Συμεών Τσομώκος: Μιλήσαμε με τον άνθρωπο που μετέτρεψε τους Δελφούς σε διεθνές σημείο συνάντησης

Ο Συμεών Τσομώκος είναι μια σπάνια περίπτωση στη δημόσια ζωή: ένας τζέντλεμαν που αποφεύγει τη δημοσιότητα, αφήνοντας χώρο ώστε οι θεσμοί που έχει χτίσει να μιλούν για εκείνον. Η πορεία του ήδη έχει αφήσει ένα ισχυρό αποτύπωμα στην εικόνα της χώρας – ειδικά στο εξωτερικό, καθώς με το Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών μετατρέπει την Ελλάδα, για κάποιες μέρες, σε σημείο συνάντησης σπουδαίων προσωπικοτήτων από όλο τον κόσμο.

Συναντηθήκαμε στα γραφεία του Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών, στην οδό Ακαδημίας – γραφεία που εκπέμπουν μια αίσθηση από την παλιά αίγλη της Αθήνας, συνδυασμένη ταυτοχρόνως με μια σύγχρονη εξωστρέφεια. Ο κύριος Τσομώκος είναι διακριτικός, μεθοδικός και σταθερός, έχει μάθει να οργανώνει, να συνθέτει και να ανοίγει δρόμους, χωρίς θόρυβο. Η ζωή και η προσωπικότητά του κουβαλούν το βάρος μιας διαδρομής που δεν στηρίχθηκε ποτέ στην προσωπική φιλοδοξία, αλλά στην ικανότητα να φτιάχνει γέφυρες και να αφήνει πίσω του θεσμούς που αντέχουν στον χρόνο.

Καθόμαστε στο μεγάλο τραπέζι, εκεί όπου οργανώνονται συνέδρια, με τη συμμετοχή χιλιάδων ανθρώπων. Αρχίζω τη συζήτηση με μια κάπως προβοκατόρικη ερώτηση: «Μολονότι το Φόρουμ των Δελφών είναι γνωστό στους περισσότερους, το δικό σας όνομα δεν είναι τόσο. Πώς το εξηγείτε αυτό;». Δεν τον ενοχλεί. Αντιθέτως. «Το αντιλαμβάνομαι πολύ καλά και δεν έχω κανένα πρόβλημα με αυτό».

Με το Ελληνοαμερικανικό Επιμελητήριο φέραμε στην Αθήνα την International Herald Tribune, τον Economist, τους New York Times

Τον περασμένο Απρίλιο συμπληρώθηκαν δέκα χρόνια από την ίδρυση του Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών. Πιάνουμε το κουβάρι από την αρχή. Ο κ. Τσομώκος έχει μια πορεία στον χρόνο γεμάτη σταθμούς που καθόριζαν προκαταβολικά τη μετέπειτα διαδρομή. Πριν από τους Δελφούς, ήταν η πρωταγωνιστική φιγούρα στο Ελληνοαμερικανικό Επιμελητήριο, το οποίο ο ίδιος διηύθυνε για σχεδόν δύο δεκαετίες. «Δεκαοχτώ χρόνια ήμουν επικεφαλής», θυμάται. «Το πρώτο μου γραφείο ήταν εδώ απέναντι (σ.σ.: στην οδό Αμερικής), ένα μικρό γραφείο, με τρεις εργαζόμενους, το 1980». Από εκεί ξεκίνησε. Με σκληρή δουλειά, τονίζει, μεθοδικότητα και εστίαση στην ποιότητα, ανέπτυξε το Επιμελητήριο σε σημείο που, όπως λέει, στα μέσα της δεκαετίας του ’90 είχε ήδη σημαντικό αποτύπωμα. «Κάναμε αποστολές στην Αμερική, διοργανώσαμε συνέδρια και στις ΗΠΑ και στην Ελλάδα, φέραμε στην Αθήνα την International Herald Tribune, τον Economist, τους New York Times».

