Η Επανάσταση του 1821, οι σφαγές στη Θεσσαλονίκη, οι μάρτυρες των εξεγέρσεων

Τέτοια μέρα, τέτοια λόγια. Το 1821 η Θεσσαλονίκη είχε 100.000 κατοίκους, 30 χιλιάδες εκ των οποίων ήταν Έλληνες. Όμως μετά τις θηριωδίες των τουρκικών αντιποίνων για την εξέγερση σε Μολδοβλαχία (Υψηλάντης), Χαλκιδική (Καπετάν Χάψας και Εμμανουήλ Παππάς) και Μοριά, όπου η Επανάσταση ξέσπασε και κάλπαζε ορμητική, στην πόλη απέμειναν μόνο τρεις με τέσσερις χιλιάδες ψυχές. 

Ο μέσος μπακαλιαριστής που σήμερα θα ανεβεί για τα δέοντα στα μερακλίδικα της Άνω Πόλη, ας γνωρίζει πως λίγα μόνο μέτρα από το Τοίχο-Τοίχο με τα εκλεκτά τσίπουρα, στη Μονή Βλατάδων ήταν που ορκίστηκαν πίστη στον Αγώνα οι της Φιλικής Εταιρείας. Κάποιοι από αυτούς συναντώνταν μυστικά και στην εκκλησία του Αγίου Μηνά, και το ίδιο ας γίνει και με όσους τσουγκρίσουν τα ποτήρια τους στου Μήτσου στο Καπάνι: Aς μάθουν ότι ο Πάικος, ο Μενεξές, ο Βλάλης, ο Μπαλάνος, ο Τάττης, ονόματα γνωστών σημερινών παρακείμενων δρόμων, ήταν ψυχές που σφαγιάστηκαν ανηλεώς από τους γενίτσαρους και την άγρια φρουρά του αιμοδιψή Γιουσούφ Μπέη, που διαφέντευε τη Θεσσαλονίκη, εκεί στην πάλαι πότε αλευραγορά Ουν Καπάν. Σεσημασμένος Χριστιανομάχος, ο Γιουσούφ, αφού εξόντωσε ύπουλα τον φιλικό με τους Χριστιανούς και ήπιο μουλά Χαϊρουλάχ, φυλάκισε και μαστίγωσε 400 Έλληνες κρατώντας τους όμηρους μέσα στο Διοικητήριο. Λίγες μέρες αργότερα έσφαξε άλλους 200, ενώ μπράβοι, χαφιέδες, ένστολοι ζαπτιέδες και Βασιβουζούκοι τριγυρνούσαν στην πόλη κακοποιώντας, βιάζοντας και σκοτώνοντας ανεξέλεγκτα. Όπως γράφει ο Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος, στην Ιστορία της Θεσσαλονίκης 316 π.Χ - 1983μ.Χ, τον Μενεξέ τον κρέμασαν στον μεγάλο πλάτανο της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου στη Ροτόντα, ενώ στον παραθαλάσσιο τότε Άγιο Δημήτριο (σημερινός Γρηγόριος Παλαμάς) εκτυλίσσονταν παρόμοιες σκηνές φρίκης εις βάρος των έντρομων που είχαν καταφύγει εκεί. 

Η μονή Βλατάδων το 1919 / Wikimedia Commons

Η εικόνα ήταν εξίσου ερεβώδης στην Πύλη της Καλαμαριάς (σημερινή πλατεία Σιντριβανίου, για όσους τιμήσουν την επέτειο με σκορδάτο μπακαλιάρο σε Κουμπαράκια, Λόλα, Ναυτιλιακή και λοιπές εκλεκτές ψαροταβερνιακές των πέριξ της): Πάσσαλοι, παλουκώματα, μυρωδιά θανάτου, σήψης και ζόφος σε ρυθμό εθνοκάθαρσης φαστ τρακ. Στα τέλη του Σεπτέμβρη του 1821 τον δολοφόνο Γιουσούφ τον αντικατέστησε ο Μεχμέτ Εμίν πασάς, εξίσου σκληρός εξού και το φώναζαν Ροπαλοφόρο (Εμπού Λουμπούτ). 

Όσοι διαλέξετε εναλλακτικά αντί μπακαλιάρου να γευτείτε σουπιές και καλαμαράκια στο Μαϊάμι, τον Χαμόδρακα ή τον Κελάριο Όρμο, σηκώστε τα ποτήρια σας στη μνήμη των απαγχονισθέντων στο Μεγάλο Καραμπουρνού, στο Ζαγκλιβέρι και το Μεσημέρι, και το ίδιο να κάνετε και όσοι καθίσετε στην ΑΟΖ της Κατερίνας, τη διάσημη τσιπουρερί της Επανωμής: «Όλη η επαρχία της Καλαμαριάς (αυτή ήταν η τότε διοικητική διάταξη) που είχε πληθυσμό 60.000, ερημώθηκε και καταστράφηκε» σημειώνει ο αμερικανός προτεστάντης ιεραπόστολος Pliny Fisk, που όσα έγραψε για την καταστολή της Επανάστασης στη Θεσσαλονίκη κατάφερε να τα εντοπίσει ο ακάματος ερευνητής Γιώργος Σούλης και περιέχονται στην εξαιρετική μελέτη Η Θεσσαλονίκη των Περιηγητών (1430-1930) των Αλέξανδρου Γρηγορίου και Ευάγγελου Χεκίμογλου (Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών). 

Οι ξένες δυνάμεις που οι πρόξενοί τους τοποτηρούσαν την πόλη δεν πήραν θέση. Είναι χαρακτηριστική και προκλητική η απάθεια του Γάλλου πρόξενου Bottu, που στις αναφορές του στο Παρίσι κατηγορεί τους Θεσσαλονικείς που επαναστάτησαν. Είναι ο ίδιος που μην έχοντας προφανώς καμιά αγάπη στους φιλέλληνες Ντελακρουά και Βίκτωρα Ουγκό, με αφορμή τη Σφαγή της Χίου είχε γράψει «…μακάρι όλοι οι Έλληνες της ενδοχώρας να αποφύγουν το σκληρό πεπρωμένο, στο οποίο φαίνεται πως τους έχει ρίξει η σκληρή απρονοησία των νησιωτών συμπατριωτών τους και όπου τους οδηγούν ταχέως οι άφρονες προκλήσεις τους». 

Τέτοια μέρα τέτοια λόγια, και αυτά τα σύντομα για το πώς η Θεσσαλονίκη βίωσε τον αχό των εξελίξεων μετά το μπαϊράκι που σήκωσαν οι Χάψας και Εμμανουήλ Παππάς στη Χαλκιδική (λουτρό αίματος και εκεί, όμως και τεράστια εποποιία ανδρειοσύνης) και ο Μοριάς. Έπρεπε να περάσει σχεδόν ένας αιώνας από τη στιγμή που ελευθερώθηκε η κάτω Ελλάδα, για να απελευθερωθεί η Θεσσαλονίκη το 1912, και άντε άλλη μια ρακί εις μνήμη όσων μαρτύρησαν και έδωσαν το αίμα τους για να τσουγκρίζουμε εμείς σήμερα με μπακαλιαρορετσινοσκορδαλιές στα γούστα.