Μάνος Χατζιδάκις: Σαν σήμερα, 23 Οκτωβρίου 1925, γεννήθηκε ο κορυφαίος Έλληνας συνθέτης, ποιητής, τραγουδοποιός, μαέστρος και πιανίστας.
Σαν σήμερα, 23 Οκτωβρίου 1925, γεννήθηκε στην Ξάνθη η μεγαλύτερη μουσική ιδιοφυΐα της Ελλάδας, ο Μάνος Χατζιδάκις.
Συνθέτης, ποιητής, τραγουδοποιός, μαέστρος και πιανίστας, κατάφερε να μπει σε κάθε ελληνικό σπίτι και να θεωρείται ακόμα επίκαιρος, σχεδόν 30 χρόνια μετά τον θάνατό του.
Υπήρξε μπροστά από την εποχή του, καθώς θεωρείται ο πρώτος που συνέδεσε μεταπολεμικά, με το θεωρητικό και συνθετικό έργο του, τη λόγια μουσική με τη λαϊκή μουσική παράδοση.
Τα πρώτα χρόνια
Ηταν γιος του δικηγόρου Γεωργίου Χατζηδάκη από την Μύρθιο Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνης και της Αλίκης Αρβανιτίδου από την Αδριανούπολη της Ανατολικής Θράκης.
Η οικογένεια ζούσε στην Ξάνθη, τη διατηρητέα κι όχι την άλλη, τη φριχτή, που χτίστηκε μεταγενέστερα από τους εσωτερικούς της ενδοχώρας μετανάστες», όπως έλεγε και ο ίδιος. Ο πατέρας του εργαζόταν ως νομικός σύμβουλος καπνικές εταιρείες της περιοχής, οι οποίες βρίσκονταν σε άνθηση σις αρχές του 20ου αιώνα.
Το σπίτι όπου πέρασε τα πρώτα παιδικά του χρόνια ο Μάνος Χατζιδάκις, χτισμένο στα τέλη του 19ου αιώνα με νεοκλασικιστικά στοιχεία και λίγο μπαρόκ, είναι πλέον χαρακτηρισμένο ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο.
Η μουσική του εκπαίδευση ξεκίνησε σε ηλικία τεσσάρων ετών και περιλάμβανε μαθήματα πιάνου από την αρμενικής καταγωγής πιανίστρια Άννα Αλτουνιάν. Παράλληλα, εξασκούνταν στο βιολί και στο ακορντεόν.
Εργάστηκε πρώτα ως παγοπώλης και φορτοεκφορτωτής
Ο Χατζιδάκις εγκαταστάθηκε οριστικά στην Αθήνα με τη μητέρα του και την αδελφή του Μιράντα το 1932, έπειτα από το χωρισμό των γονέων του, οι οποίοι όμως δεν πήραν διαζύγιο.
Από το 1936 έως το 1962, ο μουσικοσυνθέτης έμενε στην οδό Κωνσταντίνου Μάνου 3 στο Παγκράτι, εκεί όπου έζησε την πρώτη δημιουργική περίοδο της ζωής του (το 2019 ο δήμος Αθηναίων μετονόμασε τον δρόμο σε οδό Μάνου Χατζιδάκι).
Το 1938 ο πατέρας του σκοτώθηκε σε αεροπορικό δυστύχημα, γεγονός που σε συνδυασμό, αργότερα, με την έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου επέφερε μεγάλες οικονομικές δυσχέρειες στην οικογένεια.
Ο νεαρός Χατζιδάκις εργάστηκε για βιοπορισμό ως φορτοεκφορτωτής στο λιμάνι, παγοπώλης στο εργοστάσιο του Φιξ, υπάλληλος στο φωτογραφείο του Μεγαλοκονόμου και βοηθός νοσοκόμος στο 401 Στρατιωτικό Νοσοκομείο.
Γνώρισε τους διανοούμενους της εποχής του
Συγχρόνως, άρχισε ανώτερα θεωρητικά μαθήματα μουσικής με τον Μενέλαο Παλλάντιο (την περίοδο 1940-1943), σημαντική μορφή της ελληνικής εθνικής μουσικής σχολής, και σπουδές Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, τις οποίες ποτέ δεν ολοκλήρωσε.
