Εγκυμοσύνη και εργασία: Πώς τα συνδυάζει μια γυναίκα σήμερα - Το Birthland εξηγεί

Η παράσταση «Birthland-Τα καλά κορίτσια δεν μιλάνε γι' αυτά» κάνει πρεμιέρα στις 7 Μαΐου στο ΠΛΥΦΑ. Πρόκειται για ένα έργο που θίγει το ζήτημα της εγκυμοσύνης μιας γυναίκας και πώς αντιμετωπίζεται από την ίδια και τους συναδέλφους και ανώτερούς της στο εργασιακό της περιβάλλον. Βασισμένη σε αληθινά γεγονότα, η Μίνα Πέτριτς συνεργάστηκε για το κείμενο με την Ελένη Αποστολοπούλου (που σκηνοθετεί και την παράσταση) και τη Βένια Σταματιάδη που είναι η μια από τις πρωταγωνίστριες. Το έργο προέκυψε έπειτα από συναντήσεις σε διεθνές επίπεδο. Η πρώτη συνάντηση έγινε στο πρόγραμμα Creative Europe και συνεχίστηκε στο «Φεστιβάλ Σαμοθράκης» 2024, κατά το οποίο διαμορφώθηκε το «Birthland» ως work in progress project τριών καλλιτεχνικών οργανισμών: της Collectif Strates (Γαλλία), του Πεδίου Τέχνης (Ελλάδας) και της Artfrakcija (Σερβία).

Η κεντρική ηρωίδα της παράστασης, η Βεατρίκη, είναι μια νεαρή ηθοποιός που μένει έγκυος, αλλά δεν θέλει και να χάσει τη δουλειά της ή τις ευκαιρίες που της ανοίγονται. Πόσο δύσκολο είναι για μια γυναίκα σήμερα να συνδυάσει αρμονικά τους ρόλους της εργαζόμενης και της μητέρας; Πόση ηρεμία χρειάζεται κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης, την οποία δεν μπορεί εύκολα να διαθέσει με τους ρυθμούς που εργάζεται; Με αφορμή την παράσταση, μιλήσαμε στις δυο πρωταγωνίστριες, Βένια Σταματιάδη και Ελένη Χαλαστάνη, για τα ζητήματα αυτά, πώς τα αντιμετωπίζει η ηρωίδα της παράστασης και πώς τα βιώνουν ή τα σκέφτονται και οι ίδιες. 

Birthland: H Βένια Σταματιάδη και η Ελένη Χαλαστάνη μάς μιλούν για το πώς αντιμετωπίζεται σήμερα η εγκυμοσύνη και η μητρότητα στον εργασιακό χώρο

Θέλω να μου εξηγήσετε τον τίτλο του έργου, καθώς και να ορίσετε πώς ορίζετε τα «καλά κορίτσια» (φαντάζομαι υπάρχει ειρωνική-καυστική διάθεση στον όρο)

Βένια Σταματιάδη: Η κοινωνία και όλες οι εκφάνσεις της βάζουν τα πράγματα, τους ανθρώπους ακόμα και τις σκέψεις σε καλούπια. Για να είναι κάποια αρεστή, να είναι «καλό κορίτσι», της επιτρέπεται, αλλά επιτρέπει και η ίδια στον εαυτό της, να λέει συγκεκριμένα πράγματα και να πράττει με συγκεκριμένους τρόπους, χωρίς να θίγει θέματα ταμπού, χωρίς να εκφέρει άποψη για να μην στοχοποιηθεί, για να μην ξεφύγει από το σύνολο, από το   «κοινώς αποδεκτό». Κάποια στιγμή μέσα στο έργο η Βεατρίκη λέει πως θα μπορούσε ίσως να έχει βρει λύση στο πρόβλημά της, θα μπορούσε να έχει επιβάλει εκείνη τους κανόνες της και όχι να γίνει θύμα των κανόνων των άλλων , «αλλά ήθελε να είναι εντάξει, να μην ακουστεί στο χώρο (των σκηνοθετών - ηθοποιών) πως είναι αναξιόπιστη», ήθελε με δυο λόγια να είναι «καλό κορίτσι», με αποτέλεσμα να συνθλιβεί από ένα σύστημα που τη θεώρησε αναλώσιμη. Εμείς λοιπόν, μέσα από το στόμα της, στην παράστασή μας θα μιλήσουμε για όλα αυτά που «τα καλά κορίτσια δεν μιλάνε».

Ελένη Χαλαστάνη: Υπάρχουν, πέρα από την χαρά και την καθαρή και σίγουρη επιθυμία, διάφορα θέματα γύρω από την εγκυμοσύνη ή διάφορες διερωτήσεις, άγχη, προβληματισμοί που δεν ακούγονται συχνά. Η κοινωνία αναμένει, ή έχει συνηθίσει, μια γυναίκα να έχει μια συγκεκριμένη στάση απέναντι στην μητρότητα, θετική και χαρούμενη. Αλλά υπάρχουν και οι αμφιβολίες, οι φόβοι, γυναίκες που δεν ξέρουν αν θέλουν να γίνουν μητέρες, που φοβούνται, άλλες που το μετανιώνουν. Άλλες που κάνουν παιδιά επειδή θεωρούν ότι αυτός είναι ένας από τους σημαντικότερους ρόλους για μια γυναίκα και ότι αυτό περιμένουμε από αυτήν. Δεν αφήνουμε πολύ χώρο ώστε να ακουστούν αυτοί οι προβληματισμοί.