Αναφέρει ότι ήταν ο άνθρωπος πίσω από την έναρξη πολλών από αυτές τις πρωτοβουλίες, που αργότερα συνέχισαν άλλοι. Ήταν μια εποχή που η Ελλάδα βρισκόταν σε μετάβαση – υπάρχει μια παλάντζα: από τη μία η ΕΟΚ, από την άλλη ένας έντονος αντιαμερικανισμός. «Αυτό ήταν και η δυσκολία μου με την τότε κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ», λέει. «Είχαμε ένα Αμερικανικό Επιμελητήριο, δεν ήταν εύκολα τα πράγματα. Ο Σημίτης ήταν πιο ανοιχτός, κι έτσι ξεκινήσαμε σιγά σιγά».

Τα πρώτα βήματα του Συμεών Τσομώκου

Ο Συμεών Τσομώκος έχει διανύσει μια ζωή στο μεταίχμιο: ανάμεσα στον αντιαμερικανισμό της Μεταπολίτευσης και στην αμερικανική κουλτούρα της διαπραγμάτευσης, ανάμεσα στη μικρασιατική παράδοση και στην τεχνογνωσία των συνεδρίων διεθνούς εμβέλειας. Όταν μιλάει για τα πρώτα του χρόνια, ο λόγος του είναι στοχαστικός.

Η Αθήνα χτιζόταν κι εγώ κουβαλούσα τον γύψο που έβλεπες στις κατοικίες

«Μεγάλωσα στη Νέα Ερυθραία, σε μια ταπεινή οικογένεια, αλλά με πολιτισμό». Η μητέρα του ήταν Μικρασιάτισσα και δασκάλα στη Σμύρνη, ο πατέρας του Αρβανίτης, από τα χωριά της Βοιωτίας, από την Αυλίδα. «Ήμασταν φτωχοί, αλλά κουβαλούσαμε πολιτισμό – και ήμουν τυχερός, γιατί μπήκα στο Βαρβάκειο το 1966». Το αποκαλεί «το καλύτερο σχολείο της Ελλάδας τότε», περιγράφοντας το πώς πήγαινε κάθε μέρα από τα προάστια στα Εξάρχεια με λεωφορείο – «μια Αθήνα τελείως διαφορετική, με διαδρομές 35 και 40 λεπτών». Παράλληλα δούλευε, «γιατί η Αθήνα χτιζόταν κι εγώ κουβαλούσα τον γύψο που έβλεπες στις κατοικίες».

Σπούδασε Οικονομικά και παρακολούθησε και Νομική, «αλλά δεν πήρα πτυχίο, είχα μαθήματα εκκρεμή, δούλευα ήδη». Όλα άλλαξαν όταν, το 1974, άρχισε να εργάζεται στην Αμερικανική Πρεσβεία. Πρώτα στο Προξενείο και μετά στο Εμπορικό Τμήμα. «Ήταν η πρώτη επαφή με την Αμερική». Δεν άφησε ποτέ την πολιτική συγκυρία να καθορίσει τη ζωή του. «Είχα τη δική μου κατεύθυνση», όπως δηλώνει.

Στην Πρεσβεία έκανε γραφειοκρατική δουλειά, αλλά και κάτι παραπάνω: «Οργάνωνα εκθέσεις, φτιάξαμε το αμερικανικό περίπτερο στα Ποσειδώνια και μετά στη Θεσσαλονίκη». Η εμπειρία εκείνη έμελλε να καθορίσει τη συνέχεια. «Το 1976, για τα 200 χρόνια της αμερικανικής ανεξαρτησίας, στήσαμε τεράστιο περίπτερο. Μετά, με λίγα χρήματα από τους Αμερικανούς, στήσαμε το Αμερικανικό Περίπτερο στη ΔΕΘ και το κρατήσαμε για 17 χρόνια».