Την εποχή εκείνη, γνωρίζεται με καλλιτέχνες και διανοούμενους (Γκάτσος, Σεφέρης, Ελύτης, Τσαρούχης, Σικελιανός) της γενιάς του μεσοπολέμου, οι οποίοι συνέβαλαν ουσιαστικά στη διαμόρφωση των προσανατολισμών και της σκέψης του.
Ο Νίκος Γκάτσος, με τον οποίο γνωρίστηκε το 1943, θα παραμείνει μέχρι το τέλος της ζωής του, ο μεγάλος δάσκαλος και ο ακριβός του φίλος.
Κατά την τελευταία περίοδο της Κατοχής συμμετείχε ενεργά στην Εθνική Αντίσταση μέσα από τις γραμμές της Ε.Π.Ο.Ν., όπου γνώρισε τον Μίκη Θεοδωράκη, με τον οποίον σύντομα ανέπτυξε ισχυρή φιλία
Τα πρώτα έργα και η γνωριμία με τον Κουν
Η πρώτη του εμφάνιση ως συνθέτης γίνεται το 1944, σε ηλικία 19 ετών, με την κωμωδία «Ο Τελευταίος Ασπροκόρακας» του Αλέξη Σολωμού στο νεοσύστατο τότε Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν. Η παράσταση έκανε πρεμιέρα στις 10 Ιουλίου 1944 και ανέβηκε για έξι Δευτέρες στο υπαίθριο θεατράκι «Παρκ» επί της οδού Χέυδεν.
Στη δραματική σχολή του Θεάτρου Τέχνης, ο Χατζιδάκις παρακολούθησε και μαθήματα υποκριτικής, αν και τελικά ο ίδιος ο Κάρολος Κουν τον προέτρεψε να αφοσιωθεί αποκλειστικά στη μουσική. Η συνεργασία του με το Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν» αποδείχθηκε ιδιαίτερα παραγωγική και διήρκεσε περίπου δεκαπέντε χρόνια.
Η γόνιμη συνεργασία του με το Θέατρο Τέχνης θα διαρκέσει 15 χρόνια, με μουσικές για παραστάσεις όπως: «Γυάλινος Κόσμος» (1946), «Αντιγόνη» (1947), «Ματωμένος Γάμος» (1948), «Λεωφορείον ο Πόθος» (1948), «Ο θάνατος του Εμποράκου» (1949) κ.ά.
Την περίοδο της Κατοχής, ο Χατζιδάκις ανακάλυψε το ρεμπέτικο τραγούδι και έγινε ένας από τους πρώτους που το μελέτησαν και κατανόησαν την αξία του. Στις 31 Ιανουαρίου 1949, σε ηλικία 23 ετών, έδωσε στο Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν» (στεγαζόταν στο τότε Θέατρο Αλίκης, νυν Θέατρο Μουσούρη στην πλατεία Καρύτση), τη διάσημη διάλεξή του για το ρεμπέτικο τραγούδι, μέσω της οποίας το συνέδεσε με τη νεοελληνική πολιτιστική κληρονομιά και του προσέδωσε ευρωπαϊκής προέλευσης αξίες.
Μετά τη διάλεξη, ακολούθησε συναυλία με τον Μάρκο Βαμβακάρη και τη Σωτηρία Μπέλλου. Η διάλεξη είχε ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων στη συντηρητική ελληνική αστική κοινωνία.
Το 1950 έγινε ιδρυτικό στέλεχος και καλλιτεχνικός διευθυντής του Ελληνικού Χοροδράματος της Ραλλούς Μάνου, με το οποίο παρουσίασε τέσσερα μπαλέτα του: «Μαρσύας» (1950), «Έξι Λαϊκές Ζωγραφιές» (1951), «Το Καταραμένο Φίδι» (1951) και «Ερημιά» (1958).
Την ίδια χρονιά, η ηθοποιός Μαρίκα Κοτοπούλη ανέθεσε στον Χατζιδάκι τη σύνθεση της μουσικής για τις «Χοηφόρους» από την «Ορέστεια» του Αισχύλου. Η συνεργασία αυτή ήταν η απαρχή της ενασχόλησης του Χατζιδάκι με το αρχαίο δράμα.
