Σαν σήμερα το 1964, το «Άξιον Εστί» του Μίκη Θεοδωράκη σε στίχους Οδυσσέα Ελύτη κάνει πρεμιέρα στο θέατρο RΕΧ

Ένα από τα εμβληματικότερα έργα του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού, το «Άξιον εστί» παρουσιάστηκε για πρώτη φορά ζωντανά σαν σήμερα, στις 19 Οκτωβρίου 1964, στη σκηνή του θεάτρου Rex - Μαρίκα Κοτοπούλη.

Το λαϊκό ορατόριο για βαρύτονο, λαϊκό τραγουδιστή, αφηγητή, λαϊκή ορχήστρα, συμφωνική ορχήστρα και χορωδία, σηματοδότησε τη δημιουργική συνάντηση δύο κορυφαίων φυσιογνωμιών της εγχώριας αλλά και παγκόσμιας κουλτούρας, του Μίκη Θεοδωράκη και του Οδυσσέα Ελύτη.

Τίποτε δεν αφέθηκε στην τύχη στη μεγαλόπνοη αυτή παραγωγή, όπως μαρτυρά και η λίστα των συντελεστών: Αφηγητής του έργου ήταν ο Μάνος Κατράκης, ο οποίος έφυγε από τη ζωή την ίδια ημέρα όπως και ο Μίκης Θεοδωράκης, στις 2 Σεπτεμβρίου του 1984.

Στη θέση του ψάλτη, ο βαρύτονος Θεόδωρος Δημήτριεφ και λαϊκός τραγουδιστής ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, ο οποίος το διάστημα εκείνο κατέθετε τις καλύτερες ερμηνείες του, σύμφωνα με τον αείμνηστο συνθέτη.

Η ανταπόκριση του κοινού ήταν ενθουσιώδης στην πρεμιέρα του «Άξιον Εστί», ενώ όπως έγραψε ο χρονογράφος και θεατρικός συγγραφέας Δημήτρης Ψαθάς στην κριτική του για το έργο:

«Μια εξαιρετική μουσική μυσταγωγία ήταν η πρώτη εκτέλεση του ορατορίου “Άξιον εστί”. (…) Όσοι είχαν την τύχη να την παρακολουθήσουν, δίκαια χειροκρότησαν – για να μη πω αποθέωσαν – τον συνθέτη για τη ρωμαλέα του δημιουργία που κυριολεκτικά συνήρπασε και συνεκλόνισε το ακροατήριό του.

»Θαυμάζω – μαζί με τους χιλιάδες άλλους Έλληνες – το ταλέντο του εξαιρετικού τούτου συνθέτη μας, που αντλεί τις εμπνεύσεις του κατ’ ευθείαν από την δροσερή βρυσομάνα της λαϊκή μας μουσικής. Τούτη την φορά, ωστόσο, ο συνθέτης ξεπέρασε τον εαυτό του, δίνοντας μεγαλόπνοη μουσική φωνή στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη, με το τόσο ελληνικό, το τόσο γνήσια εθνικό του ορατόριο».

«Άξιον Εστί»: Πώς μελοποιήθηκε ένα από τα σημαντικότερα έργα της νεοελληνικής ποίησης

Ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποίησε το «Άξιον Εστί» του Οδυσσέα Ελύτη την παραμονή των Χριστουγέννων του 1960.

Το «Άξιον Εστί» ολοκληρώθηκε από τον Ελύτη το 1959. Μάλιστα ο ίδιος ο ποιητής είχε αναζητήσει και είχε συναντηθεί με τον Μίκη Θεοδωράκη. Η συνάντηση έγινε μια μέρα του 1960 στο πατάρι του Λουμίδη, το καφέ της ελληνικής διανόησης. Ο Οδυσσέας Ελύτης πλησίασε διστακτικά τον νεαρό μουσικοσυνθέτη Μίκη Θεοδωράκη και του είπε:

«Μόλις τελείωσα μια ποιητική σύνθεση, το Άξιον Εστί, τη γράφω πολλά χρόνια και θα κυκλοφορήσει αυτόν τον καιρό. Πιστεύω ότι είναι ένα ποίημα που θα σας οδηγήσει να κάνετε κάτι άλλο, πιθανώς μια λειτουργία, ένα ορατόριο, θα σας εμπνεύσει. Είμαι βέβαιος γι’ αυτό, γιατί απ’ ό,τι άκουσα από τα άλλα έργα σας, νομίζω ότι του ταιριάζει πολύ η μουσική σας».

