγμένων ελληνικών: όμως, πότε άραγε οι συμπατριώτες μας μιλούσαν και έγραφαν αψεγάδιαστα; Όποιος κάνει λόγο για μια τέτοια φαντασιακή χρυσή εποχή, ας μπει στον κόπο να ρίξει μια ματιά στις εφημερίδες και στα δημόσια έγγραφα παλαιότερων εποχών. Θα τρομάξει με τις ασυνταξίες, τις φράσεις-σιδηρόδρομους, τον διάχυτο γλωσσικό βλαχοδημαρχισμό. Ας μην «κουνάνε την μαγκούρα» λοιπόν οι αρειμανίως πλην αναρμοδίως γλωσσολογούντες, ούτε και οι νέοι μιστριώτηδες.
Στο βιβλίο σας αναφέρεστε σε κλισέ, σε λάθη, σε κακοφωνίες κάθε είδους. Πιστεύετε ότι η λεγόμενη νεοελληνική έχει εγγενείς αδυναμίες; Π.χ. το ότι δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη γενική του πληθυντικού στα θηλυκά: «τα φορέματα των κουκλών», «η μυρωδιά των νυφιτσών». Ένα παράδειγμα είναι μονάχα… Υπάρχουν κι άλλα.
Όλα αυτά -κλισέ, λάθη, κακοφωνίες- υπάρχουν σήμερα στη γλώσσα, κυρίως στον προφορικό λόγο. Και τα σχολιάζω στο βιβλίο «Γλωσσίδια» συχνά με παιγνιώδη ίσως και σαρκαστικό τρόπο. Αυτό όμως δεν αναιρεί το γεγονός ότι σήμερα, στις εφημερίδες, στις μεταφράσεις, στα βιβλία γενικά, τα πράγματα έχουν σαφώς βελτιωθεί. Δεν υπάρχει σύγκριση με ό,τι συνέβαινε στο παρελθόν. Όσο για τη γενική πληθυντικού των θηλυκών (των κοτών, των σκαλών, των πουτανών κτλ) είναι ένας λόγος για τον οποίον πρέπει απλούστατα να την αποφεύγουμε. Πώς να την αποφεύγουμε; Μέσω της σύνταξης φυσικά, μέσω της εφαρμογής του κανόνα «μη χρησιμοποιείς ουσιαστικό όταν μπορείς να χρησιμοποιήσεις ρήμα». Και βεβαίως μην αραδιάζεις πολλά ουσιαστικά στη σειρά. Η κοινή ελληνική δεν είναι τόσο θέμα αλλαγής των γραμματικών τύπων, όσο θέμα διαφορετικής σύνταξης από εκείνη της λεγόμενης καθαρεύουσας. Επιπλέον, ας μη μας διαφεύγει ότι το ρήμα είναι η ψυχή, ο ζωοδότης της γλώσσας μας —και όλων των γλωσσών θα τολμούσα να πω. Στο ρήμα βρίσκονται οι χυμοί της γλώσσας που την καθιστούν ζωντανή, λαγαρή και ρέουσα.
Ισχύει το «Ει θεοί διαλέγονται, την των Ελλήνων γλώττη χρώνται», ή τα ελληνικά έχουν καταλήξει μια μικρή γλώσσα της ευρωπαϊκής άκρης;
Ε, μην τρελαθούμε κιόλας! Προφανώς τα νέα ελληνικά, αν και ένδοξοι απόγονοι των αρχαίων ελληνικών (εν μέρει τουλάχιστον αφού κουβαλάνε και ουκ ολίγη φερτή ύλη) δεν παύει να είναι μια από τις αδύναμες γλώσσες, μια γλώσσα που μιλιέται και γράφεται σε μιαν άκρη της Ευρώπης.
Είστε επιεικής με τους αγγλισμούς. Όμως, συχνότατα, οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν πολλές αγγλικές λέξεις δεν ξέρουν ούτε αγγλικά ούτε ελληνικά.
