Μάγια Σφακιανάκη: «Όση μαυρίλα κι αν υπάρχει μέσα μου, μπορώ να τη μετουσιώσω σε κάτι άλλο»

Τη γνώρισα πριν από μερικά χρόνια στο Σαν Σεμπαστιάν. Εγώ έκανα τουρισμό στη Χώρα των Βάσκων κι εκείνη μεταπτυχιακό στο Elίas Querejeta Zine Eskola. Τη μέρα που συναντηθήκαμε, ανηφορίσαμε στο όρος Urgull, φάγαμε pintxos και συζητήσαμε για το σινεμά, τη λογοτεχνία, τον έρωτα. Κι ήταν απολαυστικές οι ώρες που περάσαμε μαζί. Έχει μια ζωντάνια η Μάγια, που τη μεταδίδει και στον συνομιλητή της. Η ενέργειά της, ορμητική, την οδηγεί σε διαρκή αναζήτηση νέων βιωμάτων και δημιουργιών. Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη συνάντησή μας έως και σήμερα η Μάγια Σφακιανάκη ολοκλήρωσε μια μικρού μήκους ταινία κι ένα μουσικό άλμπουμ, έγινε επικεφαλής του διαγωνιστικού προγράμματος Short and Green στο Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας και μετακόμισε σ’ ένα πλωτό σπίτι στα νερά του Λονδίνου. Αυτά τουλάχιστον γνωρίζω εγώ. Θέλησα να μάθω περισσότερα.

Μάγια Σφακιανάκη: Σινεμά, μουσική και η ζωή σε πλωτό σπίτι

― Ακούγοντας τα τραγούδια του ΕΡ «Honestly Stuffed», η κυρίαρχη αίσθηση ήταν αυτή της απώλειας. Ένα βίωμα ζόρικο και οδυνηρό, που προσφέρει όμως γόνιμο έδαφος για δημιουργία. Ήταν αυτό το άλμπουμ μια μετουσίωση των δικών σου εμπειριών;

Όταν έγραψα τους στίχους για το «Honestly Stuffed», το κομμάτι που έδωσε και τον τίτλο στο άλμπουμ, είχα μόλις επιστρέψει στο Λονδίνο. Έβγαινα από μια σχέση που με είχε διαλύσει συναισθηματικά, ενώ επαγγελματικά βρισκόμουν σε κρίση, μάθαινα μια καινούργια γλώσσα και ήμουν ερωτευμένη με κάποιον που δεν με ήθελε το ίδιο. Ήταν η περίοδος που ολοκλήρωνα και την ταινία μου, αλλά και το master που έκανα στην Ισπανία. Εκείνο το διάστημα ένιωθα πως όλος μου ο κόσμος διαλυόταν κάτω απ’ τα πόδια μου. Όμως, κάπου, κάπως, ήξερα ότι είμαι δυνατή. Όση μαυρίλα κι αν υπάρχει μέσα μου, μπορώ να τη μετουσιώσω σε κάτι άλλο. Για να είμαι ειλικρινής, αυτό το ανακάλυψα αργά στη ζωή μου: όταν στα 27 μου έκανα την ταινία μου και, πριν από έναν χρόνο, όταν ξεκίνησα να γράφω μουσική. Αυτή η ανακάλυψη στάθηκε καταλύτης για τη ζωή μου. Έτσι, το καινούργιο μου άλμπουμ θα είναι πιο επαναστατικό και δυναμικό παρά μελαγχολικό, σε αντίθεση με το «Honestly Stuffed».

― Μου άρεσε το λογοπαίγνιο με τον τίτλο του μοναδικού κομματιού στο ΕΡ σου με ελληνικό στίχο. «Xana(x)» αντί για Ξανά. Λειτούργησε η μουσική σου αγχολυτικά;

Η έκφραση των συναισθημάτων μου μέσα από την τέχνη είναι σαν να μου έγινε ένα μεγάλο δώρο, που από τότε με καθοδηγεί. Όχι πως δεν μαυρίζω. Δεν γίνεται αλλιώς. Αλλά πλέον μπορώ και το καθησυχάζω, γράφοντάς το και βλέποντάς το ως έμπνευση. Κάπως μέσα στη χαρά δεν νιώθω τόσο δημιουργική – απλώς κάθομαι και την απολαμβάνω. Στις ώρες της αναμονής ή της μοναξιάς και στις ώρες της σκέψης, τότε είναι που γράφω περισσότερο.

