Με τον Κώστα Τζαμιώτη γνωριστήκαμε διαδικτυακά, μιλώντας για τα βιβλία μας. Από τότε βρεθήκαμε μερικές φορές, ιδίως σε παρουσιάσεις, αναπτύχτηκε μεταξύ μας αλληλοεκτίμηση και παρακολουθώ λεπτομερώς την παραγωγή του.
Αυτή τη φορά συναντιόμαστε στο αγαπημένο σκακιστικό καφενείο «Πανελλήνιον» της οδού Μαυρομιχάλη και η συνέντευξη αφορά το πιο πρόσφατο βιβλίο του, «Η πόλη και η σιωπή» (εκδ. Καστανιώτη, 2014). Και μετά την καταγραφή της συνέντευξης, του τράβηξα κι ένα βιντεάκι στο θρυλικό πατάρι του καφενείου (θα το δείτε στο athensvoice.gr).
Πες με λίγα λόγια σε τι αναφέρεται το μυθιστόρημά σου.
Ο Αργύρης Τρίκορφος, άλλοτε ιδιοκτήτης μιας ακμάζουσας οικογενειακής βιοτεχνίας κουμπιών, πασχίζει να ξανασταθεί στα πόδια του αφότου χρεοκόπησε, δουλεύοντας ως ταξιτζής. Μια μέρα βρίσκει στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου του ένα ξεχασμένο τσαντάκι που περιέχει 350.000 χιλιάδες ευρώ, μα αντί να τα κρατήσει, και να δώσει έτσι λύση στα προβλήματα του, αποφασίζει να τα παραδώσει. Και τότε, αρχίζουν τα πραγματικά του βάσανα. Με «όχημα» αυτή την ιστορία προσπάθησα να σκιαγραφήσω έναν άνθρωπο σε κρίση, έναν άνθρωπο σε ελεύθερη πτώση και μέσα από τις περιπέτειες του, κυρίως μέσα από τις επιλογές του, να μιλήσω για κάτι μεγαλύτερο, κάτι που μέρα με τη μέρα αφορά όλο και περισσότερους.
Ποιες εμμονές σου θεωρείς ότι βγάζεις στη φόρα/εκφράζεις με το βιβλίο αυτό;
Ανέκαθεν με ενδιέφερε το πώς εντελώς συνηθισμένοι άνθρωποι συμπεριφέρονται ασυνήθιστα και το αντίστροφο. Ακόμη, ιδιαίτερο ενδιαφέρον για μένα έχει και το πώς η μεγάλη Ιστορία τρυπώνει στις ζωές των «μικρών» ανθρώπων, καθορίζοντάς τες ή αναποδογυρίζοντάς τες, αλλά, και το πώς αυτές οι προσωπικές μικρο-ιστορίες χρωματίζουν –αν δεν δίνουν κιόλας τον τόνο– το μεγάλο πλαίσιο.
Σχολίασε ο ίδιος τον τίτλο που διάλεξες για το βιβλίο σου.
Ο ήρωας βιώνει «τρεις μεγάλες σιωπές», όπως θα έλεγε ο Αγγελόπουλος. Πρώτα της Ιστορίας: ανδρώθηκε σε ένα οπτιμιστικό περιβάλλον σύμφωνα με το οποίο όλα θα πήγαιναν από το καλό στο καλύτερο και ξάφνου βρίσκεται αντιμέτωπος όχι μόνο με τη δική του καταστροφή αλλά και ολόκληρης της κοινωνίας. Έπειτα, τη σιωπή του Θεού: γαλουχήθηκε με την ιδέα πως το να πράττει κανείς το σωστό ανταμείβεται και ανακαλύπτει όψιμα πως συχνά, αν όχι σχεδόν πάντοτε, συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Τέλος βιώνει τη σιωπή του Έρωτα, μέσα από την καταστροφή της σχέσης του με τη γυναίκα που αγαπά. Η βουή της πόλης σπάνια μάς επιτρέπει να αφουγκραστούμε τον εκκωφαντικό θόρυβο που κάνουν οι άνθρωποι όταν σπάνε.
Θα έβαζες το «Η πόλη και η σιωπή» στη λεγόμενη «λογοτεχνία της κρίσης»;
Υπάρχει κατά τη γνώμη σου τέτοια θεματική λογοτεχνική κατηγορία; Γενικά, καλό είναι σε ό,τι έχει να κάνει με τη λογοτεχνία να αποφεύγονται οι ταμπέλες. Ειδικά εκείνες που υιοθετούνται για λόγους ευκολίας ή υποκρύπτουν πολιτικές σκοπιμότητες. Ας μη ξεχνάμε πως ζούμε σε μέρες πόλωσης, που πάει να πει πως όλοι είμαστε λίγο πιο καχύποπτοι και ανασφαλείς από όσο χρειάζεται. Από την άλλη, νομίζω πως ανέκαθεν οι καλοί συγγραφείς αναμετριούνταν με την εποχή τους. Και κρίση, τουλάχιστον όπως προσωπικά την αντιλαμβάνομαι, προϋπήρχε των μνημονίων και της χρεοκοπίας. Υπό αυτή την έννοια όλα μου τα βιβλία ανήκουν στη λογοτεχνία της κρίσης. «Η πόλη και η σιωπή» δεν είναι ένα βιβλίο για την οικονομική κρίση, είναι κυρίως ένα βιβλίο για την κρίση μέσα μας.