Έτσι αρχίζει η ιστορία της μελοποίησης ενός από τα σημαντικότερα έργα της νεοελληνικής ποίησης. Λίγες μέρες αργότερα στο Παρίσι, όπου είχε στο μεταξύ μετακομίσει ο Μίκης, έλαβε το βιβλίο του Ελύτη.

Το έργο ενέπνευσε καταλυτικά τον Μίκη Θεοδωράκη, που άρχισε αμέσως να μελοποιεί ως ποταμός το έργο, στο μικρό δωματιάκι όπου έμενε τότε με την οικογένειά του στο Παρίσι. Ο ίδιος έγραφε:

 «Το καταβρόχθισα και άρχισα να γράφω τη μουσική. Δεν προλάβαινα στο πεντάγραμμο, τα περισσότερα τα έγραψα στο πλάι. Σε μια εβδομάδα είχα τελειώσει όλο το έργο, πλην του φινάλε, του δοξαστικού… Μελοποίησα (τους στίχους) αμέσως κι άρχισα πάλι να τους τραγουδώ προς μεγάλη χαρά της μικρής Μαργαρίτας και απελπίζοντας τη Μυρτώ μέσα σε κείνο το μικροσκοπικό δωμάτιο, στο οποίο έπρεπε να τα κάνουμε όλα. Να τρώμε, να ταΐζουμε τα παιδιά, να μελετάμε, να γράφω μουσική.

Αλλά δεν ήξερα τι να το κάνω. Να κάνω ένα έργο για τις συναυλίες πάλι, ορχήστρες και λοιπά, ή έπρεπε να κάνω ένα έργο λαϊκό; (…) Οπωσδήποτε έπρεπε να χρησιμοποιήσω μέσα και συμφωνική ορχήστρα και χορωδία και λόγιο τραγουδιστή. Ολα αυτά έπρεπε να τα συνδυάσω, ήταν τελείως πρωτόγνωρα.

Έπρεπε να βρω μια ισορροπία, ώστε το έργο αυτό να μην είναι μακριά από την ευαισθησία του κόσμου. Ήξερα ότι ο κόσμος είναι ανώριμος ακόμη στον συμφωνικό ήχο, όπως και στον χορωδιακό, ότι ήθελε λαϊκά όργανα, λαϊκή φωνή. (…)

Ήθελα να μιμηθώ απολύτως το εκκλησιαστικό ύφος, αλλά και ο Ελύτης δεν είχε αντίρρηση, διότι μιλούσε πάντα για μια λαϊκή λειτουργία. Είχαμε λοιπόν τον ψάλτη, είχαμε τον λαϊκό τραγουδιστή είχαμε και τον ευαγγελιστή, ο οποίος θα διάβαζε».

Η πρεμιέρα του «Άξιον Εστί» στο κατάμεστο Rex και η αγωνία των συντελεστών

Τα παραπάνω αναφέρονται στη βιογραφία για τη ζωή του Μίκη Θεοδωράκη με τίτλο «ΑΞΙΟΣ ΕΣΤΙ», του Γεώργιου Π. Μαλούχου, ενώ ο ίδιος ο Μίκης Θεοδωράκης αφηγήθηκε πώς γεννήθηκε το εμβληματικό αυτό μουσικό έργο στις σημειώσεις για το έργο που δημοσιεύονται στην επίσημη ιστοσελίδα του.

Η μελοποίηση ήταν πράγματι θαυμαστή. Πρόκειται για ένα μουσικό έργο, μνημείο του ελληνικού πολιτισμού, στο οποίο συναντήθηκαν η μεγάλη μουσική έμπνευση του Μίκη Θεοδωράκη με την υψηλότερη ίσως κορυφή της ποίησης του Οδυσσέα Ελύτη. Στις 19 Οκτωβρίου 1964 στο θέατρο «Ρεξ» έκανε πρεμιέρα το λαϊκό ορατόριο του Μίκη Θεοδωράκη «Αξιον Εστί» σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη.