Εγκυμοσύνη και εργασία: πόσο δύσκολο είναι στις μέρες μας για μια γυναίκα είτε να πει ότι είναι έγκυος στην υπάρχουσα εργασία της είτε να προσληφθεί ενώ είναι έγκυος; Πώς εμπνευστήκατε τη Βεατρίκη της παράστασης; Έχετε βασιστεί σε κάποιο ή κάποια συγκεκριμένα παραδείγματα;

Βένια Σταματιάδη: Η Βεατρίκη της παράστασης είναι μία ηθοποιός που παλεύει να επιβιώσει στο χώρο της υποκριτικής χτίζοντας με κόπο μία επαγγελματική πορεία μέχρι που κάποια στιγμή έρχεται η ευκαιρία που, πολλά χρόνια, ζητούσε. Ταυτόχρονα είναι ένας άνθρωπος που παλεύει να χτίσει μια αρμονική σχέση, να προχωρήσει στη ζωή της, να συμβαδίσει με τα πρότυπα που υπάρχουν γύρω της. Είναι μια κανονική γυναίκα, που θέλει να μπορεί να συνδυάσει τους προσωπικούς και τους επαγγελματικούς της στόχους, όπως κάθε άντρας γύρω της μπορεί. Η Βεατρίκη της παράστασης έχει στοιχεία από όλες μας, από άλλες περισσότερα και από άλλες λιγότερα, αντιμετωπίζει διλήμματα που εγώ τουλάχιστον έχω κληθεί να αντιμετωπίσω και προσπαθεί να ανταπεξέλθει σε μία εχθρική πραγματικότητα που φοράει φιλική μάσκα. Εξαρχής ξέρει, και γι'αυτό πνίγεται, πως η εγκυμοσύνη της θα της στερήσει ευκαιρίες, την ευκαιρία που ζητούσε, και το θεωρεί άδικο, πράγμα που φυσικά είναι βασισμένο σε μία υπαρκτή κοινωνική πραγματικότητα.

Ελένη Χαλαστάνη: Πάντα εξαρτάται από τις συνθήκες, το επάγγελμα. Αλλά πιστεύω ότι δεν είναι εύκολο. Κυρίως να συνδυάσεις όλους τους ρόλους σε σχέση με τον χρόνο. Υπάρχει μια δυσκολία στο να προσληφθεί μια έγκυος γυναίκα. Ενώ θα έπρεπε να υπάρχει τρόπος να ενταχθεί στον επαγγελματικό χώρο. Αφορά σε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού. Ως προς τη Βεατρίκη, συνδιαλέγεται με εμπειρίες και ιστορίες με θέμα τη μητρότητα που όλο και περισσότερο μας απασχολεί όσο περνάει ο χρόνος.

Πόσο δύσκολο είναι σήμερα για μια γυναίκα να μεγαλώνει ένα παιδί είτε μόνη της είτε στο οικογενειακό πλαίσιο; Πόσο σημαντικός είναι ο ποιοτικός χρόνος με το παιδί της; Πιστεύετε ότι η κοινωνία –παρόλο που θεωρητικά είναι υπέρ της μητρότητας- έχει εξασφαλίσει τις συνθήκες ώστε μια γυναίκα να μπορεί να περνάει χρόνο με το παιδί της;

Βένια Σταματιάδη:Η κοινωνία είναι σε μεγάλο βαθμό μανιχαϊστική, στην ουσία επιτρέπει στη γυναίκα να είναι ή το ένα ή το άλλο, ή μητέρα ή επαγγελματίας, και πάντα την κρίνει και την κατακρίνει. Ενώ θεωρητικά στηρίζει τον πολύπλευρο άνθρωπο, αυτό για τις γυναίκες δεν ισχύει, πρέπει οπωσδήποτε η μητρότητα να αναπτυχθεί εις βάρος της επαγγελματικής της ιδιότητας και το αντίστροφο. Επομένως, ούτε της εξασφαλίζει τις συνθήκες ποιοτικού χρόνου με το παιδί καθώς την απομονώνει και την εξουθενώνει, ούτε της παρέχει τη δυνατότητα να συνεχίζει να αναπτύσσεται προσωπικά αφού γίνει μητέρα. Αν εκείνη, σε πείσμα των συνθηκών, καταφέρει και συνεχίσει, αυτή τη φορά, κρίνεται ως «κακή μητέρα». Και, ας μη γελιόμαστε, κάτι τέτοιο υπηρετεί σαφέστατα τις ανισότητες μεταξύ των φύλων, πράγμα το οποίο ύπουλα περνιέται μέσα από το φίλτρο της «ιερής μητρότητας» που όλα τα υπομένει.

