Μια αποτύπωση της εμπειρίας της γήρανσης με βάση τα δεδομένα της έρευνας «Silver Age» της Newtons Laboratory, σε συνεργασία με την aboutpeople
Η εποχή μας έχει εμμονή με τη νεότητα. Στην αγορά, στα media, στην καθημερινή γλώσσα, η πορεία προς τη γήρανση αντιμετωπίζεται ως κάτι που τρομάζει ή, στην καλύτερη περίπτωση, προκαλεί αμηχανία. Σε ποιον αρέσει η ιδέα ότι μεγαλώνει; Ειδικά όταν την έχουμε ταυτίσει με έννοιες όπως «απόσυρση», «αδυναμία», «μοναξιά». Είναι και το υπαρξιακό, ο φόβος ότι πλησιάζουμε στο τέλος της ζωής, και βέβαια ο φόβος της ασθένειας. Κι αν το aging δεν είναι το πέρασμα από τη νιότη στη φθορά, αλλά η εξέλιξη του εαυτού μας μέσα στον χρόνο; Μια βιολογική διαδικασία, ναι – αλλά και κοινωνική, ψυχική, πολιτισμική... μια μετάβαση σε ένα επόμενο στάδιο ζωής.
Δεν είναι μόνο ότι ο στερεοτυπικός τρόπος θέασης των άνω των 65 επηρεάζει αρνητικά τον τρόπο που όλοι αντιμετωπίζουμε την αναπόδραστη φάση της γήρανσής μας. Η πραγματικότητα γύρω μας επιβεβαιώνει αυτή την άλλη εικόνα. Υπάρχει ένα ηλικιακό στάδιο που όλο και περισσότεροι ονομάζουν Silver Age: η περίοδος μετά τα 65, όταν οι άνθρωποι μπορεί να έχουν αποσυρθεί από την κύρια εργασία τους (ή και όχι, αν βρίσκουν νόημα σε αυτό που κάνουν), αλλά για κανέναν λόγο από τη ζωή. Σήμερα, ένας άνθρωπος 65 ή 70 χρονών πολύ συχνά βρίσκεται πιο κοντά στη μέση παρά στην τρίτη ηλικία όπως την ξέραμε κάποτε (όπως κάποιος 50άρης μπορεί να δείχνει 40 ή ένας 40άρης 30 – σε όλα τα στάδια της ζωής αργούμε πια να μεγαλώσουμε).
Πρόκειται, άλλωστε, για τους baby boomers – ανθρώπους που γεννήθηκαν ανάμεσα στο 1946 και το 1964. Είναι η γενιά που μεγάλωσε στις μεγάλες κοινωνικές αλλαγές μεταπολεμικά, που δούλεψε σκληρά, στήριξε οικογένειες, είδε την τεχνολογία να μεταμορφώνει τη ζωή και σήμερα βαδίζει προς την τρίτη ηλικία με άλλη αντίληψη και άλλη ψυχοσύνθεση. Δεν θεωρούν τον εαυτό τους «μεγαλωμένο» με την παλιά έννοια, ούτε μοιάζουν εμφανισιακά. Αντιθέτως, φέρνουν μαζί τους πείρα, ενεργητικότητα, επαφή με τον ψηφιακό κόσμο και μια βαθύτερη επιθυμία για ζωή.
Η έρευνα «Silver Age» της Newtons Laboratory, σε συνεργασία με την εταιρεία ερευνών κοινής γνώμης about people, χαρτογραφεί τη σύγχρονη εμπειρία ζωής των ατόμων άνω των 65 ετών στην Ελλάδα: αντιλήψεις, στάσεις, αξίες, ανάγκες, προσδοκίες. Πραγματοποιήθηκε το διάστημα μεταξύ Νοεμβρίου 2024 και Μαρτίου 2025 και περιλάμβανεi:
Ποιοτική προσέγγιση μέσω 4 online focus groups σε μεγάλα αστικά κέντρα, με άντρες και γυναίκες 65+, όπου διερευνήθηκαν τρόπος ζωής, αξίες και συναισθήματα, προσδοκίες, κοινωνική ζωή και σχέση με μάρκες.
Ποσοτική έρευνα με 519 συμμετέχοντες πανελλαδικά (μέσω online και τηλεφωνικών συνεντεύξεων), με πανελλαδική κάλυψη και αντιπροσωπευτική σταθμισμένη δειγματοληψία.