Μερικές από τις τραγωδίες και κωμωδίες για τις οποίες έγραψε μουσική είναι η «Μήδεια» (1956), ο «Κύκλωψ» (1959), οι «Βάκχες» (1962), οι «Εκκλησιάζουσες» (1956), η «Λυσιστράτη» (1957) και οι «Όρνιθες» (1959).
Παράλληλα, πάλι το 1950, ο Χατζιδάκις συνεργάστηκε με τον Άγγελο Σικελιανό προκειμένου να συνθέσει τη μουσική για την τελευταία τραγωδία του ποιητή «Ο θάνατος του Διγενή».
Επίσης, έγραψε σημαντικά μουσικά έργα, όπως τα πιανιστικά «Για μια μικρή λευκή αχιβάδα» (1947, το πρώτο από 51 έργα που ο ίδιος ξεχώρισε με ιδιαίτερη αρίθμηση ανάμεσα στο σύνολο της δημιουργίας του ως opus 1) και «Ιονική σουίτα» (1952), καθώς και τον κύκλο τραγουδιών «Ο Κύκλος του C.N.S.» (1954, αφιερωμένος στον Κάρλος Νόβι Σάντσεζ με αφορμή το θάνατο του κοινού τους φίλου Ετιέν Ρέρυ).
Συνέδεσε το όνομά του με τη «χρυσή εποχή» του ελληνικού σινεμά
Μεγάλο κεφάλαιο αποτελούν και οι μουσικές που συνέθεσε για σπουδαίες ταινίες του ελληνικού και του διεθνούς κινηματογράφου, με την έντονα δημιουργική περίοδό του να ξεκινάει από το 1955.
Αναφέρουμε ενδεικτικά την «Κάλπικη Λίρα» (Γ. Τζαβέλλα 1954), τη «Στέλλα» (Μ. Κακογιάννη, 1955), το «Λατέρνα, φτώχεια και φιλότιμο» (1955) του Αλέκου Σακελάριου, τον «Δράκο» (Ν. Κούνδουρου, 1956), το «America-America» (Ελ. Καζάν, 1962), «Sweet Movie» (Ντούσαν Μακαβέγιεφ, 1974), «Μανταλένα», «Η Αλίκη στο ναυτικό», «Το κοροϊδάκι της δεσποινίδος», «Η κυρία δήμαρχος», «Το κλωτσοσκούφι», «Ραντεβού στην Κέρκυρα» κ.ά.
Το 1959, πήρε το πρώτο βραβείο στο Α΄ Φεστιβάλ Ελαφρού Τραγουδιού του Ε.Ι.Ρ. για το τραγούδι «Κάπου υπάρχει η αγάπη μου», το οποίο ερμήνευσε η Νάνα Μούσχουρη.
Την ίδια χρονιά, παρουσίασε στο αθηναϊκό κοινό τον Μίκη Θεοδωράκη, ενορχηστρώνοντας και ηχογραφώντας ο ίδιος το έργο του «Επιτάφιος» πάλι με τη Νάνα Μούσχουρη.
Το 1960, υπήρξε χρονιά-σταθμός με συνεχείς επίσημες διακρίσεις. Του απονεμήθηκε το πρώτο βραβείο και στο Β΄ Φεστιβάλ Ελαφρού Τραγουδιού του Ε.Ι.Ρ. για δύο τραγούδια (το «Κυπαρισσάκι» και την «Τιμωρία», πάλι με τη Νάνα Μούσχουρη), απέσπασε το βραβείο για τη μουσική του στο «Ποτάμι» του Νίκου Κούνδουρου στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης, έγραψε τα «Τα παιδιά του Πειραιά» για το φιλμ Ποτέ την Κυριακή του Ζυλ Ντασέν και συνέθεσε μουσική για τα θεατρικά έργα «Ευρυδίκη» του Ζαν Ανούιγ, «Το γλυκό πουλί της νιότης» του Τένεσι Ουίλιαμς, «Ο θάνατος του Διγενή» του Άγγελου Σικελιανού, «Η τύχη της Μαρούλας» του Δημητρίου Κορομηλά.
