Το 1ο Φεστιβάλ Τεχνών Rolex στην Αθήνα: Συνέντευξη με την Joan Jonas και την Thao Nguyen Phan
Τι φέρνει κοντά μια καταξιωμένη δημιουργό από τη Νέα Υόρκη και επίτιμη καθηγήτρια στο περίφημο ΜΙΤ με μια νεαρή Βιετναμέζα καλλιτέχνιδα, που έχουν χιλιάδες χιλιόμετρα, μισό αιώνα ηλικιακής διαφοράς κι ένα συγκρουσιακό διακρατικό παρελθόν ανάμεσά τους; Και τι μπορεί να προκύψει από μια τέτοια συνάντηση; Όταν η Joan Jonas, η πρωτοπόρος της περφόρμανς και της βίντεο-τέχνης, γνώρισε την ThaoNguyenPhan της έκανε αμέσως εντύπωση η ευφυΐα και η ευαισθησία της. «Σκέφτηκα ότι θα ήταν πραγματικά υπέροχο να συνεργαστώ με ένα τέτοιο άτομο. Με ενδιέφερε, επίσης, το γεγονός ότι κατάγεται από το Βιετνάμ και ζει εκεί» μας λέει.
Γνωρίστηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος Rolex Mentor and Protégé, που δίνει την ευκαιρία σε αρχιτέκτονες, συγγραφείς και δημιουργούς από τα πεδία των εικαστικών και των παραστατικών τεχνώννα αντλήσουν γνώση από καταξιωμένους ομοτέχνους τους. «Ήθελα να συμμετέχω γιατί είναι μια πολύ σημαντική πλατφόρμα για νεότερους καλλιτέχνες που χρειάζονται υποστήριξη και ενθάρρυνση» αναφέρει η Τζόνας, η οποία το 2016 υποδέχτηκε την 36χρονη από τη Χο Τσι Μινχ στο εργαστήριό της. Όπως πολλοί καλλιτέχνες, η Τάο Νγκουγέν έχει επηρεαστεί από μια γραφή που εκείνη ανέδειξε, «συγχωνεύοντας την τεχνολογία με αινιγματικές διαισθήσεις της ποίησης».
«Η συνάντησή μας μου άνοιξε έναν ορίζοντα δυνατοτήτων. Το πνεύμα και η διεκδικητικότητά της καθόρισαν την πορεία μου. Δεν θα ήμουν αυτή που είμαι σήμερα χωρίς τη σχέση με την Τζόαν» υπογραμμίζει η Φαν, η οποία έκτοτε έχει δείξει τη δουλειά της στις Μπιενάλε της Βενετίας, της Λυών και της Σάρτζα, στη λονδρέζικη Chisenhale Gallery, στο WIELS στις Βρυξέλλες. Θυμάται ότι αρχικά το έργο τηςτής φάνηκε μυστηριώδες και απροσπέλαστο. «Τελικά, μπήκα στον καλλιτεχνικό της κόσμο με έναν οργανικό, αβίαστο τρόπο, ως θεατής ενώ μερικές φορές έπαιζα σε έργα της. Βρίσκω τη δουλειά της εξαιρετικά πρωτότυπη και εμπνευσμένη. Μαθαίνοντας από αυτήν, βρήκα την αυτοπεποίθηση να βουτήξω στα ζητήματα της αφήγησης, της μυθολογίας, της δουλειάς με παιδιά, στο να συνδυάζω σχέδιο, εγκαταστάσεις και ειδικά τη χρήση της κινούμενης εικόνας που είναι πλέον ζωτικής σημασίας στην πρακτική μου».
Την παρατηρούσε στην καθημερινότητά της, καθώς εργαζόταν, στη διάδρασή της με άλλους ανθρώπους, τα διαβάσματα και τις ταινίες που προτιμούσε. Άκουγε τα σχόλιά της. Ούτε χρόνο από τη συνάντησή τους στη Νέα Υόρκη, ήρθε η ώρα που και η πολύπειρη μέντορας μπήκε στη θέση του παρατηρητή στην πατρίδα της προστατευόμενής της. «Ως Αμερικανίδα ήταν ιδιαίτερα σημαντικό και ενδιαφέρον να επισκεφθώ το Βιετνάμ, λαμβάνοντας υπόψη τον τρόπο με τον οποίο οι ΗΠΑ έχουν παρέμβει σε άλλες χώρες» αναφέρει.
Το 2018 δημιούργησαν μαζί με την κολεκτίβα Art Labor, της οποίας η Φαν είναι συνιδρύτρια, ένα έργο που παρουσίασαν στην έκθεση Carnegie International. Σε συνεργασία με την κοινότητα Jarai από τα κεντρικά υψίπεδα του Βιετνάμ, η ομάδα έφτιαξε χαρταετούς που αντικατοπτρίζουν τις εικόνες και το μεταβαλλόμενο κοινωνικό και περιβαλλοντικό τοπίο της περιοχής και τους έστειλε στην Τζόνας για να τους ζωγραφίσει. Την περίοδο της πανδημίας έμειναν σε επαφή διαδικτυακά και τώραδιερευνούν τις δυνατότητες να φτιάξουν νέους χαρταετούς για τη μεγάλη ατομική έκθεση που η 87χρονη Νεοϋορκέζα ετοιμάζει την επόμενη χρονιά στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης.