Πρόκειται για μία από τις πιο πλήρεις καταγραφές στη χώρα μας για αυτή τη γενιά – και έρχεται να φωτίσει μια πραγματικότητα που σπάνια απεικονίζεται: αυτή των 65+ ως ενεργών, πολύπλευρων προσώπων, που χαίρονται τη ζωή.
Αυτονομία, ζωντάνια και νόημα – Πώς βλέπουν τη ζωή οι 65+
1 στους 3 δεν νιώθει ότι περιορίζεται από την ηλικία στις καθημερινές του δραστηριότητες
50% αναζητά εμπειρίες και ερεθίσματα που «κανονικά» αποδίδονται στους νεότερους
30% δηλώνει ότι του αρέσει να παίρνει ρίσκα
22% έχει ενεργή σεξουαλική ζωή
44,5% αθλείται, έστω και περιστασιακά
Για το 30% η καλή φυσική κατάσταση είναι προτεραιότητα και προσπαθεί να διατηρεί έναν υγιεινό τρόπο ζωής
30% συμμετέχει σε εθελοντικές δράσεις
43% δεν νιώθει να υστερεί στη χρήση της τεχνολογίας
Αντί να αποσύρεται σιγά σιγά, είναι ένα κοινό που φροντίζει τον εαυτό του, ανοίγεται σε εμπειρίες και παίρνει ρίσκα, κι αυτό σημαίνει όρεξη για ζωή.
«Δεν με βλέπω σαν συνταξιούχο, με βλέπω σαν ενήλικα με άπλετο δημιουργικό χρόνο».
Κοινωνική σύνδεση και μοναξιά – Η άλλη όψη της αυτονομίας
Οι μεγαλύτεροι άνθρωποι στην Ελλάδα δεν ζουν σε απομόνωση – ή τουλάχιστον όχι στον βαθμό που νομίζουμε. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι προκλήσεις απουσιάζουν. Για ένα σημαντικό ποσοστό, η κοινωνική ένταξη δεν είναι αυτονόητη. Η ανάγκη για ανθρώπινη επαφή παραμένει βαθιά και, παρότι οι περισσότεροι δηλώνουν κοινωνικά ενεργοί, μοναξιά υπάρχει.
1 στους 3 δηλώνει ότι βιώνει μοναξιά, απομόνωση ή κοινωνική περιθωριοποίηση.
Το 50,3% θα ήθελε να έχει περισσότερους ανθρώπους γύρω του.
Το 32,5% δηλώνει ότι η μοναξιά επηρεάζει την ψυχική του ευημερία.
Είναι ένα ψυχοκοινωνικό φαινόμενο, ανεξάρτητα από την ηλικία: μοναξιά αισθανόμαστε όταν λείπει η ουσιαστική επαφή, όταν έχουμε μεγαλύτερη ανάγκη για οικειότητα. Η διαφορά; Στους μεγαλύτερους ανθρώπους συχνά έχει πιο βαθιές διαστάσεις, καθώς συνδέεται με το άγχος των γηρατειών, με απώλειες αγαπημένων, ρόλους που αλλάζουν, και μια κοινωνία που δεν τους απευθύνεται ουσιαστικά.
Παρ’ όλα αυτά, ένα μεγάλο ποσοστό διατηρεί ισχυρή κοινωνική δικτύωση, ενεργή συντροφικότητα, αλλά και τους δεσμούς που χαρακτηρίζουν την ελληνική οικογένεια, συμβάλλοντας έτσι στη δική τους ψυχική ευεξία.
Το 48% συμμετέχει σε κοινωνικές εκδηλώσεις, όπως εκδρομές ή συναντήσεις.
Οι οικογενειακοί δεσμοί παραμένουν ισχυροί και λειτουργούν προστατευτικά.
Όχι «μόνη», αλλά μια γενιά που διεκδικεί σχέση, ουσία και σύνδεση. Παρότι η μοναξιά, ως σιωπηλό βίωμα, χρειάζεται ορατότητα.
Η οικονομική ανασφάλεια είναι επίσης μια εμπειρία κοινή: από τον 20άρη που δουλεύει επισφαλώς μέχρι τον 40άρη με οικογένεια και δάνειο. Όμως για τους ανθρώπους 65+, η πίεση αυτή δεν αφορά το «αν τα φέρνουν βόλτα» μόνο, αλλά και την ικανότητα να φροντίσουν τον εαυτό τους, να διατηρήσουν την αυτονομία τους, να μείνουν υγιείς όσο περισσότερο γίνεται. Τι λένε τα στοιχεία;
1 στους 3 δηλώνει ότι αναγκάζεται να περιορίζει τις επιλογές του λόγω χρημάτων.