Φυσικά, η μουσική δεν είναι μόνο έμπνευση, αλλά και σκληρή δουλειά. Πάντα μου άρεσε η αφοσίωση σε έναν στόχο, γιατί μου δίνει νόημα στο παρόν. Το «Xana(x)» το έγραψα όταν είδα ξανά έναν μεγάλο έρωτα, που έδωσε έμπνευση για την ταινία και μεγάλο μέρος του άλμπουμ. Τον είδα από μακριά και το ίδιο βράδυ έγραψα το κομμάτι σε ένα session με τον Κύπριο μουσικό Αντώνη Καστελλάνη. Στίχοι, μουσική και ηχογράφηση έγιναν εκείνη τη βραδιά. Κάπως έτσι γράφω: βίαια κι απότομα, σαν να μην μπορώ αλλιώς. Τα κομμάτια βγαίνουν αβίαστα, και νιώθω πολύ τυχερή γι’ αυτό.

― Όταν σε γνώρισα στην Ισπανία, έκανες μεταπτυχιακό στις Film Curating Studies, στην Επιμέλεια Κινηματογραφικού Προγράμματος, ελληνιστί. Και είχες ήδη σημαντικές συνεργασίες σ’ αυτόν τον κλάδο με ελληνικά και διεθνή φεστιβάλ. Ποιες είναι με λίγα λόγια οι δεξιότητες και οι αρμοδιότητες ενός επιμελητή;

Αυτό που χρειάζεται ένας επιμελητής είναι γνώση της ιστορίας, επαφή με το παρόν και τις εξελίξεις αλλά και με την ποπ κουλτούρα, κοινωνικοπολιτική συνείδηση και ενσυναίσθηση. Δεν ξέρω ακριβώς πώς αποκτά κανείς όλα τα παραπάνω, γιατί ο καθένας έχει τη δική του πορεία, τα δικά του ερεθίσματα και ενδιαφέροντα.

Σε ένα φεστιβάλ χρειάζονται πολλές φωνές που κινούνται προς τον ίδιο στόχο, και είναι αυτός ο κοινός στόχος που διαμορφώνει την ταυτότητα του φεστιβάλ και όχι απαραίτητα μια κοινή θεματολογία. Συνεργάζομαι με φεστιβάλ στο Ηνωμένο Βασίλειο, στην Ιταλία, στην Ολλανδία και πάντα επιστρέφω στο αγαπημένο μου φεστιβάλ της Δράμας.

Σε καθένα από αυτά το κοινό είναι διαφορετικό. Εγώ, λοιπόν, νιώθω πως έχω καθήκον ν’ ακούω το κάθε κοινό και να προσαρμόζω τη δική μου ταυτότητα και καλλιτεχνική ανησυχία στα δικά του ενδιαφέροντα, παρουσιάζοντάς του όμως παράλληλα και νέα ερεθίσματα. Κάτι που ίσως δεν έχει ξαναδεί, αλλά που συνδέεται με τις εμπειρίες και την κουλτούρα του.

― Το μεταπτυχιακό σε οδήγησε και στη δημιουργία της πρώτης σου ταινίας μικρού μήκους: «How Many Lovers Can You Fit Inside a House?» (Πόσους εραστές μπορείς να χωρέσεις μέσα σ’ ένα σπίτι;), με κυρίαρχο θέμα την πολυσυντροφικότητα. Μπορεί τελικά η αγάπη να μοιραστεί σε περισσότερα από δύο άτομα;

Μακάρι να μπορούσα να απαντήσω με σιγουριά. Η ταινία ξεκίνησε σαν ένα «ναι» και μετατράπηκε σε «ίσως όχι» όταν ο έρωτας με συγκλόνισε. Πόσους πραγματικά αγαπάμε; Τι είναι η αγάπη, και νιώθουμε την ίδια μορφή για όλους; Βιολογικά φαίνεται πως οι άνθρωποι είναι εκ φύσεως πολυσυντροφικοί και μπορούμε να αναπτύξουμε δεσμούς με περισσότερα από ένα άτομα. Ωστόσο, για αιώνες ζούμε σε κοινωνίες που προωθούν τη μονογαμία, καθώς η οικογένεια ως μονάδα αποτελεί βασικό πυλώνα της οικονομίας και της κοινωνικής οργάνωσης.