Ωστόσο, η μουσική του για τον ελληνικό κινηματογράφο και μια σειρά ελαφρών τραγουδιών τού χάρισε μια ευρεία δημοσιότητα, μια «λαϊκότητα ανεπιθύμητη», την οποία ο ίδιος δεν αποδέχτηκε ποτέ.
Κέρδισε το Όσκαρ, αλλά δεν πήγε να το πάρει
Αποκορύφωμα της «απέχθειας» αυτής για δημοσιότητα ήταν το γεγονός ότι παρόλο που το 1961 κέρδισε το Όσκαρ Καλύτερου Πρωτότυπου Τραγουδιού για «Τα παιδιά του Πειραιά», ο ίδιος δεν παρέστη στην τελετή απονομής στην Καλιφόρνια και το αγαλματίδιο εστάλη αργότερα ταχυδρομικώς στην Ελλάδα.
Ωστόσο, η κίνηση αυτή μάλλον είχε το αντίθετο από το επιθυμητό αποτέλεσμα, καθώς έτσι έγινε διάσημος παγκοσμίως - με τον ίδιο τον Χατζιδάκι να εξακολουθεί να παλεύει να αποφύγει τη δημοσιότητα, θεωρώντας ότι του στερούσε τη δυνατότητα να διαμορφώσει ο ίδιος τη σχέση του με το ακροατήριό του.
«Για μένα το Όσκαρ δεν αποτελεί στεφάνωμα μιας σταδιοδρομίας αλλά το αληθινό μου ξεκίνημα», ήταν μία από τις πρώτες δηλώσεις του. «Μπορεί ένα απλό τραγούδι να μου έφερε το Όσκαρ. Οι φιλοδοξίες μου όμως και οι υποχρεώσεις μου δεν σταματούν σε αυτό...», είχε πει.
«Τα παιδιά του Πειραιά» έφεραν στην Ελλάδα το δεύτερο Όσκαρ, δεκαπέντε χρόνια μετά την Κατίνα Παξινού και το δικό της Όσκαρ για την ερμηνεία της στην ταινία Για ποιον χτυπά η καμπάνα.
Η καριέρα στο εξωτερικό
Το 1961, ο Χατζιδάκις απέσπασε το Β΄ βραβείο στο Γ΄ Φεστιβάλ Ελληνικού Τραγουδιού του Ε.Ι.Ρ. για το τραγούδι του «Κουρασμένο παλικάρι». Το Α' βραβείο δόθηκε στον Μίκη Θεοδωράκη για την «Απαγωγή» που ερμήνευσε η Μαίρη Λίντα.
Το 1962, χρηματοδότησε το «Διαγωνισμό Πρωτοποριακής Σύνθεσης Μάνος Χατζιδάκις» στο Αθηναϊκό Τεχνολογικό Ινστιτούτο του Κωνσταντίνου Α. Δοξιάδη στην Αθήνα, με το πρώτο βραβείο να απονέμεται από κοινού στους Γιάννη Ξενάκη και Ανέστη Λογοθέτη. Ο διαγωνισμός δεν διοργανώθηκε άλλη χρονιά.
Το 1964, ίδρυσε και διήυθυνε την Πειραματική Ορχήστρα Αθηνών (1964-66), η οποία έδωσε 20 συναυλίες με πρεμιέρες 15 έργων Ελλήνων συνθετών.
Την ίδια περίοδο, άρχισε και η συνεργασία του με τον Μωρίς Μπεζάρ. Οι «Όρνιθες» ανεβαίνουν από τα Μπαλέτα του 20ού Αιώνα στις Βρυξέλλες.
Μερικά έργα της περιόδου αυτής είναι η μουσική για τον «Κύκλο με την κιμωλία» του Μπρεχτ (1956), την «Μήδεια» του Ευριπίδη (1958), το «Παραμύθι χωρίς όνομα» του Ιάκωβου Καμπανέλλη (1959), την σπονδυλωτή παράσταση «Οδός ονείρων» (1962), αλλά και «Το χαμόγελο της Τζοκόντας» - δέκα τραγούδια για ορχήστρα γραμμένα αρχικά για φωνή, ειδικά για τη Ζακλίν Ντανό (Παρίσι, 1962).
