Αφρική: Τα εμβόλια και ο πόλεμος της πατέντας. Η Χριστίνα Ψαρρά, γενική διευθύντρια του ελληνικού τμήματος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, μιλάει στην ATHENS VOICE.
Κανείς δεν περίμενε ο κόσμος να γίνει δίκαιος μέσα σε μια ημέρα, όμως οι διαβεβαιώσεις της διεθνούς κοινότητας στην αρχή της πανδημίας ότι όταν υπάρξουν εμβόλια, η πρόσβαση σε αυτά θα είναι ισότιμη για όλους, άφηνε ένα παράθυρο αισιοδοξίας. Το παράθυρο αυτό έκλεισε με δύναμη η είδηση ότι από τα 40 εκατομμύρια εμβολιασμούς που έχουν πραγματοποιηθεί παγκοσμίως μέχρι σήμερα, το 95% έγιναν σε μόλις 10 χώρες.
Στην Αφρική μόνο μια χώρα έχει ξεκινήσει εμβολιασμούς. Είναι οι Σεϋχέλλες των 95.000 κατοίκων, οι οποίες πήραν 50.000 δόσεις με τη μορφή δωρεάς από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Στις άλλες 53 χώρες της ηπείρου δεν υπάρχει κανένα σαφές χρονοδιάγραμμα. Οι αφρικανικές χώρες σε μεγάλο βαθμό έχουν ευθυγραμμιστεί με τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και εφαρμόζουν περιοριστικά μέτρα για την καταπολέμηση της διασποράς του ιού, όμως ένας άνθρωπος που χρειάζεται να περπατάει χιλιόμετρα καθημερινά για να βρει πόσιμο νερό, πού να βρει μυαλό για να πλένει τα χέρια του κάθε τόσο;
Την εικόνα περιέγραψε έξω από τα δόντια ο πρόεδρος του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), Τέντρος Γκεμπρεσεγούς, την περασμένη Δευτέρα 18 Ιανουαρίου: «Ακόμη κι αν μιλούν την ίδια γλώσσα, αυτή της "δίκαιης πρόσβασης", κάποιες χώρες και φαρμακευτικές εξακολουθούν να υπογράφουν διμερείς συμφωνίες, οδηγώντας σε αύξηση της τιμής των εμβολίων».
Ποιο είναι το πρόβλημα των διμερών συμφωνιών; Εκτός του ότι ανεβάζουν το κόστος, κάθε εταιρεία έχει τη δυνατότητα κατ’ έτος να παρασκευάσει έναν συγκεκριμένο αριθμό εμβολίων. Εάν κάποιες χώρες αγοράσουν ή δεσμεύσουν τα περισσότερα από αυτά τα εμβόλια, αυτά που θα περισσέψουν για τις πιο φτωχές χώρες δεν θα επαρκούν. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, το 2019 υπεγράφησαν 44 διμερείς συμφωνίες και τουλάχιστον άλλες 12 από τη χρονιά που μόλις άρχισε. Και σύμφωνα με τον φορέα Global Justice Now, το 82% των εμβολίων που θα παράξουν οι Pfizer/Biontech το 2021 και το 78% της Moderna έχουν ήδη προπωληθεί στις πλούσιες χώρες.
Η αυτοκαταστροφική πρακτική του «εγώ πρώτος»
«Γενικότερα η πρόσβαση σε εμβόλια, είτε δωρεάν είτε σε προσιτές τιμές, είναι μία από τις μεγαλύτερες πληγές αυτής της πανδημίας. Θα πρέπει πάντα να έχουμε στο μυαλό μας ότι αυτή η ιστορία δεν θα τελειώσει αν δεν εμβολιαστεί όλος ο πληθυσμός. Δεν είναι μόνο ηθικό το θέμα αλλά και δημόσιας υγείας, αλλά, δυστυχώς, τα ανεπτυγμένα κράτη συμπεριφέρονται με ωφελιμιστικούς όρους, προς το συμφέρον τους, ξεχνώντας ότι έχουμε να κάνουμε με μια πανδημία που δεν ξέρει από σύνορα» λέει στην ATHENS VOICE η Χριστίνα Ψαρρά, γενική διευθύντρια του ελληνικού τμήματος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα.