Εντωμεταξύ τις περιμένουμε στο 1ο Rolex Arts Festival που θα «τρέξει» στην Αθήνα από τις 22 έως τις 28 Μαΐου, με αφορμή τα 20 χρόνια από τη δημιουργία της πρωτοβουλίας Mentor & Protégé. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει εργαστήρια, ομιλίες, συζητήσεις, παραστάσεις, προβολές και εκθέσεις σε εννέα σημεία της πόλης. Μάλιστα, η βίντεο εγκατάσταση «Mutegrain» της Φαν θα παρουσιαστεί στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης μαζί με έργα άλλων επτά υποτρόφων του προγράμματος.
Η Τζόαν Τζόνας και η Τάο Νγκουγέν Φαν μιλούν για το έργο τους
Τζόαν Τζόνας: «Η τέχνη είναι επικοινωνία στο υψηλότερο επίπεδο»
Ήθελα να γίνω καλλιτέχνης, να φτιάχνω και να διαμορφώνω πράγματα, να εξερευνώ. Η ίδια η δουλειά με κάνει να συνεχίζω, καθώς και η ενθάρρυνση των άλλων και το μεγάλο ενδιαφέρον μου για τη δουλειά των άλλων. Έχω σπουδάσει Ιστορία της Τέχνης και εξακολουθώ να ενδιαφέρομαι για το έργο των συγχρόνων μου. Η τέχνη είναι απλά το πάθος μου.
Η τέχνη είναι ένα από τα πιο θετικά ρεύματα στον σημερινό μας κόσμο. Μας εμπνέει να ζούμε και να υπάρχουμε και να επικοινωνούμε μεταξύ μας μέσα στον χρόνο και στον χώρο.
Από το ξεκίνημά μου δεν έβλεπα τη διαφορά ανάμεσα σε ένα ποίημα, ένα μουσικό κομμάτι, έναν πίνακα, ένα σχέδιο, ένα τραγούδι, τον χορό. Είδα τις σχέσεις όλων αυτών των μορφών τέχνης. Και σε αυτό βασίζεται η δουλειά μου, βρίσκοντας έναν τρόπο επικοινωνίας. Για παράδειγμα, βλέποντας τη στενή σχέση ανάμεσα στις ταινίες και την περφόρμανς.
Η αφήγηση και η δημιουργία μύθων ήταν μέρος της συνείδησής μας από την αρχή του χρόνου. Όλοι μεγαλώνουμε με αφηγήσεις ιστοριών, που φυσικά θα μπορούσαν να είναι λογοτεχνία ή και μύθοι. Μαθαίνουμε για άλλους πολιτισμούς. Πάντα με ενδιέφερε το πώς ξεκίνησε η τέχνη σε διαφορετικούς πολιτισμούς και ξεκινάει με την τελετουργία. Έτσι, όταν άρχισα να δημιουργώ έργα, τα σκέφτηκα σε σχέση με τις τελετουργίες μου. Σε καμία περίπτωση δεν αντιγράφω τελετουργίες, αλλά με εμπνέουν και βλέπω τη στενή σχέση των ανθρώπων με αυτές.
Με ενδιαφέρει η συμπυκνωμένη δομή και η οπτική παρουσία της ποίησης. Συχνά παραθέτω λόγια ποιητών στο έργο μου. Έχω δημιουργήσει έργα σχετικά με το έργο ορισμένων συγγραφέων όπως ο Ισλανδός Χαλντόρ Λάξνες, η Αμερικανίδα Χίλντα Ντουλίτλ, ο Δάντης και άλλοι.
Ταξιδεύοντας μαθαίνω για τον κόσμο και τους ανθρώπους και βλέπω τι είδους αντικείμενα χρησιμοποιούν και πώς κινούνται. Τη δεκαετία του ’50, ενώ σπούδαζα Ιστορία της Τέχνης, μου κέντρισαν το ενδιαφέρον οι ιστορίες των Μινωιτισσών που κολυμπούσαν με τα δελφίνια και, επίσης, η σχέση με την πρώιμη ελληνική τέχνη. Έτσι, επισκέφτηκα την Ελλάδα και άντλησα περαιτέρω έμπνευση από την όμορφη αρχιτεκτονική των ελληνικών νησιών. Πέρασα τρεις μήνες στην Κρήτη και εκείνο το διάστημα πήγα σε έναν φανταστικό γάμο στα ορεινά του νησιού. Έτσι μπόρεσα να παρατηρήσω και να ζήσω τις τελετουργίες αυτών των ιδιαίτερων κοινοτήτων.