Άλλα σημαντικά έργα της περιόδου είναι η μουσική για την ταινία «Βρόμικα παλικάρια» (Blue, 1968) του Σίλβιο Ναριζάνο (Silvio Narizzano), η «Ρυθμολογία» (έργο για πιάνο) και η «Αμοργός» (1970), μελοποίηση του ομότιτλου ποιήματος (Αμοργός) του Νίκου Γκάτσου, έργο το οποίο ο συνθέτης άφησε ημιτελές.
Το 1966, ο Μάνος Χατζιδάκις πηγαίνει στις ΗΠΑ, όπου ανεβάζει στο Μπρόντγουεϊ με τον Ζιλ Ντασέν και τη Μελίνα Μερκούρη τη διασκευή σε μιούζικαλ του «Ποτέ την Κυριακή» με τον τίτλο «Illya Darling».
Στην Αμερική θα παραμείνει μέχρι το 1972 και η μουσική του αντίληψη θα επηρεαστεί σημαντικά από την pop music. Αποτέλεσμα αυτής της επίδρασης είναι ο κύκλος τραγουδιών «Reflections» με το συγκρότημα New York Rock and Roll Ensemble.
Η ώριμη περίοδος: Το «Τρίτο Πρόγραμμα» και η «Ορχήστρα των Χρωμάτων»
Τo 1972, τον πιο σκοτεινό χρόνο της χούντας, επιστρέφει στην Αθήνα και ιδρύει το μουσικό καφεθέατρο «Πολύτροπο», μέσα από το οποίο επιχειρεί να ανοίξει εκφραστικές διόδους στο μουσικό τέλμα της εποχής.
Η περίοδος που ακολούθησε, μέχρι το τέλος της ζωής του, θεωρείται η περισσότερο ώριμη στη μουσική του σταδιοδρομία και η έναρξή της σηματοδοτείται από την ηχογράφηση του εμβληματικού κύκλου τραγουδιών «Ο Μεγάλος Ερωτικός» μεταξύ 16 Σεπτεμβρίου και 28 Νοεμβρίου 1972, στα στούντιο της Κολούμπια (Columbia) στον Περισσό, με ερμηνευτές τη Φλέρυ Νταντωνάκη και τον Δημήτρη Ψαριανό και χορωδία με διευθύντρια την Έλλη Νικολαΐδη.
Το 1973 ίδρυσε και χρηματοδότησε το μουσικό καφεθέατρο «Πολύτροπον» με το οποίο επεδίωξε «μια τελετουργική παρουσίαση του τραγουδιού, μ' όλα τα μέσα που μας παρέχει η σύγχρονη θεατρική εμπειρία». Το εγχείρημα κατέληξε σε οικονομική αποτυχία.
Το διάστημα 1975-1982 συμπίπτει με αυτό που ο Χατζιδάκις σκωπτικά αποκαλούσε «υπαλληλική περίοδο» της ζωής του. Η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή τον διόρισε διευθυντή της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, διευθυντή του κρατικού ραδιοσταθμού «Τρίτο Πρόγραμμα» και αναπληρωτή γενικό διευθυντή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Το 1975 αρχίζει η χρυσή εποχή του «Τρίτου Προγράμματος». Γίνεται διευθυντής του κρατικού ραδιοσταθμού «Τρίτο Πρόγραμμα» (1975-81) τον οποίο, σε συνεργασία με μια ομάδα νέων και ταλαντούχων δημιουργών, γίνεται σημείο αναφοράς.
Η λαμπρή θητεία του στο «Τρίτο Πρόγραμμα» (1975-1982) αποτελεί μέχρι σήμερα σημείο αναφοράς στην ελληνική ραδιοφωνία για την υψηλή ποιότητα και την ποικιλία των εκπομπών, αλλά και των πολιτιστικών εκδηλώσεων που διοργανώθηκαν στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις.