H Χριστίνα Ψαρρά, γενική διευθύντρια του ελληνικού τμήματος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα
Από την άλλη, η τεράστια αυτή ανισοκατανομή των εμβολίων μόνο ένα πρόσκαιρο συμφέρον μπορεί να εξυπηρετήσει. Όπως είπε ο πρόεδρος του ΠΟΥ «αυτή η “εγώ πρώτος” προσέγγιση, που αφήνει τις λιγότερο προνομιούχες χώρες του πλανήτη και τους πιο ευάλωτους ανθρώπους εκτεθειμένους στον κίνδυνο, είναι ταυτόχρονα και αυτοκαταστροφική. Εντέλει, αυτές οι πρακτικές μόνο να παρατείνουν την πανδημία μπορούν και κατ’ επέκταση τα περιοριστικά μέτρα που απαιτούνται για να την ανακόψουν, να παρατείνουν την οικονομική και κοινωνική καταστροφή. Μια ισότιμη "γραμμή" πρόσβασης σε εμβόλια δεν είναι μόνο από ηθικής άποψης επιβεβλημένη, είναι και μια στρατηγική απαραίτητη και από οικονομικής άποψης».
Η εξοικείωση με τις ασθένειες και οι παράπλευρες απώλειες
Στην Αφρική του 1,2 δισεκατομμυρίου πληθυσμού τα επιβεβαιωμένα κρούσματα είναι λίγο περισσότερα από τρία εκατομμύρια, αριθμός πολύ χαμηλός συγκριτικά με τα 25 εκατομμύρια στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στην Αφρική, όμως, ούτε πολλά τεστ γίνονται, γιατί και αυτά κοστίζουν, ούτε υπάρχουν πολλές υποδομές όπως τις έχουμε στο μυαλό μας. Κι ακόμη, πολύ δυσκολότερα κάποιος που θα ανεβάσει πυρετό και θα έχει πονοκέφαλο θα πάει να κάνει τεστ κορωνοϊού. Δεν είναι ωραίο όπως ακούγεται, αλλά έτσι είναι: Σε πολλές περιπτώσεις οι πληθυσμοί στην Αφρική δεν ανησυχούν ιδιαίτερα για τον κορωνοϊό, κι αυτό γιατί είναι εξοικειωμένοι με τις ασθένειες. Σύμφωνα με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, το 2019 ο κορωνοϊός ήταν η αιτία θανάτου μόλις για το 1% όσων έχασαν τη ζωή τους από κάποια ασθένεια. Πολλοί περισσότεροι πέθαναν από μαλάρια, ελονοσία δηλαδή, η οποία μεταδίδεται με τα κουνούπια (384.000 θάνατοι το 2019). Ωστόσο, η πανδημία έχει και πολλές «παράπλευρες» συνέπειες στην υγεία των ανθρώπων.
«Για τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα αποτελεί μεγάλη πρόκληση η συνέχιση των προγραμμάτων υγείας, όπως αυτά πραγματοποιούνταν και στην προ COVID-19 εποχή. Ήδη έχουμε παρατηρήσει μεγάλη αύξηση των κρουσμάτων ελονοσίας στην περιοχή Σαχέλ, μια λωρίδα γης νότια της ερήμου Σαχάρα, που διασχίζει όλη την Αφρική από τα δυτικά, από τη Σενεγάλη, φτάνοντας μέχρι τα ανατολικά, το Νότιο Σουδάν και την Ερυθραία. Οι απαγορεύσεις στις μετακινήσεις πολλές φορές σημαίνουν ότι με δυσκολία φτάνουμε στις περιοχές αυτές ακόμη και για να μοιράσουμε κουνουπιέρες», λέει η κυρία Ψαρρά.