Τα τελευταία χρόνια, με την τεχνολογική πρόοδο και την ενίσχυση του ατομικισμού, ανακύπτουν ερωτήματα για το κατά πόσο είναι φυσιολογικό ή ρεαλιστικό να δεσμευόμαστε ερωτικά και συναισθηματικά σε έναν μόνο άνθρωπο για όλη μας τη ζωή. Η μονογαμία απαιτεί να μοιραζόμαστε το σώμα, τη σκέψη και την αγάπη μας αποκλειστικά με έναν σύντροφο, κάτι που είναι εξαιρετικά απαιτητικό, σχεδόν ουτοπικό στη σύγχρονη εποχή. Από την άλλη, η ζήλια,η ανασφάλεια και η κτητικότητα είναι συναισθήματα βαθιά ριζωμένα μέσα μας και δεν είναι εύκολο να ξεπεραστούν, ιδιαίτερα όταν η κοινωνία μάς διδάσκει μονογαμία για χιλιετίες.

Το DNA μας, όμως, συνεχίζει να εξελίσσεται μαζί με την ανθρωπότητα, και ίσως στο μέλλον να δούμε διαφορετικά μοντέλα σχέσεων να γίνονται πιο φυσικά. Προσωπικά, πάντα προτιμούσα την αλήθεια από το ψέμα, και η εξαπάτηση δεν είναι κάτι που με αντιπροσωπεύει. Έτσι, λοιπόν, προτιμώ να κρατάω μικρό καλάθι και να μην ονειρεύομαι ουτοπικά μονογαμικά σύμπαντα.

Η ταινία «How Many Lovers Can You Fit Inside a House»

― Η ταινία σου παρουσιάστηκε στο London Short Film Festival, στο πλαίσιο του προγράμματος Intimacy is much more (and much less) than sex [Η οικειότητα, η εγγύτητα είναι κάτι πολύ περισσότερο (και πολύ λιγότερο) από το σεξ]. Τι λες γι’ αυτό;

Νομίζω ότι αυτό πραγματεύεται η ταινία μου «How Many Lovers Can You Fit Inside a House». Υπάρχει σεξ, φυσικά, ως βασικός σύνδεσμος στις σχέσεις, ειδικά των νεότερων ζευγαριών. Αλλά η ταινία εξερευνά και σχέσεις που αλλάζουν από φιλία σε ρομαντική σύνδεση, σχέσεις βασισμένες στον διάλογο και την επικοινωνία ή συνδέσεις χωρίς σεξουαλική διάσταση, που αναπτύσσονται μέσα από χάδι, αγκαλιά και απλή παρέα.

Με τον βασικό πρωταγωνιστή είχαμε βαθιά ερωτική σχέση, αλλά η εγγύτητά μας ξεπερνούσε το σεξ. Κάναμε μπάνιο μαζί για ώρες, πλέναμε ο ένας τα δόντια του άλλου, ονειρευόμασταν στιγμές απόλυτης ελευθερίας και οικειότητας. Η εγγύτητα είναι εθιστική· η αίσθηση να είσαι τόσο κοντά στον άλλο, να τον «καταπιείς» και να χωρέσεις μέσα του με συνεπαίρνει.

― Η ταινία σου είναι, θα έλεγα, ένα κινηματογραφικό ημερολόγιο. Βγάζεις ουσιαστικά τον εαυτό σου στη σέντρα. Πόσο εύκολο (ή δύσκολο) ήταν όλο αυτό το εγχείρημα που είχε σαν βασική προϋπόθεση την προσωπική έκθεση;