Η επόμενη στροφή ήρθε στις αρχές της δεκαετίας του ’80. Μετακινείται στο Ελληνοαμερικανικό Εμπορικό Επιμελητήριο, ενώ παράλληλα παρακολουθεί από κοντά τον Ψυχρό Πόλεμο και τις γεωπολιτικές ισορροπίες. «Η Ελλάδα ήταν σε σταυροδρόμι, αλλά και το αμερικανικό επιχειρείν είχε μεγάλο ενδιαφέρον για τη χώρα – έψαχναν για τεχνολογία, δεν υπήρχε Κίνα ή Ινδία τότε». Εκεί, στην καθημερινή τριβή με το αμερικανικό επιχειρηματικό ενδιαφέρον και τις διεθνείς επαφές, γεννήθηκε το «μικρόβιο των συνεδρίων».

Τα πρώτα συνέδρια ξεκινούν το 1985-86, αλλά με τους καρπούς να σπέρνονται ήδη από το 1983.

Γεμίσαμε το Intercontinental. Ήταν από τις πιο απαιτητικές, αλλά και από τις πιο σημαντικές, στιγμές της διαδρομής μου

Η εμπειρία του από εκείνη την περίοδο αλλά και από διεθνή συνέδρια στο Παρίσι και αλλού, λειτούργησε ως υπόβαθρο. «Είχα παραστάσεις από το Propeller Club, που ήταν ένας φορέας ναυτιλιακός, αλλά φιλοξενούσε όλη την ελίτ – πολιτικούς και επιχειρηματίες. Πάνω σε αυτή τη λογική χτίσαμε». Δεν παραλείπει να αναφέρει ότι το 1991 διοργάνωσε εκδήλωση στην Αθήνα για τον Τζορτζ Μπους (πρεσβύτερο), τότε εν ενεργεία πρόεδρο των ΗΠΑ. «Ήταν κάτι σπάνιο. Είχε έρθει όλη η μεγάλη ομάδα. Γεμίσαμε το Intercontinental και δεν σου κρύβω ότι ήταν από τις πιο απαιτητικές, αλλά και από τις πιο σημαντικές, στιγμές της διαδρομής μου».

Το πολιτικό κλίμα της δεκαετίας του ’80 ήταν, όπως το περιγράφει, «διχαστικό», ωστόσο το κοινό στο οποίο στόχευε ήταν συγκεκριμένο: «Εμείς απευθυνόμασταν στον επιχειρηματικό κόσμο, στους ανθρώπους της πολιτικής, στην οικονομική ελίτ. Ήταν πάντα ένας περιορισμένος κύκλος». Σε αυτό το πλαίσιο, ιδρύθηκε και το παράρτημα του Ελληνοαμερικανικού Επιμελητηρίου στη Θεσσαλονίκη, όπου πραγματοποιήθηκαν μεγάλα συνέδρια – ιδιαίτερα εκείνα στα τέλη του ’80, μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. «Κάναμε ένα μεγάλο summit για τα Βαλκάνια, μαζί με το Υπουργείο Βιομηχανίας. Ήταν σημαντικό εκείνη την εποχή». Όλα αυτά δημιούργησαν σωρευτικά μια εμπειρία ετών. «Έμαθα να οργανώνω πράγματα, να στήνω διοργανώσεις. Όταν έφυγα από το Επιμελητήριο, έφτιαξα την εταιρεία μου. Κάναμε εκδηλώσεις, ενεργειακά συνέδρια, επιστρέψαμε και στη Θεσσαλονίκη».

Η ιδέα για το Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών

Στα μέσα της δεκαετίας του 2010 γεννήθηκε μια νέα ιδέα που τον απομάκρυνε από τη λογική των συνεδρίων όπως τα ήξερε. «Ήθελα να στήσω κάτι εντελώς διαφορετικό. Κάτι που να ξεφεύγει από τα μέχρι τότε δεδομένα». Και έτσι γεννήθηκε το Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών. Η εταιρεία υπήρχε ήδη, το Φόρουμ άρχισε να χτίζεται νοητά από το 2014 και πήρε σάρκα και οστά το 2016. «Πήγα στον Νταβός, παρακολούθησα το World Economic Forum – όχι μόνο τη δεκαετία του 2010, αλλά και παλαιότερα, τη δεκαετία του ’90. Αλλά δεν ήταν αυτό που με επηρέασε περισσότερο. Για μένα, το πρότυπο ήταν το Συνέδριο Ασφαλείας του Μονάχου».