Για τέσσερα καλοκαίρια (1978-1981) ο Μάνος Χατζιδάκις καθιέρωσε τις «Μουσικές Γιορτές» στα Ανώγεια, μια συνεργασία του Τρίτου με τον Δήμο Ανωγείων και τη Μουσική Ακαδημία Κρήτης. Στις Μουσικές Γιορτές γίνονταν διαγωνισμοί λύρας, τραγουδιού και χορού, προβολές ταινιών και συναυλίες. Τον Αύγουστο του 1979 διοργανώθηκε στα Ανώγεια το συνέδριο «Συνάντηση και διάλογος για τη σημασία μιας λαϊκής παράδοσης στον καιρό μας» στο οποίο συμμετείχαν διανοούμενοι, καλλιτέχνες, ακαδημαϊκοί και δημοσιογράφοι.
Το 1980 και το 1981 το Τρίτο Πρόγραμμα διοργάνωσε τον «Μουσικό Αύγουστο» στο Ηράκλειο, ένα πολυήμερο καλλιτεχνικό φεστιβάλ για την ανάδειξη παλαιών και νέων ρευμάτων στη μουσική, στο χορό, τον κινηματογράφο, τη ζωγραφική και το θέατρο.
Το φθινόπωρο του 1981 και του 1982 διοργάνωσε επίσης τους Αγώνες Ελληνικού Τραγουδιού στην Κέρκυρα, ένα μουσικό διαγωνισμό για νέους Έλληνες συνθέτες, στιχουργούς και τραγουδοποιούς.
Το 1985 ο Χατζιδάκις εξέδωσε το πολιτιστικό περιοδικό «Το Τέταρτο» (1985-1986), το οποίο κατέγραφε τα καλλιτεχνικά και κοινωνικά δρώμενα, συχνά μέσα από τις πολιτικές τους διαστάσεις. Κράτησε τη διεύθυνση για τα πρώτα 11 τεύχη και αποχώρησε. Την ίδια χρονιά, δημιούργησε την ανεξάρτητη δισκογραφική εταιρεία «Σείριος» με σκοπό την ανάδειξη καλλιτεχνών και μουσικών δημιουργιών επί τη βάσει μη εμπορικών κριτηρίων. Παράλληλα παρουσίασε επιλεγμένα μουσικά έργα και καλλιτέχνες στην μπουάτ «Σείριος» (Ζουμ) της Πλάκας.
Το 1989-93 ιδρύει την «Ορχήστρα των Χρωμάτων», για να παρουσιάσει «πρωτότυπα προγράμματα που συνήθως δεν καλύπτονται από τις συμβατικές συμφωνικές ορχήστρες», την οποία διηύθυνε μέχρι το τέλος της ζωής του. Η Ορχήστρα των Χρωμάτων με μαέστρο τον Χατζιδάκι έδωσε 20 συναυλίες και 12 ρεσιτάλ ελληνικού και διεθνούς ρεπερτορίου με Έλληνες και ξένους σολίστ.
Εμβληματική ήταν η συναυλία της Ορχήστρας των Χρωμάτων στο Ηρώδειο, στις 3 Ιουνίου 1990, σε συνεργασία με τον κορυφαίο Αργεντινό συνθέτη Άστορ Πιατσόλα. Ένα μήνα αργότερα, ο Πιατσόλα έπεσε σε κώμα έπειτα από εγκεφαλικό και πέθανε έπειτα από δύο χρόνια.
Η έντονη ενασχόληση του Χατζιδάκι με τα κοινά κατά την περίοδο αυτή αποτυπώνεται σε σημαντικό τμήμα του έργου του. Χαρακτηριστικά έργα της περιόδου είναι «Η εποχή της Μελισσάνθης» (1980), έργο αυτοβιογραφικό αλλά και βαθιά πολιτικό για το τέλος της Κατοχής, την Απελευθέρωση και το προανάκρουσμα του Εμφυλίου, οι κύκλοι τραγουδιών «Τα παράλογα» (1978), η άτυχη μουσική παράσταση «Πορνογραφία» (1982), σε δική του σκηνοθεσία, «Οι μπαλάντες της οδού Αθηνάς» (1983), η «Σκοτεινή μητέρα» (1986) και «Τα τραγούδια της αμαρτίας» (1996) τα οποία κυκλοφόρησαν σε δίσκο δύο χρόνια μετά το θάνατό του.