Επίσης, στο νοσοκομείο για HIV στην Κινσάσα του Κογκό, ο αριθμός των νοσηλειών έπεσε κατά 50%, στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 15 χρόνων. «Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι ο HIV έχει αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά σε εκείνη την περιοχή. Είναι η απαγόρευση στις μετακινήσεις αλλά και ο φόβος των ανθρώπων, οι οποίοι τελικά φτάνουν πολύ καθυστερημένα στο νοσοκομείο», σημειώνει η κυρία Ψαρρά, παραθέτοντας άλλο ένα σχετικό παράδειγμα: Στην Υεμένη, στο επισιτιστικό κέντρο των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, η αύξηση των ασθενών που προσέτρεξαν για θεραπεία επισιτισμού, για να τραφούν δηλαδή, έφτασε το 30%. Είτε γιατί λόγω της πανδημίας έχασαν τη δουλειά τους, είτε γιατί τα διάφορα ανθρωπιστικά επισιτιστικά προγράμματα δεν φτάνουν στους πληθυσμούς αυτούς λόγω των δυσκολιών στις μετακινήσεις.
Νίγηρας - Θερμομέτρηση σε όσους εισέρχονται στην πόλη Zinder. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα έχουν στήσει σε όλα τα σημεία εισόδου και εξόδου της πόλης κέντρα ελέγχου για σωστό πλύσιμο χεριών και για έλεγχο της θερμοκρασίας, ώστε να περιορίσουν την εξάπλωση του κορωνοϊού μέσα στην πόλη.
Ο πόλεμος της πατέντας για τα εμβόλια
Τον περασμένο Οκτώβριο, η Ινδία και η Νότια Αφρική κατέθεσαν αίτημα στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ) ζητώντας να παγώσουν οι περιορισμοί πνευματικής ιδιοκτησίας (π.χ. η απονομή ή επιβολή πατεντών, η προστασία εμπορικών μυστικών κ.ά.) καθ' όλη τη διάρκεια της πανδημίας στα εμβόλια, φάρμακα και διαγνωστικά τεστ και σε κάθε είδους ιατρική τεχνολογία που μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπισή της, ώστε να υπάρξει αύξηση στην κλίμακα παραγωγής και προσιτές τιμές. Την πρόταση στηρίζει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, όπως και οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα καθώς και δεκάδες άλλες οργανώσεις, ενώ έχουν συνταχθεί περισσότερες από 100 χώρες. Στην πρόταση αντιτίθενται μερικές από τις πιο πλούσιες χώρες του κόσμου: Ευρωπαϊκή Ένωση, ΗΠΑ, Μεγάλη Βρετανία, Ιαπωνία, Καναδάς, Αυστραλία, Νορβηγία, Ελβετία.
Η απάντηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (γραφείο Βρυξελλών) σε σχετική ερώτηση της ATHENS VOICE, για ποιο λόγο η Ε.Ε. δεν συνυπογράφει την καμπάνια, ήταν μάλλον αντιφατική, καθώς αφενός υπερασπίζεται το σύστημα πνευματικής ιδιοκτησίας, αφετέρου σημειώνει ότι ο ΠΟΕ μπορεί να ζητήσει την υποχρεωτική αδειοδότηση για τις πατέντες: «Η καθολική και δίκαιη πρόσβαση σε ασφαλή και αποτελεσματικά διαγνωστικά μέσα, θεραπείες και εμβόλια είναι ζωτικής σημασίας για την καταπολέμηση της COVID-19. Η επίτευξη αυτού του στόχου αποτελεί προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Το σύστημα πνευματικής ιδιοκτησίας, με τους ελέγχους και τις ισορροπίες του, δεν εμποδίζει αυτές τις προσπάθειες αλλά αποτελεί μέρος της λύσης. Αυτό που χρειάζεται περισσότερο τώρα, πέρα από την ανάπτυξη εμβολίων, είναι η αύξηση της παραγωγής τους και ο καλύτερος τρόπος για να επιτευχθεί αυτό είναι η διάδοση της τεχνολογίας και της τεχνογνωσίας εκείνων που ανέπτυξαν τα εμβόλια μέσω αδειοδότησης. Η πνευματική ιδιοκτησία είναι ένας βασικός παράγοντας για την παροχή ενός πλαισίου που επιτρέπει αυτές τις ρυθμίσεις. Οι κανόνες του ΠΟΕ είναι ήδη αρκετά ευέλικτοι για να αντιμετωπίσουν προβλήματα στην αδειοδότηση της τεχνολογίας και της τεχνογνωσίας εμβολίων, συμπεριλαμβανομένης της χορήγησης υποχρεωτικών αδειών χωρίς τη συγκατάθεση του κατόχου του διπλώματος ευρεσιτεχνίας, σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης όπως η τρέχουσα πανδημία».