Η απόφαση να ξεκινήσει ένα νέο διεθνές φόρουμ στην καρδιά της κρίσης ήταν κυρίως ενστικτώδης. «Δεν σου κρύβω ότι ούτε εγώ περίμενα αυτή τη διάσταση. Ούτε κανείς», δηλώνει. Το 2016 ήμασταν στον πυρήνα της κρίσης. Είχε προηγηθεί το δημοψήφισμα του 2015, είχε συμφωνηθεί το τρίτο μνημόνιο. Η κοινωνία ήταν διχασμένη. Κι όμως, αυτό ακριβώς φαίνεται πως έκανε την ιδέα να λειτουργήσει. «Μπορεί να ήταν η καλύτερη στιγμή – αλλά δεν το καταλάβαμε τότε. Το ρίσκο, αν με ρωτάς, δεν ήταν οικονομικό. Η Ελλάδα ήταν στο επίκεντρο, και η αγορά με ήξερε από τις εκδηλώσεις. Το ρίσκο του γοήτρου ήταν μεγαλύτερο. Αν το στήναμε και αποτυγχάναμε, θα δεχόμουν πλήγμα στην επαγγελματική μου εικόνα».

Αυτό που ήθελε να πετύχει ήταν να φέρει στην Ελλάδα «τεχνογνωσία απ’ έξω», να φέρει «καλά μυαλά σε μια κοινωνία που είχε ανάγκη από ανοιχτό διάλογο». Το πρώτο συνέδριο έγινε με δυο τρεις εκατοντάδες ανθρώπους. «Πήγαμε εκεί δύο μέρες, ξεκινήσαμε από χαμηλά». Από την τρίτη χρονιά, η συμμετοχή απογειώθηκε.

Η κρίση δημιούργησε μια ανάγκη. Ο κόσμος από το εξωτερικό ήθελε να καταλάβει τι γίνεται στην Ελλάδα.

Τι ήταν αυτό που έκανε τη διαφορά; «Ο τόπος –οι Δελφοί– έπαιξε ρόλο. Αλλά κυρίως έπαιξε ρόλο η περίοδος. Η κρίση δημιούργησε μια ανάγκη. Ο κόσμος από το εξωτερικό ήθελε να καταλάβει τι γίνεται στην Ελλάδα. Ήθελαν να συζητήσουν με Έλληνες, να εντοπίσουν τάσεις, να δουν αν υπάρχουν ευκαιρίες ή κίνδυνοι. Άρα ναι, ήταν αναγκαιότητα. Αλλά δεν το είχα φανταστεί έτσι εξαρχής».

Όταν ξεκινούσε το Φόρουμ των Δελφών, ο Συμεών Τσομώκος είχε στο μυαλό του ένα θεσμό μικρότερης κλίμακας, αλλά υψηλής ποιότητας. «Ήθελα να φέρω τους άριστους. Να μαζευτούν 100-200 σημαντικοί άνθρωποι από την Ελλάδα και την Ευρώπη, και μέσα από τη ζύμωση των ιδεών να παραχθεί κάτι ουσιαστικό. Ένα δημόσιο αποτύπωμα που να δείχνει ότι αυτή η χώρα έχει προοπτική, ότι μπορεί να παίξει ρόλο». Δεν μπορούσε να φανταστεί ότι μέσα σε τρία χρόνια το Φόρουμ θα έφτανε να συγκεντρώνει χιλιάδες συμμετέχοντες. «Αυτό με ξεπέρασε. Δεν το περίμενα. Και μετά χάσαμε και δύο κρίσιμα χρόνια».