Ο Μίκης Θεοδωράκης έγραφε για την πρεμιέρα: «Τότε και μέσα στην προεκλογική θύελλα, κάναμε τις πρόβες για την πρώτη εκτέλεση του ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ μπροστά σε κοινό. Έγινε στο REX, σ’ ένα κατάμεστο θέατρο. Η αγωνία και η συγκίνηση μεγάλη. Ο Ελύτης στα παρασκήνια πήγαινε πάνω-κάτω. Ο Γρηγόρης (Μπιθικώτσης) και ο Δημήτριεφ σφιγμένοι. Ο Κατράκης υπερσυγκινημένος, δεν απόφυγε τον στόμφο. Η χορωδία τρακαρισμένη. Τέλος χαιρετήσαμε όλοι κάμποσες φορές στη σκηνή.

»Συμφωνήσαμε πάντως πως η υποδοχή δεν ήταν τόσο θερμή όσο την περιμέναμε… Να όμως που κυκλοφορεί ο δίσκος και αμέσως γίνεται ανάρπαστος. Πού οι τεχνικές ατέλειες και πού η φυγή των τενόρων και του φαγκότου μέσα στη φωνοληψία… Είπαμε, ο κόσμος άκουγε με τη φαντασία του. Και φαίνεται πως εκείνους τους καιρούς ο ελληνικός λαός διέθετε φαντασία, ευαισθησία, δίψα για το καινούργιο και προσήλωση στην ιστορική του μνήμη».

Ευχαριστούμε θερμά το Μουσείο Μπενάκη / Πινακοθήκη Γκίκα για την ευγενή παραχώρηση των δικαιωμάτων της φωτογραφίας της παρτιτούρας «Γένεσις» από το «Άξιον Εστί»

Γεγονότα σαν σήμερα 19 Οκτωβρίου

202 π.Χ.: Οι ρωμαϊκές λεγεώνες με επικεφαλής τον Σκιπίωνα τον Αφρικανό νικούν στη μάχη της Ζάμας τον Αννίβα, αρχηγό του στρατού της Καρχηδόνας.

1453: Οι Γάλλοι, με τον Κάρολο Β’ ανακαταλαμβάνουν το Μπορντό και λήγει ο Εκατονταετής Πόλεμος. Οι Άγγλοι κρατούν στο ευρωπαϊκό έδαφος μόνο το Καλέ.

1813: Ο Μέγας Ναπολέων ηττάται από τις δυνάμεις του Έκτου Συνασπισμού (Πρωσία, Ρωσία, Μ. Βρετανία, Αυστρία, Σουηδία και Γερμανικά Κράτη) στη Μάχη της Λειψίας, γνωστή και ως η Μάχη των Εθνών. Είναι η μεγαλύτερη μάχη στην Ευρώπη, πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με εμπλοκή 500.000 στρατιωτών

1863: Ο πρίγκιπας της Δανίας Γεώργιος Α’ ορκίζεται Βασιλεύς των Ελλήνων ενώπιον της Εθνοσυνέλευσης.

1904: Αρχίζει ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος.

1912: Αρχίζει η μάχη των Γιαννιτσών, μία από τις σημαντικότερες του Α’ Βαλκανικού Πολέμου. Η λαμπρή νίκη του Ελληνικού Στρατού κατά τη μάχη αυτή ανοίγει τον δρόμο προς τη Θεσσαλονίκη.

1915: Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Ιταλία και η Ρωσία κηρύττουν τον πόλεμο στη Βουλγαρία.

1919: Ο Χίτλερ γίνεται 55ο μέλος του Γερμανικού Εργατικού Κόμματος (DAP), το οποίο αργότερα θα μετατρέψει στο ναζιστικό Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα (ΝSDAP).

1921: Καταρρέουν οι μετοχές στη Wall Street της Νέα Υόρκη, ενώ κύμα πωλήσεων κατακλύζει την χρηματιστηριακή αγορά.

1924: Σκοτώνονται 25 άνθρωποι και 18 τραυματίζονται στον κινηματογράφο «Πανόραμα» της Αθήνας (Γ’ Σεπτεμβρίου και Χαλκοκονδύλη), από τον πανικό που προκαλείται στην αίθουσα, όταν ακούγεται η κραυγή «Φωτιά!».