1 στους 4 δυσκολεύεται να ανταποκριθεί σε βασικές ανάγκες και πάγια έξοδα.
60% των συμμετεχόντων δηλώνει συνολικά οικονομικά πιεσμένο.
Η υγεία αποτελεί βασικό μέλημα, με το 34,3% να ανησυχεί για το αν θα μπορεί να καλύπτει τις μελλοντικές του ανάγκες. Ενώ το 20% αναφέρει ότι οι οικονομικοί περιορισμοί επηρεάζουν τη δυνατότητα κάλυψης ιατρικών αναγκών. Δεν φτάνει να ζεις – πρέπει και να μπορείς να φροντίζεις τον εαυτό σου και να μπορείς να αντεπεξέλθεις αν κάτι συμβεί.
Παρά τις δυσκολίες, ένα σημαντικό κομμάτι της γενιάς αυτής παραμένει οικονομικά ενεργό, προσφέροντας στην οικογένεια και στο περιβάλλον του, συμβάλλοντας με την εργασία του και μέσω της κατανάλωσης στην οικονομία: Η ιδέα της «συνταξιοδότησης» με την έννοια της «απόσυρσης» και «ξεκούρασης» γίνεται όλο και λιγότερο ελκυστική και στη χώρα μας.
17,4% εργάζεται κανονικά
10% απασχολείται περιστασιακά
Πολλοί στηρίζουν οικονομικά παιδιά ή εγγόνια, και συνεχίζουν να καταναλώνουν, να επενδύουν, να κινούν την οικονομία.
Τέλος, μόνο το 31% των ερωτώμενων δηλώνει ότι «συχνά αισθάνεται την ανάγκη να ξεκουράζεται και να μην κάνει τίποτα», ενώ οι περισσότεροι, όπως είδαμε, αναπτύσσουν μια σειρά από κοινωνικές και άλλες δραστηριότητες για να παραμένουν ενεργοί.
Η σχέση των 65+ με την τεχνολογία
Η τεχνολογία έχει μεταμορφώσει τον τρόπο που ζούμε, επικοινωνούμε, πληρωνόμαστε, μαθαίνουμε, ψωνίζουμε, και είναι πια απαραίτητη στην καθημερινότητα όλων. Η γενιά αυτή δεν μεγάλωσε στον ψηφιακό κόσμο, αλλά έχει αναγκαστεί να τον μάθει. Και το κάνει σε μεγάλο βαθμό με επιτυχία, παρόλο που δεν έχει σχεδιαστεί γι’ αυτούς. Εδώ συναντάμε ένα διπλό εύρημα: από τη μία, εντυπωσιακή προσαρμοστικότητα· από την άλλη, ένα αίσθημα ότι «παίζουν σε ξένο γήπεδο». Παρ’ όλα αυτά, αυτή η γενιά δεν μένει εκτός, κάθε άλλο:
66% έχει smartphone
72% χρησιμοποιεί Internet καθημερινά
56% χρησιμοποιεί τα social media (46% Facebook , 18% Instagram, 9% TikTok)
68% δηλώνει πως του αρέσει να μαθαίνει νέα πράγματα γύρω από την τεχνολογία και τις έξυπνες συσκευές
«Μου αρέσει να ψάχνω στο YouTube πώς να κάνω πράγματα – αν και καμιά φορά τα κουμπιά με πελαγώνουν» – συμμετέχουσα στην ποιοτική έρευνα
Αυτό δεν σημαίνει ότι η εμπειρία είναι εύκολη ή φιλική. Το 45% αισθάνεται αμηχανία από την ταχεία εξέλιξη της τεχνολογίας, πασχίζοντας να περιηγηθεί σε συστήματα που δεν κατασκευάστηκαν ποτέ με γνώμονα αυτούς και τις ανάγκες τους. Οι τραπεζικές εφαρμογές προϋποθέτουν συχνά υψηλή ψηφιακή και χρηματοοικονομική εξοικείωση. Η τεχνολογία του έξυπνου σπιτιού διατίθεται στην αγορά ως πολυτέλεια, όχι ως μια απαραίτητη συνθήκη για αυτές τις ηλικίες. Το 71% των ηλικιωμένων ενηλίκων δηλώνουν ότι «θεωρούν την τεχνολογία αναγκαίο κακό» παρά κάτι ευχάριστο. «Είναι σαν να μας λένε: θα πρέπει να προσπαθήσετε μόνοι σας».