Αναφέρεται στην πανδημία. «Το 2020, όταν ήρθε ο COVID, είχαμε ήδη έτοιμη τη διοργάνωση. Ο Προκόπης Παυλόπουλος θα άνοιγε το συνέδριο το Σάββατο. Τετάρτη πρωί, παίρνω τον Γιάννη –τον γαμπρό μου, που τα κάνουμε όλα μαζί– και του λέω “το ακυρώνω”». Μέσα σε τέσσερις μέρες, όλα είχαν στηθεί και όλα κατέρρευσαν. «Πάθαμε και οικονομική και ψυχολογική ζημιά. Ήταν μεγάλη απόφαση».

Στόχος είναι να παραμείνει το Φόρουμ «συμπαγές, αλλά διεθνώς ανταγωνιστικό»

Την ίδια χρονιά, ωστόσο, το Φόρουμ έγινε ψηφιακά. Την επόμενη χρονιά διοργανώθηκε υβριδικά, με φυσική παρουσία στο Ζάππειο και ισχυρή διεθνή συμμετοχή. «Το 2022 επιστρέψαμε στους Δελφούς πιο δυναμικά». Έκτοτε, το Φόρουμ μεγαλώνει σταθερά, αλλά με συνειδητή προσπάθεια να διατηρείται η ποιότητα. «Το 2023 είχαμε 220 συνεδρίες, ήταν πάρα πολλές. Φέτος, τις πήγαμε στις 180. Θέλουμε να τις μειώσουμε κι άλλο. Όχι για να περιορίσουμε τη θεματολογία, αλλά για να ενισχύσουμε την ουσία». Ο στόχος είναι να παραμείνει το Φόρουμ «συμπαγές, αλλά διεθνώς ανταγωνιστικό».

Την ίδια στιγμή, η εξωστρέφεια αυξάνεται. «Έχουμε πια 7-8 μεγάλες εκδηλώσεις ετησίως στο εξωτερικό: Ουάσιγκτον, Βρυξέλλες, Τορόντο, Παρίσι, Βερολίνο, Βουκουρέστι, Σουλεϊμανίγια. Στο Τορόντο έγινε για τέταρτη χρονιά». Αυτή η δικτύωση έχει αποτέλεσμα. «Πλέον μας ξέρει ο κόσμος του συνεδριακού χώρου και της πολιτικής διεθνώς. Και το πιο σημαντικό είναι ότι έχουμε διασυνδεθεί με 30-40 από τα μεγαλύτερα think tanks του κόσμου».

Οι προσκλήσεις όμως αυξάνονται. «Τον Ιούνιο ταξίδεψα στις μεγαλύτερες διοργανώσεις: NATO Public Forum, Globsec στην Πράγα, στη Χάγη… Μας καλούν επίσημα πλέον. Είμαστε μέρος του διεθνούς δικτύου».

Η διαδρομή στον χρόνο

Η πολιτική σκηνή της δεκαετίας του ’80 τον έφερε σε επαφή με προσωπικότητες όπως ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης και αργότερα ο Κώστας Σημίτης. Τον Ανδρέα τον χαρακτηρίζει «τεράστια προσωπικότητα». «Είχε απίστευτο προσωπικό χάρισμα. Ήταν εξαιρετικός ομιλητής, με τεράστιο βάθος στα οικονομικά. Αν έπρεπε να συγκρίνω κάποιον μαζί του, θα έλεγα μόνο τον Κλίντον».

Ο Μπιλ Κλίντον μπήκε στη ζωή του μέσα από τη διπλωματική και επιχειρηματική του δράση. Όταν προσπάθησε να μετατρέψει το επιμελητήριο σε πραγματικά ελληνοαμερικανικό –με σύνδεση με τις αντίστοιχες αμερικανικές δομές στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ– «έπρεπε να αλλάξω το καταστατικό, να κάνω επαφές, να χτίσω σχέσεις. Και κάποια στιγμή με κάλεσαν στην Ουάσιγκτον για την 25η Μαρτίου – εκπληκτική εμπειρία. Ο Κλίντον ήταν σαν να έβλεπα τον Ανδρέα ξανά: χαρισματικός, με απίστευτη επικοινωνία, είτε από το βήμα είτε στο τετ-α-τετ».