Καθόλου εύκολο, θα έλεγα. Αλλά έτσι μόνο μπορώ να κάνω τέχνη. Δεν μπορώ να μιλήσω για κάτι που δεν νιώθω ειλικρινά και παντού μέσα μου. Οτιδήποτε άλλο μου φαίνεται ψεύτικο και όχι απαραίτητο. Το πιο δύσκολο ήταν οι ατελείωτες ώρες του μοντάζ: να παρακολουθείς μια ιστορία που τελειώνει χωρίς να το θέλεις, τον ίδιο σου τον εαυτό να ερωτεύεται και να αναρωτιέται αν όλο αυτό είναι, τελικά, μια ψευδαίσθηση. Αυτό που βλέπουμε στην ταινία δεν είναι τόσο η σωματική έκθεση, που με δυσκολεύει να παρακολουθώ, όσο η ψυχική. Εκεί είναι που λυγίζω. Δεν νομίζω ότι έχει υπάρξει φορά που να δω την ταινία χωρίς να δακρύσω.

― Για να επιστρέψουμε στο άλμπουμ σου, το κομμάτι «East London bois», που πολύ με διασκέδασε, είναι κι αυτό βιωματικό, όπως αναφέρεις στο ξεκίνημά του. Όσα στραβά κι αν έχουν, «It’s hard for me not to fall in love with them» (μου είναι δύσκολο να μην τους ερωτευτώ), μας λες. Γιατί άραγε οι γυναίκες έλκονται από τα «κακά παιδιά»;

Δεν ξέρω αν είναι ακριβώς τα «κακά παιδιά». Είναι όμως μια συγκεκριμένη πάστα νέων, ειδικά στο Λονδίνο, με όλα αυτά τα χαρακτηριστικά. Μεγάλωσα ακούγοντας Placebo, New Order, Joy Division και Cure. Αυτά τα πληγωμένα, θηλυπρεπή αρσενικά πάντα με έλκυαν. Είναι σίγουρα ένας τύπος που δεν μου κάνει καλό και, ως δυναμική γυναίκα, έρχομαι πάντα στο τέλος σε σύγκρουση μαζί του.

― Τώρα, στο πλωτό σου σπίτι, από πόσα έχεις απελευθερωθεί;

Σίγουρα είναι τρομερή ελευθερία να ζω επιτέλους μόνη μου, έπειτα από τόσα χρόνια συγκατοίκησης, τόσο σε οικονομικό όσο και σε ψυχικό επίπεδο. Έχω τον χώρο μου, που τον αγαπώ, τον φροντίζω και τον νιώθω πραγματικά δικό μου. Κάθε μήνα βρίσκομαι και σ’ άλλη γειτονιά και ταξιδεύω. Ταξιδεύω, όμως, μαζί με το σπίτι μου, κι αυτό με βοηθά τόσο να καλύπτω την ανάγκη μου για περιπέτεια όσο και να ηρεμώ στον δικό μου χώρο. Είναι ένας πολύ καλός συνδυασμός και μου ταιριάζει.

― Πώς είναι να ζει κανείς στο νερό; Ποιες είναι οι δυσκολίες αυτού του τρόπου διαβίωσης;

Υπάρχουν πράγματι πολλές δυσκολίες: κάθε μέρα πρέπει να σκεφτόμαστε πώς θα καλύψουμε τις βασικές μας ανάγκες –τουαλέτα, ζεστασιά, νερό– με τρόπους σίγουρα πιο «πρωτόγονους» από το πάτημα ενός κουμπιού. Και η σκέψη ότι το σπίτι σου μπορεί ανά πάσα στιγμή να βυθιστεί δημιουργεί άγχος.

Υπάρχει όμως μέσα στο κανάλι αυτής της μεγαλούπολης μια κοινότητα ανθρώπων που αλληλοβοηθιέται με αληθινή αλληλεγγύη, κάτι σπάνιο στη σύγχρονη κοινωνία. Αυτό γεννά μέσα μας ελπίδα. Φροντίζουμε ο ένας τον άλλον με πραγματικό ενδιαφέρον.

― «I want to become everything, I want to be everywhere», λες στο τραγούδι «Honestly Stuffed». Σου εύχομαι ειλικρινά να φτάσεις εκεί που επιθυμείς.

Σ’ ευχαριστώ για την ευχή και την ενδιαφέρουσα συζήτηση.

*Μπορείτε να αγοράσετε το άλμπουμ της Μάγιας Σφακιανάκη σε ψηφιακή μορφή ή σε κασέτα εδώ