Γιατί επιδίδεσαι με τόση εμμονή στις παρεκβάσεις κι τις αναδρομές που σπάνε την αφηγηματική εξέλιξη;
Ο κεντρικός ήρωας βιώνει μια σκληρή πραγματικότητα. Μια τέτοια ανηλεής καθημερινότητα ακινητοποιεί, περιορίζει τον ορίζοντα, στρέφει το άτομο αναγκαστικά προς τα πίσω. Εφόσον το παρόν δεν προσφέρει λύσεις και το μέλλον μοιάζει εντελώς αβέβαιο ή απατηλό, θεωρητικά η μόνη ασφαλής τακτική είναι η επιλεκτική επιστροφή στο παρελθόν. Τα κομμάτια ή οι απαντήσεις που λείπουν για να σχηματιστεί ξανά η θρυμματισμένη ταυτότητα, μόνο από εκεί μπορούν να αντληθούν. Καμιά φορά το ίδιο ισχύει και για ολόκληρες κοινωνίες. Για την ακρίβεια, όλες οι κοινωνίες, όσες βρίσκονται σε αδιέξοδο, τσαλαβουτούν βουλιμικά στο παρελθόν.
Πώς υποδέχτηκε μέχρι τώρα η κριτική το βιβλίο σου και πώς οι αναγνώστες;
Σε γενικές γραμμές θετικά ως πολύ θετικά. Υπήρξαν φυσικά και δημοσιεύματα που εξέφρασαν ενστάσεις, ακόμη και σοβαρές διαφωνίες. Το βρίσκω κανονικό. Δεν γίνεται να αρέσουν σε όλους αυτά που γράφουμε.
Συμφωνείς με την ανάγνωση που βλέπει το βιβλίο σαν ηθικολογικό, αν όχι και ηθικίστικο, ή μήπως πρόκειται για μικρόπρεπη θεώρηση; Αν και διαφωνώ με αυτές τις θεωρήσεις δεν θα τις χαρακτήριζα μικροπρεπείς. Πρόκειται μάλλον για επιφανειακές προσεγγίσεις, που ωστόσο έχουν την εξήγηση τους. Εγκλωβισμένοι σ’ αυτό που λέγεται οικονομισμός, άδειοι από νόημα, άρα φοβισμένοι και δίχως αυτοπεποίθηση, δυσκολευόμαστε όλο και περισσότερο να φανταστούμε έναν κόσμο διαφορετικό, έναν κόσμο λιγότερο εξαρτημένο από την κατανάλωση αγαθών και την ιδιώτευση. Είναι λογικό ένας αντι-ήρωας σαν τον Αργύρη Τρίκορφο να ξενίζει ή να προκαλεί αμηχανία σε κάποιους. Αλλά, καταθέσεις που αντικρίζουν με απάθεια –ή, ακόμη χειρότερα, με ικανοποίηση– μια τόσο φτωχή πραγματικότητα όπως η δική μας, δίχως να θέτουν ερωτήματα ή έστω να αμφιβάλλουν κατά πόσο αυτός είναι ο μόνος τρόπος, μοιάζουν με στείρες ασκήσεις ύφους παρά με λογοτεχνία. Αυτή είναι η γνώμη μου. Συγχωρέστε μου το αφοριστικό ύφος, μα δεν με ενδιαφέρουν όσοι γενικά διαβάζουν επειδή δεν τους παίρνει ο ύπνος, ενδιαφέρομαι κυρίως για όσους παίρνουν το ρίσκο να διαβάσουν λογοτεχνία, γνωρίζοντας ότι μπορεί να ανακαλύψουν πως κοιμούνται όρθιοι.
Το νέο σου βιβλίο, για το οποίο ήδη υπάρχουν πληροφορίες, πότε θα βγει; Ισχύει ότι αναφέρεται στο πρόβλημα της λεγόμενης «λαθρομετανάστευσης»;
Ίσως φέτος, ίσως του χρόνου, ίσως και ποτέ. Από το ίδιο το βιβλίο εξαρτάται. Δεν είναι απαραίτητο ή ωφέλιμο ό,τι γράφουμε να τυπώνεται. Όσο για το θέμα του, θα έλεγα πως όχι, δεν πρόκειται για μια ιστορία περί λαθρομετανάστευσης. Εξάλλου τι θα πει λαθρομετανάστευση; Μετακινήσεις πληθυσμών είχαμε σε κάθε εποχή. Tο βιβλίο που δουλεύω αυτό το διάστημα μιλάει για ανθρώπους που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις εστίες τους με την ελπίδα πως θα παραμείνουν άνθρωποι και για ανθρώπους που αισθάνονται την ανάγκη να υπερασπιστούν τον μέχρι τώρα τρόπο ζωής τους, δίχως να χάσουν την ανθρωπιά τους. Νομίζω πως αυτή είναι η πραγματική πρόκληση της εποχής.