Μάλι - Νοσηλευτής εμβολιάζει ένα παιδί κατά της ιλαράς στην περιοχή Boureim Inaly. Η εκστρατεία εμβολιασμού που έγινε τον περασμένο Σεπτέμβριο σε συνεργασία με το Yπουργείο Υγείας της χώρας είχε σαν στόχο να εμβολιάσει το 95% των παιδιών μεταξύ 6 μηνών και 14 ετών.
Ελπίδα από τον μηχανισμό COVAX
Για την ισότιμη πρόσβαση και των φτωχότερων χωρών στα εμβόλια έχει συγκροτηθεί ο μηχανισμός COVAX, με τη συμμετοχή κρατών, οργανισμών και ιδιωτών, υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Ο αιθιοπικής καταγωγής, Τέντρος Γκεμπρεσεγούς, δήλωσε ότι μέσω του COVAX έχουν εξασφαλιστεί δύο εκατομμύρια δόσεις έξι διαφορετικών εμβολίων, με ανοιχτό το ενδεχόμενο για επιπλέον ένα δισεκατομμύριο δόσεις και στόχο η διανομή τους να αρχίσει μέσα στον Φεβρουάριο. Ωστόσο, τη διαδικασία καθυστερεί η πρακτική των περισσοτέρων εταιρειών να επιδιώκουν την έγκριση των εμβολίων τους από τις ρυθμιστικές αρχές των πλούσιων χωρών «απ’ όπου τα κέρδη είναι υψηλότερα, απρόθυμες να καταθέσουν τα στοιχεία τους στον ΠΟΥ». Γιατί χρειάζεται η έγκριση ενός εμβολίου από τον ΠΟΥ; Οι περισσότερες φτωχές χώρες δεν έχουν τις κατάλληλες ρυθμιστικές αρχές για να εγκρίνουν ένα εμβόλιο. Έτσι, το κάνει ο ΠΟΥ, λειτουργώντας ως «ομπρέλα». Μέχρι τώρα, μόνο οι Pfizer/Biontech έχουν καταθέσει τους φακέλους τους στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και έχουν πάρει έγκριση.
Αρκετά μέσα ενημέρωσης, όχι μόνο ελληνικά, μας πληροφορούν ότι το Ισραήλ «δίνει μαθήματα σε όλο τον κόσμο», καθώς έχει ήδη εμβολιάσει ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού του, ύστερα από διμερή συμφωνία και αγορά των εμβολίων του σε τιμές υπερδιπλάσιες από της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με το «μάθημα» αυτό πιθανόν θα διαφωνούσε ο κ. Γκεμπρεσεγούς, ο οποίος ολοκλήρωσε την ομιλία στην εκτελεστική επιτροπή του ΠΟΥ έτσι: «Ακόμη και τώρα, δεν είναι αργά. Κάνω έκκληση σε όλες τις χώρες να δείξουν αλληλεγγύη και να συνεργαστούν ώστε να διασφαλιστεί πως μέσα στις πρώτες 100 ημέρες του νέας χρονιάς, μέχρι τις 7 Απριλίου, Παγκόσμια Ημέρα Υγείας, θα έχει προχωρήσει ο εμβολιασμός εργαζομένων στην υγεία και ηλικιωμένων σε όλες τις χώρες. Είναι προς το συμφέρων όλων των κρατών της Γης».