Ο Μάνος Χατζιδάκις πέθανε στις 15 Ιουνίου του 1994 από οξύ πνευμονικό οίδημα και ετάφη στην Παιανία. Όπως όρισε ο ίδιος, στην κηδεία του δεν παρευρέθηκαν τηλεοπτικά συνεργεία και φωτορεπόρτερ.
Γεγονότα σαν σήμερα 23 Οκτωβρίου
42 π.Χ. - Μάχη των Φιλίππων: Ο Μάρκος Αντώνιος και ο Οκταβιανός νικούν το στρατό του Βρούτου. Ο Βρούτος αυτοκτονεί.
425 - Ο Ουαλεντινιανός Γ΄ γίνεται Ρωμαίος αυτοκράτορας σε ηλικία 6 ετών.
501 - Η Σύνοδος Παλμάρις, η οποία συγκλήθηκε από τον Γότθο βασιλιά Θεοδώριχο, απαλλάσσει τον Πάπα Σύμμαχο από όλες τις κατηγορίες, τερματίζοντας έτσι το σχίσμα του Αντίπαπα Λαυρέντιου.
1157 - Η μάχη του Γκραθ Χιθ τερματίζει τον εμφύλιο πόλεμο στη Δανία. Ο βασιλιάς Σβεν Γ΄ της Δανίας σκοτώνεται και ο Βάλντεμαρ Α΄ γίνεται βασιλιάς της Δανίας.
1295 - Η Σκωτία και η Γαλλία υπογράφουν στο Παρίσι συνθήκη, με την οποία συνάπτουν συμμαχία εναντίον της Αγγλίας.
1641 - Ξεσπά η Ιρλανδική Επανάσταση του 1641.
1707 - Συνεδριάζει για πρώτη φορά το Κοινοβούλιο της Μεγάλης Βρετανίας.
1739 - Η Μεγάλη Βρετανία κηρύσσει πόλεμο στην Ισπανία.
1812 - Ο Γάλλος στρατηγός Κλοντ-Φρανσουά ντε Μαλέ αρχίζει μία συνωμοσία για την ανατροπή του Ναπολέοντα Α' της Γαλλίας, υποστηρίζοντας ότι ο αυτοκράτορας πέθανε στη Ρωσία.
1906 - Ο Αλμπέρτου Σάντους-Ντουμό πραγματοποιεί στο Παρίσι την πρώτη πτήση στην Ευρώπη αεροσκάφους βαρύτερου από τον αέρα.
1911 - Πρώτη χρήση αεροσκάφους σε πόλεμο. Κατά τη διάρκεια του ιταλοτουρκικού πολέμου, ένας Ιταλός πιλότος απογειώνεται από τη Λιβύη για να παρατηρήσει τις γραμμές του τουρκικού στρατού.
1912 - Α΄ Βαλκανικός πόλεμος: αρχίζει η μάχη του Κουμάνοβο μεταξύ των σερβικών και των οθωμανικών στρατευμάτων.
1942 - Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος: Δεύτερη μάχη του Ελ Αλαμέιν. Στο Ελ Αλαμέιν στη βόρεια Αίγυπτο, η βρετανική Όγδοη Στρατιά υπό τον στρατάρχη Μπέρναρντ Μοντγκόμερυ ξεκινά μία κρίσιμη επίθεση για να εκδιώξει τα στρατεύματα του Άξονα από την Αίγυπτο.
1956 - Αρχίζει η αντικομουνιστική εξέγερση στην Ουγγαρία. Θα κατασταλεί από τα σοβιετικά τανκς στις 4 Νοεμβρίου.
1973 - Με παρέμβαση των Ηνωμένων Εθνών επέρχεται κατάπαυση του πυρός με επίσημη λήξη του πολέμου Γιομ Κιπούρ μεταξύ Ισραήλ και Συρίας.
1989 - Ανατροπή της κομουνιστικής λαϊκής δημοκρατίας της Ουγγαρίας.
2002 - Τσετσένοι τρομοκράτες καταλαμβάνουν το θέατρο Μόσχας κρατώντας 700 ομήρους.
![Manos Hadjidakis | New York Rock & Roll Ensemble • Reflections [1970]](/images/640x360/3/jpg/files/YouTube/KW_tdYPfiBU.webp "Manos Hadjidakis | New York Rock & Roll Ensemble • Reflections [1970]")