Ασφαλώς και υπάρχει υπερβολή στην εισαγωγή και κατανάλωση αγγλικών όρων. Το επισημαίνω και ενίοτε το σαρκάζω: «αγγλοσουσουδισμός», «Πορτοκαλί θύελλα» κ.α.) Από την άλλη πλευρά, απόψεις που θέλουν να ορθώσουν τείχη στην εισαγωγή ξένων όρων και λέξεων, θεωρώντας ότι «κινδυνεύει η ψυχή μας» είναι αφελείς, ανιστόρητες, βαθιά συντηρητικές και επιπλέον ατελέσφορες. Πιστεύω ακράδαντα ότι η γλώσσα έχει εντυπωσιακές ικανότητες αυτοκάθαρσης και αυτορρύθμισης, οι οποίες της επιτρέπουν να αποβάλλει περιττές προσκτήσεις, να ξαναέρχεται σε ρέγουλα, να βρίσκει την ισορροπία της. Αυτή η ικανότητα τής επέτρεψε να απαλλαγεί από τις υπερβολές τόσο των γλωσσαμυντόρων όσο και των ακραίων δημοτικιστών του προηγούμενου αιώνα.
Νομίζω ότι το μεγαλύτερο κακό στη γλώσσα το έχει κάνει το ΚΚΕ, η κουκουέδικη γλωσσική και ευρύτερα η πολιτιστική πρόταση.
Συμφωνώ απόλυτα ότι η κομμουνιστική αριστερά είναι ένας από τους συστηματικούς και καθ’ έξιν κακοποιητές της ελληνικής γλώσσας, όπως άλλωστε της γενικότερης αντίληψης των Νεοελλήνων για τον πολιτισμό (κομματικά κριτήρια για το έργο τέχνης, σοσιαλιστικός ρεαλισμός, ισοπέδωση προς τα κάτω, απέχθεια προς καθετί καινοτόμο και νεωτερικό κ.λπ.) Από την άλλη, μήπως δεν δεινοπάθησε η γλώσσα από το πασοκικό ιδιόλεκτο, από τους πασοκικούς βαρβαρισμούς;
Δεινοπάθησε από τον ακραίο λαϊκισμό γενικά: παπανδρεϊκά ζεϊμπέκικα και χρονοντούλαπα της ιστορίας… Πάντως, αν «εστί δ’ αρχή της λέξεως το ελληνίζειν» σημαίνει πάνω-κάτω ότι για την καλή επικοινωνία χρειαζόμαστε καλά ελληνικά, μάλλον η επικοινωνία είναι ελλιπής εδώ και πολλές δεκαετίες. Σίγουρα, κακά ελληνικά σημαίνει κακή επικοινωνία μεταξύ μας. Το ίδιο ισχύει φυσικά για όλες τις γλώσσες. Επαναλαμβάνω τη χιλιοειπωμένη φράση του Βιτγκενστάιν «τα όρια της γλώσσας μας είναι τα σύνορα του κόσμου μας».
Υπάρχουν σήμερα εραστές της γλώσσας και γλωσσολάγνοι; Αν υπάρχουν, κάπου κρύβονται. Εκτός από έναν-δυο καθηγητές γλωσσολογίας, δεν μιλάμε πολύ για τη γλώσσα.
Οι καθηγητές γλωσσολογίας κάνουν τη δουλειά τους: μερικοί αρκετά καλά, μερικοί λιγότερο καλά όπως συμβαίνει σε όλα τα επιστημονικά πεδία. Άλλοι δίνουν πιο πολύ βάρος στην ουσία δουλεύοντας αθόρυβα, ενώ υπάρχουν κάποιοι που δίνουν έμφαση στην προβολή, στο μάρκετινγκ της εργασίας τους. Πάντως, όσο περισσότερο γίνεται λόγος για τη γλώσσα, τα λάθη και τα πάθη της, τόσο το καλύτερο. Από την πλευρά μου προσπαθώ εδώ και πολλά χρόνια να καταθέσω τις απόψεις μου ως γλωσσολάγνος με τον πιο δημόσιο τρόπο. Εδώ και πενήντα τέσσερα (54!) χρόνια, άλλοτε ως μεταφραστής, άλλοτε ως επιμελητής κειμένων, άλλοτε ως γραφιάς, «παλεύω με τα κύματα» βάζοντας «στη σειρά», όσο μπορώ, τις σκέψεις, τις λέξεις και τις φράσεις —τις δικές μου και των άλλων. Είμαι ένας απλός τεχνίτης, ένας craftsman, και ειδικότερα ένας wordsmith (βλέπε το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου) στη μαστορική του οποίου πρώτη ύλη είναι οι λέξεις.
13°