Το οικοσύστημα της τέχνης ήταν αρκετά μικρότερο στις δεκαετίες του ’60 και του ’70, αλλά πολύ δραστήριο και ζωντανό. Εκείνη την εποχή νιώθαμε ότι ανακαλύπταμε νέες φόρμες και άρχιζαν να καταρρέουν τα όρια ανάμεσα στις διάφορες καλλιτεχνικές πρακτικές. Ήταν πραγματικά δυνατό να αρχίσεις να εφευρίσκεις νέες φόρμες εκείνη την εποχή. Ένα άλλο σημαντικό κίνημα το ίδιο διάστημα ήταν το γυναικείο κίνημα. Σήμερα ο κόσμος της τέχνης είναι πολύ μεγαλύτερος και οι γυναίκες έχουν περισσότερο λόγο και θέση σ’ αυτόν. Γνωρίζουμε, λόγω των συστημάτων επικοινωνίας που διαθέτουμε, για το έργο που παράγεται σε όλο τον κόσμο, σε διάφορες χώρες. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι ο κόσμος της τέχνης διαθέτει μεγαλύτερη ποικιλομορφία και δεν είναι περιορισμένος.
Ο πόλεμος, το περιβάλλον, η μεταχείριση άλλων ειδών που οδηγεί στην εξαφάνιση είναι τα θέματα που με προβληματίζουν περισσότερο στην εποχή μας. Το τελευταίο μου μεγάλο έργο είχε να κάνει με τον ωκεανό και μέρος του σκοπού μου ήταν να υποδείξω και να περιγράψω άλλα είδη –τόσο για να αναδείξω την ομορφιά και την πολυπλοκότητά τους όσο και για να επιστήσω την προσοχή πριν εξαφανιστούν. Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα θα είναι το νερό και η χρήση του. Ο πάγος λιώνει σε όλο τον κόσμο.
Τάο Νγκουγέν Φαν: «Η βιετναμέζικη καλλιτεχνική σκηνή σήμερα είναι πιο ζωντανή»
Με ενδιαφέρουν η ελάσσων ιστορία και η ποίηση ως ένας τρόπος για να ανακαλέσω τον συλλογισμό για το παρελθόν, για να αναζητήσω εναλλακτικές νεωτερικότητας και να προτείνω ένα πιο ήπιο παρόν. Θα ήθελα να δημιουργήσω πολυεπίπεδα έργα τέχνης που εξερευνούν τα ιστορικά και οικολογικά ζητήματα που αντιμετωπίζει η πατρίδα μου, το Βιετνάμ, μιλώντας παράλληλα για ευρύτερα θέματα γύρω από την παράδοση, την ιδεολογία, την τελετουργία και την περιβαλλοντική αλλαγή.
Η δουλειά μου συνδυάζει τη μυθολογία και τη λαογραφία με επείγοντα ζητήματα σχετικά με την εκβιομηχάνιση, την επισιτιστική ασφάλεια και το περιβάλλον. Η απειλή που συνιστά η καταστροφή και η υπερβολική κατανάλωση των πόρων της Γης είναι ένα επαναλαμβανόμενο θέμα στην πρακτική μου. Μέσω της αφήγησης και της ανάμειξης επίσημων και ανεπίσημων ιστοριών, συχνά ενισχύω αφηγήσεις που είναι λιγότερο τεκμηριωμένες ή σε ορισμένες περιπτώσεις συγκαλυμμένες.
Στο Βιετνάμ τα τελευταία χρόνια άρχισαν να υπάρχουν ντόπιοι συλλέκτες για τη σύγχρονη τέχνη και σήμερα η νεότερη γενιά που μορφώνεται στο εξωτερικό και επιστρέφει στη χώρα έχει φέρει νέες απόψεις. Ωστόσο, δεν υπάρχει ακόμη μουσείο για τη σύγχρονη τέχνη και με τη συγκεκριμένη κοινωνικοπολιτική κατάσταση στη χώρα, η λογοκρισία στον πολιτισμό εξακολουθεί να είναι ένα πολύ εμφανές εμπόδιο που αποτρέπει τους καλλιτέχνες από την αληθινή καλλιτεχνική ελευθερία. Δεδομένου ότι ο κόσμος της τέχνης διεθνώς αλλάζει σιγά σιγά από μια δυτικοκεντρική παράδοση περιλαμβάνοντας πρακτικές από άλλα μέρη του κόσμου, ειδικά την τέχνη από τον Παγκόσμιο Νότο, χώρες που μοιράζονται ιστορίες αποικιοκρατίας και είναι ταχέως αναπτυσσόμενα έθνη, η καλλιτεχνική σκηνή του Βιετνάμ δεν μπορεί παρά να είναι μέρος αυτής της πολύ συναρπαστικής αλλά και προκλητικής κίνησης.
18°