Ελένη Χαλαστάνη: Δεν έχω παιδιά, άρα μπορώ να απαντήσω στο πρώτο σκέλος της ερώτησης βάσει αυτών που βλέπω γύρω μου και από τις εμπειρίες συγγενών και φίλων που έχουν παιδιά. Πιστεύω ότι να μεγαλώνει μια γυναίκα παιδί μόνη της είναι πολύ δύσκολο. Μου φαίνεται πάρα πολύ δύσκολο χωρίς βοήθεια. Και δεν υπάρχει αρκετή πρόνοια και δομές ώστε να εξασφαλίσουν τη βοήθεια που χρειάζεται, μια γυναίκα μόνη, αλλά και ένα ζευγάρι. Πολλοί βασίζονται στις οικογένειες τους, στους παππούδες αλλά δεν έχουν όλοι αυτήν την δυνατότητα, δεν είναι αρκετό. Σίγουρα πρέπει να υπάρχει ένα πιο οργανωμένο σύστημα κρατικής πρόνοιας. Σίγουρα χρειάζεται ποιοτικός χρόνος, είναι σημαντικό. Αν υπάρχουν μηχανισμοί στήριξης πιστεύω ότι με διάφορους τρόπους διευκολύνεται και η ύπαρξη αυτού του ποιοτικού χρόνου. Όσο για τον χρόνο που μπορεί να περνάει μια γυναίκα με το παιδί της, ζούμε σε μια κοινωνία με γρήγορους ρυθμούς, με πίεση, νομίζω ότι μια γυναίκα που πρέπει να καλύψει όλους τους διαφορετικούς ρόλους που καλείται να καλύψει και που μπορεί να έχει επιλέξει και να θέλει να καλύψει, σίγουρα πολύ χρόνο δεν έχει. Ιδίως αν θεωρείται σαν «πρόβλημα» η μητρότητα σε κάποιες επαγγελματικές συνθήκες και υπάρχει η πίεση του γρήγορα να επιστρέψω στη δουλειά, να είναι αποδοτική όπως πριν.

Πώς αντιμετωπίζετε εσείς το θέμα της μητρότητας στην ηλικιακή κατηγορία των 35-40, με όλη την πίεση της κοινωνίας, της οικογένειας αλλά και ενδεχομένως ενός προσωπικού άγχους του «πότε θα γίνω μάνα»

Βένια Σταματιάδη: Πρόκειται στην πραγματικότητα για την ηλικία που η γυναίκα νιώθει πως καλείται να πάρει «μεγάλες αποφάσεις», να αποφασίσει δηλαδή αν θέλει ή δεν θέλει να κάνει αυτό το βήμα. Φοβάται το οριστικό της όποιας απόφασης, φοβάται την αλλαγή, φοβάται το άγνωστο που ανοίγεται μπροστά της. Νομίζω ότι πρόκειται για την ηλικιακή κατηγορία που χάνονται οι βεβαιότητες. Πιο δύσκολα μπορεί πια κάποια να πει πως είναι σίγουρη πως δεν θέλει παιδί, για παράδειγμα, σε σχέση με τα 20, που όλα λέγονταν χωρίς αντίκρισμα, σε ένα πλαίσιο θεωρητικό. Και βέβαια, σαφέστατα, σε όλα τα προαναφερθέντα παίζει ρόλο και η κοινωνική πίεση, σε σημείο που δεν μπορείς εύκολα πια να ξεχωρίσεις τι είναι προσωπική ανάγκη και τι εσωτερικευμένη πίεση.

Ελένη Χαλαστάνη: Σίγουρα υπάρχει πίεση. Τη βλέπω. Αλλά για μένα πρέπει να συμπληρωθούν κάποιες προϋποθέσεις ώστε να κάνω, αν κάνω, παιδιά. Αλλά αυτό είναι κάτι πολύ προσωπικό. Άλλες γυναίκες ξέρουν πως θέλουν να κάνουν παιδιά οπωσδήποτε, είναι κάτι που θέλουν πολύ. Άλλες πάλι ξέρουν πως δεν θέλουν. Δεν με έχει πιάσει ακόμα αυτό το άγχος, συνειδητά τουλάχιστον. Αλλά σίγουρα είναι κάτι που σκέφτομαι πιο πολύ από πριν, και σίγουρα είναι λόγω του χρόνου που περνάει, της κοινωνίας και των συνθηκών. Είναι κάτι που συζητάμε όλο και περισσότερο μεταξύ φίλων, συζητήσεις που δεν κάναμε λίγα χρόνια πριν, και σχεδόν όλοι γύρω μου, συμφωνούμε ότι αν μπορούσαμε να κάνουμε παιδιά σε δέκα χρόνια, τρόπος του λέγειν, αν είχαμε αυτόν το χρόνο στη διάθεσή μας, αυτό θα επιλέγαμε.