Ο Κώστας Σημίτης ήταν σοβαρός, λίγο απόμακρος, αλλά είχε ξεκάθαρη στόχευση: να κάνει την Ελλάδα ευρωπαϊκή χώρα

Για τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, αναγνωρίζει επίσης το πολιτικό εκτόπισμα, αλλά «ήταν πιο δυσπρόσιτος στον απλό κόσμο – τουλάχιστον έτσι τον έβλεπα εγώ». Ενώ για τον Κώστα Σημίτη λέει: «Ήταν σοβαρός, λίγο απόμακρος, αλλά είχε ξεκάθαρη στόχευση: να κάνει την Ελλάδα ευρωπαϊκή χώρα».

Όλες αυτές οι εμπειρίες «συσσωρεύτηκαν». «Και τώρα μπορώ να πω ότι τις βλέπω να λειτουργούν – αυτό που μου έδωσε εκείνη η διαδρομή, αυτό που έχτισα από την εποχή του επιμελητηρίου, το κουβαλάω και το αξιοποιώ». Τα συνεχή του ταξίδια, οι σχέσεις που καλλιεργεί – «αυτό είναι το κεφάλαιο», όπως αναφέρει. «Χτίζω σχέσεις».

Όλα είναι θέμα ηγεσίας

Στο τέλος της κουβέντας, ο Συμεών Τσομώκος επιστρέφει στο ζήτημα που θεωρεί καθοριστικό: την ηγεσία. «Δεν κάνεις πολιτική, δεν κάνεις επιχείρηση, δεν κάνεις οικονομία, αν δεν υπάρχει ηγεσία. Ο χρυσός κανόνας είναι να τολμάς, να πηγαίνεις κόντρα στο ρεύμα όταν χρειάζεται, με σκληρή δουλειά, όραμα και πράξεις». Για εκείνον, ο ηγέτης δεν είναι διακοσμητικός, είναι αυτός που συνθέτει. Αυτό ισχύει και για τη διοργάνωση του Φόρουμ. «Είναι σαν στρατιωτική επιχείρηση. Χρειάζεται σύνθεση. Ο ηγέτης δεν είναι εκεί για να επιβάλλει, αλλά για να παίρνει το καλύτερο από κάθε συνεργάτη και να το ενσωματώνει στο τελικό αποτέλεσμα». Κι εξηγεί: «Σέβομαι όλες τις απόψεις στο γραφείο – είτε είναι από κάποιον που δουλεύει τρεις μήνες είτε από έναν που είναι μαζί μου 25 χρόνια. Ο ηγέτης οφείλει να συνθέτει και να δείχνει την πορεία».

Πρέπει να παράγουμε και γνώση, όχι μόνο διάλογο

Η επόμενη μέρα του Delphi Economic Forum, όπως σημειώνει, είναι να γίνει «όσο πιο διεθνές γίνεται», να διασυνδεθεί με τους μεγαλύτερους οργανισμούς του κόσμου και να εξελιχθεί όχι μόνο σε συνεδριακή πλατφόρμα, αλλά και σε δεξαμενή σκέψης. «Πρέπει να παράγουμε και γνώση, όχι μόνο διάλογο», τονίζει.

Κι όταν η συζήτηση στρέφεται στις σύγχρονες παγκόσμιες προκλήσεις, είναι ευθύς: η ταχύτητα της τεχνολογίας, η κλιματική κρίση, η έλλειψη παιδείας στα νέα παιδιά.

«Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει», καταλήγει, «αρκεί ο καθένας να κάνει σωστά το μερίδιο που του αναλογεί. Και πάνω απ’ όλα, να συνεχίζουμε να συζητάμε. Να επικοινωνούμε, ακόμη και με τον εαυτό μας».