55% δηλώνει ότι βρίσκει ικανοποίηση στις μικρές, καθημερινές απολαύσεις
62,8% αισθάνεται ήρεμο και ευτυχισμένο
45,5% νιώθει ότι διαχειρίζεται πιο ψύχραιμα τις καταστάσεις
Σε έναν κόσμο που τρέχει, ένα σημαντικό ποσοστό των 65+ φαίνεται να κοιτούν αλλιώς τον χρόνο – επειδή ξέρουν πια τι μετράει. Μεγαλώνοντας, μοιάζει να απαλλάσσονται από την πίεση των εξωτερικών προσδοκιών, ενώ θέλουν να προσφέρουν, να είναι χρήσιμοι και δημιουργικοί.
84% δηλώνει ότι κάνει πράγματα που τους ευχαριστούν χωρίς να επηρεάζονται από τη γνώμη των άλλων
46% πιστεύει ότι η εμπειρία τους βοηθά να σκέφτονται πιο καθαρά
31% αισθάνεται ότι μπορεί πλέον να κρίνει πιο εύκολα το σωστό από το λάθος
«Τώρα κοιτάμε περισσότερο την ουσία. Ναι, έχουμε αλλάξει νοοτροπία». Και: «Περνάω μια πολύ καλή φάση ζωής, αυτό που λέμε κομπλέ. Είμαστε καλά από υγεία, τα παιδιά είναι καλά». Σε έναν κόσμο που φοβάται να μεγαλώσει, η ωριμότητα μπορεί να είναι το πιο σταθερό μας έδαφος.
Αισθάνονται ότι οι επιχειρήσεις τούς αγνοούν
Παρά την ωριμότητα, τη διάθεση για συμμετοχή και την ψυχική ανθεκτικότητα, ένα μεγάλο μέρος των 65+ αισθάνεται ότι δεν τους βλέπουμε πραγματικά: ως καταναλωτές, πολίτες, χρήστες, κοινό. Υπάρχει έλλειψη στρατηγικής προσέγγισής τους από την πλευρά των εταιρειών και του εμπορίου, κάτι που προκαλεί «μια αίσθηση αποκλεισμού». Το 68% θεωρεί ότι «οι περισσότερες διαφημίσεις απευθύνονται σε νεότερες ηλικίες» και το 61% ότι «είναι λίγες οι εταιρείες που ενδιαφέρονται γι’ αυτούς». Φαίνεται να πιστεύουν ότι «επικρατούν κοινωνικά στερεότυπα περιθωριοποίησης που αποθαρρύνουν αγορές και σύνδεση με τις εταιρείες».
Αυτή η αίσθηση προκαλεί μια κυνική παραδοχή ότι «δεν ασχολούνται πλέον μ’ εμάς – λογικό είναι», ενώ άλλοι το θεωρούν «διάκριση και ρατσισμό». Οι άντρες εμφανίζονται συνήθως πιο παθητικοί, καθώς βιώνουν περισσότερο τραυματικά την απώλεια του προηγούμενου κοινωνικού τους στάτους, ενώ οι γυναίκες είναι εκείνες που σε μεγαλύτερο βαθμό δηλώνουν την ενόχλησή τους, καθότι η μετάβαση στην τρίτη ηλικία ενέχει στοιχεία απελευθέρωσης από τις οικογενειακές υποχρεώσεις.
Συμπερασματικά
Η 65+ είναι μια γενιά που ζει, προσφέρει, καταναλώνει, φροντίζει, και πληθυσμιακά μεγαλώνει όλο και περισσότερο. Κι όμως μοιάζει μα παραμένει εκτός του δημόσιου διαλόγου, της αγοράς και της πολιτισμικής αναπαράστασης. Οι άνθρωποι άνω των 65 δεν είναι οι συνταξιούχους του χθες. Έχουν ενέργεια, όρεξη για ζωή, εμπειρία και δημιουργικότητα. Σε μια αγορά που ακόμα έχει τα μάτια στραμμένα στη «νεότητα», αυτή η γενιά ζητά να την κοιτάξουμε ξανά. Όχι σαν αποδέκτες φροντίδας ή ως βάρος, αλλά σαν κοινό με άποψη, εμπειρία και με λόγο για το τι θέλει και τι χρειάζεται. Όσο «γερνάμε» –θα λέγαμε παλιότερα–, όσο «μεγαλώνουμε» –λέμε τώρα–, το ζητούμενο είναι χρόνια ζωής με ποιότητα, αυτονομία και υγεία.
17°