Η χώρα έχει υπογράψει συμφωνίες με τις εταιρείες Sinopharm και AstraZeneca για την προμήθεια εμβολίων, τα οποία θα διατεθούν δωρεάν σε όλους τους πολίτες, με απόφαση του βασιλιά Mohammed VI. Έχουν καταγραφεί περισσότερα από 450.000 κρούσματα και έχουν υπάρξει σχεδόν 8.000 θάνατοι. Αυτή την περίοδο τα περιοριστικά μέτρα περιλαμβάνουν την παύση της λειτουργίας των καταστημάτων και των χώρων εστίασης στις 20.00, καθώς και απαγόρευση κυκλοφορίας από τις 21.00 έως τις 06.00 σε όλη την επικράτεια, ενώ αυστηρότεροι περιορισμοί, λόγω μεγάλης έξαρσης κρουσμάτων, έχουν θεσπιστεί για τις μεγάλες πόλεις (Αγαδίρ, Μαρρακές, Ταγγέρη, Καζαμπλάνκα), όπου τα καταστήματα και οι χώροι εστίασης παραμένουν κλειστά καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. Στην πρώτη περίοδο της πανδημίας πολλές μαροκινές εταιρείες κλωστοϋφαντουργίας προσάρμοσαν τη λειτουργία τους στην παραγωγή προστατευτικών μασκών, με τιμή πώλησης 0,70 ευρώ/τεμάχιο. Από τον Απρίλιο 2020, η χρήση μάσκας κατέστη υποχρεωτική σε όλη τη μαροκινή επικράτεια.
*Με πληροφορίες από την ελληνική πρεσβεία στο Μαρόκο
Εμβόλιο για εκτοπισμένους
Τη δημιουργία ενός διεθνούς ανθρωπιστικού αποθέματος εμβολίων για τους πληθυσμούς εκτός εθνικών στρατηγικών ζητούν οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα. Όπως λέει η Χριστίνα Ψαρρά, τέτοιοι πληθυσμοί μπορεί να είναι οι μπλοκαρισμένοι εν μέσω ένοπλων συγκρούσεων, όπου θα πρέπει να σχηματιστεί ένας ανθρωπιστικός διάδρομος για την προσέγγισή τους, άνθρωποι σε κίνηση, όπως πρόσφυγες και μετανάστες, ο κάθε μη καταγεγραμμένος πληθυσμός σε οποιαδήποτε χώρα, για παράδειγμα ένας άστεγος που έχει χάσει τα χαρτιά του, κάθε ένας που δεν έχει ένα νομικό ή διοικητικό καθεστώς που θα τον εντάσσει σε ένα εθνικό σχέδιο.
Τα εφτά εμβόλια που κυκλοφορούν
Αυτή τη στιγμή, εφτά είναι τα εμβόλια που βρίσκονται σε κυκλοφορία σε όλο τον κόσμο και όλα είναι δύο δόσεων. Τα εμβόλιο των Pfizer - BioNTech (αμερικανική και γερμανική εταιρεία) και της Moderna (αμερικανική εταιρεία) κυριαρχούν στη Βόρεια Αμερική, στην Ευρώπη, το Ισραήλ και στις χώρες του Κόλπου. Το εμβόλιο της AstraZeneca και του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Ινδία, η οποία χρησιμοποιεί και το εμβόλιο που αναπτύχθηκε στη χώρα από την Bharat Biotech. Το ρωσικό εμβόλιο Sputnik V χορηγείται στη Ρωσία καθώς επίσης στην Αργεντινή, τη Λευκορωσία και τη Σερβία. Σε ό,τι αφορά τα κινεζικά εμβόλια, εκτός της Κίνας, της Sinopharm χορηγείται στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν και την Ιορδανία, και της Sinovac στην Ινδονησία, τη Βραζιλία και την Τουρκία. (Πηγή: Γαλλικό Πρακτορείο)