1934: Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας επανεκλέγεται ο Αλέξανδρος Ζαϊμης.

1943: Ο Αμερικανός μεταπτυχιακός φοιτητής, Άλμπερτ Σατζ, ανακαλύπτει τη στρεπτομυκίνη, το πρώτο αντιβιοτικό φάρμακο για την καταπολέμηση της φυματίωσης.

1960: Οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής αποφασίζουν την επιβολή εμπάργκο στην κομμουνιστική Κούβα. Την ίδια εποχή το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών επιβάλει εμπάργκο και σταματά τις εξαγωγές στην κομμουνιστική Κούβα, σε μία προσπάθεια να εκδιώξουν τον επαναστατικό ηγέτη Φιντέλ Κάστρο.

1964: Το λαϊκό ορατόριο του Μίκη Θεοδωράκη «Άξιον Εστί» σε στίχους Οδυσσέα Ελύτη κάνει πρεμιέρα στο Θέατρο Ρεξ της Αθήνας.

1970: Καραντίνα επιβάλλεται στον Πειραιά προκειμένου να αποφευχθεί η είσοδος της επιδημίας χολέρας, που πλήττει τη γειτονική Τουρκία με πάνω από 2.000 θύματα και 150 νεκρούς έως τώρα. Δύο μέρες αργότερα, κλείνουν τα σύνορα με την Τουρκία και επιβάλλεται γενικός αντιχολερικός εμβολιασμός στον Έβρο και τα νησιά.

1972: Αρχίζει η Συνάντηση Κορυφής της ΕΟΚ στο Παρίσι, όπου αποφασίζεται να δημιουργηθεί από την 1η Απριλίου 1973 η ευρωπαϊκή νομισματική μονάδα.

1980: Η κυβέρνηση Γεωργίου Ράλλη επαναφέρει την Ελλάδα στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, από το οποίο είχε αποχωρήσει το 1974, μετά την εισβολή του «Αττίλα» στην Κύπρο.

1987: Ξημερώνει «μαύρη» Δευτέρα για τη «Wall Street». Ο δείκτης Dow Jones χάνει το 22% της αξίας του. Κάποιοι χρηματιστές αυτοκτονούν, πηδώντας από το μπαλκόνι του αμερικανικού χρηματιστηρίου.

1993: Εκλέγεται πρωθυπουργός στο Πακιστάν η Μπεναζίρ Μπούτο, τρία χρόνια μετά την εκλογική της ήττα.

2003: Η Μητέρα Τερέζα αγιοποιείται από τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β’.

2005: Ξεκινά στην Βαγδάτη η δίκη του Σαντάμ Χουσεΐν για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Την προηγούμενη μέρα, απεστάλη και το κατηγορητήριο που συνέταξε η ιρανική δικαιοσύνη κατά του Σαντάμ Χουσεΐν. Όπως διαρρεόταν, ο Χουσεΐν κατηγορείται για βομβαρδισμούς σχολείων και τεμένων, για χρήση χημικών όπλων, για γενοκτονία, για παραβίαση διεθνών συνθηκών και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, κατά τη διάρκεια του οκταετούς ιρανο-ιρακινού πολέμου.

