Μια ομιλία του στην «Τέχνη», εταιρία πολιτισμού και πάντα στην αιχμή και στην πρωτοπορία των θεσσαλονικιώτικων γραμμάτων, με θέμα τη συνοπτική ιστορία της ντόπιας πεζογραφικής σκηνής, ώθησε τον ιστορικό και πεζογράφο Κώστα Χατζηαντωνίου στο να κωδικοποιήσει τα γράμματα της πόλης σε μια μεστή, κριτική και εύχρηστη διατριβή σε μορφή... snapsot! Ναι, θέρους εισβάλλοντος, αυτή είναι η σωστή λέξη αλλά και η γεύση του αυτού του δοκιμίου: μια ζουμερή, παρά το μικρό μέγεθος του τόμου - ομιλίας καταγραφή όλου του βόρειου λογοτεχνικού πόλου.
Από τις μέρες του κύκλου των «Μακεδονικών Ημερών», τον Ξεφλούδα, τον Σπανδωνή και την εκκίνηση των νεωτερικών μονολόγων και της οικοδόμησης της εσωστρεφούς γραμματείας, έως και σήμερα, όπου ο Σκαμπαρδώνης, ο Σερέφας, η Νικολαΐδου, ο Μίγγας και ο Κοροβίνης, βιβλιογραφούν σχοινοβατώντας επί των πιονέρων του τότε. Αρίθμηση και απαρίθμηση, εύστοχη κατηγοριοποίηση, είτε χρονική είτε υφολογική, και προπάντων μια άψογα δομημένη και τεκμηριωμένη αρχή, βάσει της οποίας μπορούμε να ορίζουμε τη θεσσαλονικιώτικη πεζογραφία. Γιατί ο Χατζηαντωνίου έτσι ακριβώς την ορίζει, σε αντίστιξη με την αθηναϊκή γενιά του '30, που οι εκπρόσωποί της μέσω του άξονα Ιωνίας, Αθήνας και Βερολίνου, συνομίλησαν με τον μοντερνισμό: οι Θεσσαλονικείς λόγιοι της εποχής περισσότερο προς τα βάθη της Μοραβίας και της μελαγχολικής Νέας Βοημίας στράφηκαν και γι' αυτό οι λέξεις και η αύρα παραγωγής τους φλέρταρε με την εσωστρέφεια και τη μετεωρολογική ψυχικώς υγρασία και παγωνιά.
Ο σκοτεινός Βορράς και ο λαμπερός νότος, τούτο είναι το δίπολο που διαχωρίζει την αθηναϊκή με τη θεσσαλονικιώτικη σχολή και εξαίσια ο Χατζηαντωνίου επικεντρώνει, παρότι Νότιος, εκ Ρόδου, στα πέριξ του Βαρδάρη και του Χριστιανόπουλου. Ή στην πόλη των προσφύγων του Ιωάννου, στις πολεμίστρες που βιγλούσε ο έξοχος «Χαμαιδράκων» του Πάνου Θεοδωρίδη. Επιμένοντας στη σύνδεση Κάφκα με Αλαβέρα και Τσβάιχ με Δέλιο ή Πεντζίκη, Μπακόλα και Κάτο, ο Χατζηαντωνίου προσφέρει μια απολαυστική διήγηση αλλά και οδηγό, σε όσους επιθυμούν μια χρονολογική ή έστω χωροταξική προσέγγιση στα σπουδάματα της Θεσσαλονίκης.
Οι Θεσσαλονικείς λογοτέχνες, από το ξεκίνημά τους, τεκμηριώνει ο συγγραφέας, δεν ενδιαφέρθηκαν τόσο για τον ρεαλισμό ή το βεριτέ όσο για τα βαθύτερα ψυχολογικά της ύπαρξης. Η μεσοπολεμική ειδικά γενιά Βορείων νέταρε συνειδητά στον ανθρωπισμό και το βαθύτερο υπόγειο της ψυχής, δρώντας μακριά από τους νατουραλισμούς των συνομηλίκων «απέξω». Η «Πεζογραφία της Θεσσαλονίκης» διαβάζεται και ως λεξικό, μιας και η παράθεση ονομάτων γίνεται με τρόπο εύληπτο και αρκούντως επεξηγηματικό. Το snapshot που λέγαμε: ο συγγραφέας έχει το τάλαντο της σύμπτυξης και της αφαίρεσης, δείγμα του πόσο μελέτησε αλλά και συνεχίζει να εντρυφεί σε ό,τι έχει να κάνει με τη Θεσσαλονίκη.
Μικρή εξομολόγηση, αυθαίρετα, αλλά θα την τολμήσω! Δεν είχα ακούσει ευλαβικά τα μπλουζ, πέρα από στάνταρ του είδους, όταν τα άκουγα στο ράδιο ή παιγμένα από γνώστες δισκοβόλους των μπαρ. Μέχρι που πριν πέντε καλοκαίρια, διαβάζοντας τη βιογραφία του Keith Richards, αποφάσισα να ακούσω ένα ένα όλα τα τραγούδια που ο Rolling Stone θεωρεί καθοριστικά για την εξέλιξη της καλλιτεχνικής προσωπικότητάς του. Ναι, χάρη στο drive του Keith Richards, έμαθα μετά από τρελή μελέτη και ακούσματα να ξεχωρίζω τον Μισισιπή από το Μιζούρι και τον John Lee Hooker από τον Muddy και τον Sonny Rollins. Ε, το ίδιο σκοπεύω να κάνω φέτος το καλοκαίρι σε ό,τι αφορά την πεζογραφία της Θεσσαλονίκης. Με drive τούτο το βιβλίο, που αυτή θεωρώ άλλη μια από τις αρετές του. Πως δηλαδή προσφέρει ιδανική ευκαιρία, ονοματολογία, χρονολογίες και ζουμί, για να αρχίσεις μαζί της.
Το δοκίμιο «Η πεζογραφία της Θεσσαλονίκης» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κουκούτσι.