Γεννήσεις σαν σήμερα 19 Οκτωβρίου

1433 – Μαρσίλιο Φιτσίνο, Ιταλός φιλόσοφος
1582 – Δημήτριος Β’, τσάρος της Ρωσίας
1784 – Θεόφιλος Καΐρης, Έλληνας ιερέας και φιλόσοφος
1814 – Θεόδωρος Βρυζάκης, Έλληνας ζωγράφος
1841 – Νικόλαος Α’, βασιλιάς του Μαυροβουνίου
1862 – Ογκίστ Λιμιέρ, Γάλλος κινηματογραφιστής
1882 – Ουμπέρτο Μποτσιόνι, Ιταλός ζωγράφος και γλύπτης
1883 – Θεόδωρος Γ. Αγγελόπουλος, Έλληνας πανεπιστημιακός
1910 – Σουμπραμανιάν Τσαντρασεκάρ, Ινδός αστροφυσικός
1913 – Βάσκο Πρατολίνι, Ιταλός συγγραφέας
1917 – Αλέκα Κατσέλη, Ελληνίδα ηθοποιός και χορεύτρια
1919 – Γουίλφρεντ Τζέικομπς, γενικός κυβερνήτης στην Αντίγκουα και Μπαρμπούντα
1929 – Λίτσα Φωκίδου, Ελληνίδα δημοσιογράφος
1931 – Τζον Λε Καρέ, Άγγλος συγγραφέας
1936 – Ανδρέας Ντούζος, Έλληνας ηθοποιός
1936 – Μίμης Στεφανάκος, Έλληνας ποδοσφαιριστής
1943 – Τάκης Οικονομόπουλος, Έλληνας ποδοσφαιριστής
1944 – Βασίλης Μποτίνος, Έλληνας ποδοσφαιριστής
1946 – Φίλιπ Πούλμαν, Άγγλος συγγραφέας
1947 – Τζόρτζιο Καβατσάνο, Ιταλός εικονογράφος
1952 – Χάρης Κατσιμίχας, Έλληνας τραγουδοποιός
1952 – Πάνος Κατσιμίχας, Έλληνας τραγουδοποιός
1958 – Πάνος Καπετανίδης, Έλληνας καλλιτέχνης του θεάτρου σκιών
1966 – Δημήτρης Λυάκος, Έλληνας συγγραφέας
1978 – Ενρίκε Μπερνόλντι, Βραζιλιάνος οδηγός αγώνων
1979 – Βάσω Λασκαράκη, Ελληνίδα ηθοποιός
1981 – Χέικι Κοβαλάινεν, Φινλανδός οδηγός αγώνων

Θάνατοι σαν σήμερα 19 Οκτωβρίου

1216 – Ιωάννης, βασιλιάς της Αγγλίας
1287 – Βοημούνδος Ζ’, κόμης της Τρίπολης
1587 – Φραγκίσκος Α’ των Μεδίκων, μέγας δούκας της Τοσκάνης
1745 – Τζόναθαν Σουίφτ, Ιρλανδός συγγραφέας
1780 – Σωφρόνιος, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως
1851 – Μαρία Θηρεσία, βασίλισσα της Γαλλίας
1909 – Τσέζαρε Λομπρόζο, Ιταλός ιατρός
1916 – Ιωάννης Φραγκούδης, Έλληνας στρατιωτικός
1937 – Έρνεστ Ράδερφορντ, Νεοζηλανδός φυσικός
1943 – Καμίλ Κλοντέλ, Γαλλίδα γλύπτρια
1945 – Αβραάμ Κ. Γρηγοριάδης, Έλληνας δικηγόρος και πολιτικός
1950 – Έντνα Βίνσεντ Μιλέι, Αμερικανίδα συγγραφέας
1955 – Εζέν Ντελπόρτ, Βέλγος αστρονόμος
1957 – Bιρ Γκόρντον Τσάιλντ, Αυστραλός αρχαιολόγος
1964 – Γιώργος Ριζόπουλος, Έλληνας συγγραφέας
1981 – Χρήστος Ρίμπας, Έλληνας ποδοσφαιριστής
1984 – Ανρί Μισό, Γάλλος συγγραφέας και ζωγράφος
1986 – Σαμόρα Ματσέλ, πρόεδρος της Μοζαμβίκης
1986 – Παύλος Σαντορίνης, Έλληνας φυσικός
1988 – Σον Χάουζ, Αμερικανός τραγουδιστής και κιθαρίστας
1997 – Γεώργιος Κοΐνης, Έλληνας πολιτικός
2003 – Αλίγια Ιζετμπέγκοβιτς, Βόσνιος πολιτικός
2004 – Ασημάκης Γιαλαμάς, Έλληνας δημοσιογράφος και θεατρικός συγγραφέας
2005 – Γιώργος Ανεμογιάννης, Έλληνας σκηνογράφος και ενδυματολόγος
2015 – Δημήτρης Νιάνιας, Έλληνας πολιτικός
2017 – Ουμπέρτο Λέντσι, Ιταλός σκηνοθέτης